Munera, quæ patriis ad me portatis ab oris, Vertite ad Enean. Stetimus tela aspera contra, Contulimusque manus: experto credite, quantus In clipeum assurgat, quo turbine torqueat hastam. Si duo præterea tales Idæa tulisset
Terra viros, ultro Inachias venisset ad urbes Dardanus, et versis lugeret Græcia fatis.
Quidquid apud duræ cessatum est monia Troja, Hectoris Æneæque manu victoria Graium Hæsit, et in decimum vestigia retulit annum. Ambo animis, ambo insignes præstantibus armis; Hic pietate prior. Coëant in fœdera dextræ, Qua datur: ast, armis concurrant arma, cavete.' Et responsa simul quæ sint, rex optime, regis Audisti, et quæ sit magno sententia bello." Vix ea legati; variusque per ora cucurrit Ausonidum turbata fremor: ceu saxa morantur Quum rapidos amnes, fit clauso gurgite murmur, Vicinæque fremunt ripa crepitantibus undis. Ut primum placati animi, et trepida ora quierunt, Præfatus divos solio rex infit ab alto:
"Ante equidem summa de re statuisse, Latini, Et vellem, et fuerat melius; non tempore tali Cogere concilium, quum muros assidet hostis. Bellum importunum, cives, cum gente deorum, Invictisque viris gerimus, quos nulla fatigant Prolia, nec victi possunt absistere ferro. Spem si quam adscitis Ætolum habuistis in armis, Ponite. Spes sibi quisque: sed hæc quam angusta videtis. Cetera qua rerum jaceant perculsa ruina,
Ante oculos interque manus sunt omnia vestras.
Nec quemquam incuso. Potuit quæ plurima virtus Esse, fuit. Toto certatum est corpore regni. Nunc adeo, quæ sit dubiæ sententia menti, Expediam, et paucis-animos adhibete docebo. Est antiquus ager Tusco mihi proximus amni, Longus in occasum, fines super usque Sicanos; Aurunci Rutulique serunt, et vomere duros Exercent colles, atque horum asperrima pascunt. Hæc omnis regio, et celsi plaga pinea montis, Cedat amicitiæ Teucrorum; et fœderis æquas Dicamus leges, sociosque in regna vocemus; Considant, si tantus amor, et moenia condant. Sin alios fines aliamque capessere gentem Est animus, poscuntque solo decedere nostro ; Bis denas Italo texamus robore naves,
Seu plures complere valent: jacet omnis ad undam Materies; ipsi numerumque modumque carinis Præcipiant; nos æra, manus, navalia demus. Præterea, qui dicta ferant et fœdera firment, Centum oratores prima de gente Latinos
Ire placet, pacisque manu pretendere ramos; Munera portantes aurique eborisque talenta Et sellam regni trabeamque insignia nostri. Consulite in medium, et rebus succurrite fessis."
Tum Drances, idem infensus, quem gloria Turni Obliqua invidia stimulisque agitabat amaris, Largus opum et lingua melior, sed frigida bello Dextera, consiliis habitus non futilis auctor, Seditione potens--genus huic materna superbum Nobilitas dabat, incertum de patre ferebat- Surgit, et his onerat dictis atque aggerat iras:
"Rem nulli obscuram, nostræ nec vocis egentem, Consulis, o bone rex. Cuncti se scire fatentur, Quid fortuna ferat populi; sed dicere mussant. Det libertatem fandi, flatusque remittat,
Cujus ob auspicium infaustum moresque sinistros- Dicam equidem, licet arma mihi mortemque minetur— Lumina tot cecidisse ducum, totamque videmus
Consedisse urbem luctu, dum Troïa tentat Castra, fugæ fidens, et cœlum territat armis. Unum etiam donis istis, quæ plurima mitti Dardanidis dicique jubes, unum, optime regum, Adjicias; nec te ullius violentia vincat,
Quin natam egregio genero dignisque hymenæis Des, pater, et pacem hanc æterno fœdere jungas. Quod si tantus habet mentes et pectora terror, Ipsum obtestemur, veniamque oremus ab ipso; Cedat, jus proprium regi patriæque remittat.
Quid miseros toties in aperta pericula cives Projicis, o Latio caput horum et causa malorum ? Nulla salus bello: pacem te poscimus omnes, Turne, simul pacis solum inviolabile pignus. Primus ego, invisum quem tu tibi fingis, et esse Nil moror, en supplex venio. Miserere tuorum, Pone animos, et pulsus abi. Sat funera fusi
Vidimus, ingentes et desolavimus agros. Aut si fama movet, si tantum pectore robur Concipis, et si adeo dotalis regia cordi est; Aude, atque adversum fidens fer pectus in hostem. Scilicet, ut Turno contingat regia conjux, Nos, animæ viles, inhumata infletaque turba, Sternamur campis. Et jam tu, si qua tibi vis, Si patrii quid Martis habes, illum aspice contra, Qui vocat.'
Talibus exarsit dictis violentia Turni;
Dat gemitum, rumpitque has imo pectore voces: "Larga quidem, Drance, semper tibi copia fandi Tum, quum bella manus poscunt; patribusque vocatis Primus ades. Sed non replenda est curia verbis, Quæ tuto tibi magna volant, dum distinet hostem Agger mærorum, nec inundant sanguine fossæ. Proinde tona eloquio,-solitum tibi; meque timoris Argue tu, Drance, quando tot stragis acervos Teucrorum tua dextra dedit, passimque tropæis Insignis agros. Possit quid vivida virtus, Experiare licet: nec longe scilicet hostes Quærendi nobis ; circumstant undique muros. Imus in adversos ? quid cessas ? an tibi Mavors Ventosa in lingua pedibusque fugacibus istis Semper erit ?
Pulsus ego? aut quisquam merito, fœdissime, pulsum Arguet, Iliaco tumidum qui crescere Thybrim Sanguine, et Evandri totam cum stirpe videbit Procubuisse domum, atque exutos Arcadas armis? Haud ita me experti Bitias et Pandarus ingens, Et quos mille die victor sub Tartara misi, Inclusus muris hostilique aggere septus. Nulla salus bello. Capiti cane talia demens Dardanio, rebusque tuis. Proinde omnia magno Ne cessa turbare metu, atque extollere vires Gentis bis victæ; contra premere arma Latini.
Nunc et Myrmidonum proceres Phrygia arma tremiscunt, Nunc et Tydides, et Larissæus Achilles ;
Amnis et Hadriacas retro fugit Aufidus undas.
Vel quum se pavidum contra mea jurgia fingit Artificis scelus, et formidine crimen acerbat. Nunquam animam talem dextra hac-absiste moveri- Amittes; habitet tecum, et sit pectore in isto. Nunc ad te, et tua magna, pater, consulta revertor. Si nullam nostris ultra spem ponis in armis, Si tam deserti sumus, et semel agmine verso Funditus occidimus neque habet fortuna regressum; Oremus pacem, et dextras tendamus inertes. Quanquam o, si solitæ quidquam virtutis adesset, Ille mihi ante alios fortunatusque laborum, Egregiusque animi, qui, ne quid tale videret, Procubuit moriens, et humum semel ore momordit. Sin et opes nobis, et adhuc intacta juventus, Auxilioque urbes Italæ populique supersunt; Sin et Trojanis cum multo gloria venit Sanguine; sunt illis sua funera, parque per omnes Tempestas; cur indecores in limine primo Deficimus? cur ante tubam tremor occupat artus ? Multa dies variique labor mutabilis ævi Retulit in melius; multos alterna revisens Lusit et in solido rursus fortuna locavit. Non erit auxilio nobis tolus et Arpi: At Messapus erit, felixque Tolumnius, et quos Tot populi misere duces; nec tarda sequetur Gloria delectos Latio et Laurentibus agris. Est et Volscorum egregia de gente Camilla, Agmen agens equitum et florentes ære catervas. Quod si me solum Teucri in certamina poscunt, Idque placet, tantumque bonis communibus obsto; Non adeo has exosa manus victoria fugit,
Ut tanta quidquam pro spe tentare recusem. Ibo animis contra: vel magnum præstet Achillem, Factaque Vulcani manibus paria induat arma Ille licet. Vobis animam hanc soceroque Latino Turnus ego, haud ulli veterum virtute secundus, Devovi. Solum Eneas vocat: et, vocet, oro. Nec Drances potius, sive est hæc ira deorum, Morte luat; sive est virtus et gloria, tollat.'
Illi hæc inter se dubiis de rebus agebant Certantes castra Eneas aciemque movebat. Nuncius ingenti per regia tecta tumultu
Ecce ruit, magnisque urbem terroribus implet: Instructos acie Tiberino a flumine Teucros Tyrrhenamque manum totis descendere campis. Extemplo turbati animi, concussaque vulgi Pectora, et arrectæ stimulis haud mollibus iræ. Arma manu trepidi poscunt; fremit arma juventus; Flent mæsti mussantque patres. Hic undique clamor Dissensu vario magnus se tollit in auras:
Haud secus atque alto in luco quum forte catervæ Consedere avium, piscosove amne Padusæ
Dant sonitum rauci per stagna loquacia cycni.
"Immo," ait, "o cives," arrepto tempore Turnus, Cogite concilium, et pacem laudate sedentes: Illi armis in regna ruant." Nec plura locutus Corripuit sese et tectis citus extulit altis. "Tu, Voluse, armari Volscorum edice maniplis; Duc," ait, "et Rutulos. Equitem, Messapus, in armis,
« AnteriorContinuar » |