440

445

450

455

Aut montana sedet circum castella sub armis,
Nunc hos, nunc illos aditus, omnemque pererrat
Arte locum, et variis assultibus irritus urget.
Ostendit dextram insurgens Entellus, et altè
Extulit ille ictum venientem a vertice velox
Prævidit, celerique elapsus corpore cessit.
Entellus vires in ventum effudit, et ultrò
Ipse gravis graviterque ad terram pondere vasto
Concidit: ut quondam cava concidit, aut Erymantho,
Aut Idâ in magnâ, radicibus eruta pinus.
Consurgunt studiis Teucri et Trinacria pubes;
It clamor cœlo: primusque accurrit Acestes,
Equævumque ab humo miserans attolli amicum.
At non tardatus casu, neque territus heros
Acrior ad pugnam redit, ac vim suscitat irâ :
Tum pudor incendit vires, et conscia virtus;
Præcipitemque Daren ardens agit æquore toto;
Nunc dextrâ ingeminans ictus, nunc ille sinistrâ
Nec mora, nec requies: quàm multâ grandine nimbi
Culminibus crepitant, sic densis ictibus heros
Creber utrâque manu pulsat versatque Dareta.
Tum pater Æneas procedere longiùs iras,
Et sævire animis Entellum haud passus acerbis
Sed finem imposuit pugnæ; fessumque Dareta
Eripuit, mulcens dictis, ac talia fatur :-
"Infelix! quæ tanta animum dementia cepit?
Non vires alias, conversaque numina sentis?
Cede Deo." Dixitque, et prælia voce diremit.
Ast illum fidi æquales, genua ægra trahentem,
Jactantemque utroque caput, crassumque cruorem
Ore rejectantem mixtosque in sanguine dentes,
Ducunt ad naves; galeamque ensemque vocati
Accipiunt; palmam Entello taurumque relinquunt
Hic victor, superans animis, tauroque superbus,
"Nate Deâ, vosque, hæc," inquit, "cognoscite Teucri,
Et mihi quæ fuerint juvenili in corpore vires,
Et quâ servetis revocatum a morte Dareta."
Dixit, et adversi contra stetit ora juvenci,

460

465

470

475

480

Qui donum astabat pugnæ; durosque reductâ
Libravit dextrâ media inter cornua cæstus
Arduus, effractoque illisit in ossa cerebro.
Sternitur, exanimisque tremens procumbit humi bos.
Ille super
tales effundit pectore voces:-

"Hanc tibi, Eryx, meliorem animam pro morte Daretis Persolvo: hic victor cæstus artemque repono."

Protinus Æneas celeri certare sagittâ Invitat, qui fortè velint, et præmia ponit: Ingentique manu malum de nave Seresti Erigit; et volucrem trajecto in fune columbam, Quò tendant ferrum, malo suspendit ab alto. Convenêre viri, dejectamque ærea sortem Accepit galea; et primus clamore secundo Hyrtacidæ ante omnes exit locus Hippocoöntis : Quem modò navali Mnestheus certamine victor Consequitur, viridi Mnestheus evinctus olivâ : Tertius Eurytion, tuus, o clarissime, frater, Pandare; qui quondam, jussus confundere fœdus, In medios telum torsisti primus Achivos: Extremus galeâque imâ subsidit Acestes, Ausus et ipse manu juvenum tentare laborem. Tum validis flexos incurvant viribus arcus, Pro se quisque, viri, et depromunt tela pharetris : Primaque per cœlum nervo stridente sagitta Hyrtacidæ juvenis volucres diverberat auras; Et venit, adversique infigitur arbore mali : Intremuit malus, timuitque exterrita pennis Ales, et ingenti sonuerunt omnia plausu. Post acer Mnestheus adducto constitit arcu, Alta petens, pariterque oculos telumque tetendit : Ast ipsam miserandus avem contingere ferro Non valuit; nodos et vincula linea rupit, Queis innexa pedem malo pendebat ab alto: Illa Notos atque atra volans in nubila fugit. Tum rapidus jamdudum arcu contenta parato Tela tenens, fratrem Eurytion in vota vocavit; Jam vacuo lætam cœlo speculatus, et alis

485

490

495

500

505

510

515

Plaudentem, nigrâ figit sub nube columbam.
Decidit exanimis, vitamque reliquit in astris
Aëriis, fixamque refert delapsa sagittam.
Amissâ solus palmâ superabat Acestes:
Qui tamen æthereas telum contorsit in auras,
Ostentans artemque pater arcumque sonantem.
Hic oculis subito objicitur magnoque futurum
Augurio monstrum: docuit pòst exitus ingens,
Seraque terrifici cecinerunt omina vates.

520

530

Namque volans liquidis in nubibus arsit arundo, 525
Signavitque viam flammis, tenuesque recessit
Consumta in ventos: cœlo ceu sæpè refixa
Transcurrunt, crinemque volantia sidera ducunt.
Attonitis hæsêre animis, superosque precati,
Trinacrii Teucrique viri: nec maximus omen
Abnuit Æneas; sed lætum amplexus Acesten
Muneribus cumulat magnis, ac talia fatur :-
"Sume, pater; nam te voluit rex magnus Olympi
Talibus auspiciis exsortem ducere honores.
Ipsius Anchise longævi hoc munus habebis ;
Cratera impressum signis, quem Thracius olim
Anchisæ genitori in magno munere Cisseus
Ferre sui dederat monumentum et pignus amoris."
Sic fatus, cingit viridanti tempora lauro,

Et primum ante omnes victorem appellat Acesten :
Nec bonus Eurytion prælato invidit honori,
Quamvis solus avem cœlo dejecit ab alto.
Proximus ingreditur donis, qui vincula rupit;
Extremus, volucri qui fixit arundine malum.

At pater Æneas, nondum certamine misso, Custodem ad sese comitemque impubis Iüli Epytiden vocat, et fidam sic fatur ad aurem :"Vade age; et Ascanio, si jam puerile paratum Agmen habet secum, cursusque instruxit equorum, Ducat avo turmas, et sese ostendat in armis, Dic," ait. Ipse omnem longo decedere circo Infusum populum, et campos jubet esse patentes. Incedunt pueri, pariterque ante ora parentum

535

545

550

Frænatis lucent in equis; quos omnis euntes
Trinacriæ mirata fremit Trojæque juventus.
Omnibus in morem tonsâ coma pressa coronâ:
Cornea bina ferunt præfixa hastilia ferro;
Pars leves humero pharetras; it pectore summo
Flexilis obtorti per collum circulus auri.

555

Tres equitum numero turmæ, ternique vagantur 560
Ductores; pueri bis seni quemque secuti
Agmine partito fulgent, paribusque magistris.
Una acies juvenum, ducit quam parvus ovantem,
Nomen avi referens, Priamus, tua clara, Polite,
Progenies, auctura Italos: quem Thracius albis 565
Portat equus bicolor maculis, vestigia primi
Alba pedis, frontemque ostentans arduus albam.
Alter Atys, genus undè Atti duxêre Latini;
Parvus Atys, pueroque puer dilectus lülo.
Extremus, formâque ante omnes pulcher, Iülus
Sidonio est invectus equo, quem candida Dido
Esse sui dederat monumentum et pignus amoris.
Cetera Trinacriis pubes senioris Acestæ
Fertur equis.

570

575

580

Excipiunt plausu pavidos, gaudentque tuentes
Dardanidæ, veterumque agnoscunt ora parentum.
Postquam omnem læti consessum oculosque suorum
Lustravêre in equis, signum clamore paratis
Epytides longè dedit, insonuitque flagello.
Olli discurrêre pares, atque agmina terni
Diductis solvêre choris; rursusque vocati
Convertêre vias, infestaque tela tulêre.
Indè alios ineunt cursus, aliosque recursus,
Adversis spatiis; alternosque orbibus orbes
Impediunt, pugnæque cient simulacra sub armis: 585
Et nunc terga fugâ nudant, nunc spicula vertunt
Infensi, factâ pariter nunc pace feruntur.
Ut quondam Cretâ fertur Labyrinthus in altâ
Parietibus textum cæcis iter, ancipitemque
Mille viis habuisse dolum, quà signa sequendi
Falleret indeprensus et irremeabilis error.

N

590

Haud aliter Teucrum nati vestigia cursu
Impediunt, texuntque fugas et prælia ludo :
Delphinum similes, qui per maria humida nando
Carpathium Libycumque secant, [luduntque per un-
das.]

Hunc morem cursus, atque hæc certamina primus
Ascanius, Longam muris cùm cingeret Albam,
Retulit, et priscos docuit celebrare Latinos;
Quo puer ipse modo, secum quo Troïa pubes :
Albani docuêre suos, hinc maxima porrò
Accepit Roma, et patrium servavit honorem ;
Trojaque nunc pueri Trojanum dicitur agmen.
Hac celebrata tenus sancto certamina patri.

Hic primùm Fortuna fidem mutata novavit.
Dum variis tumulo referunt solemnia ludis,
Irim de cœlo misit Saturnia Juno

595

600

605

Iliacam ad classem, ventosque aspirat eunti;
Multa movens, necdum antiquum saturata dolorem.
Illa, viam celerans per mille coloribus arcum,
Nulli visa cito decurrit tramite virgo:

610

620

Conspicit ingentem concursum; et, littora lustrans,
Desertosque videt portus, classemque relictam.
At procul in solâ secretæ Troades actâ
Amissum Anchisen flebant, cunctæque profundum
Pontum aspectabant flentes: "Heu! tot vada fessis,
Et tantum superesse maris :"- -vox omnibus una.
Urbem orant; tædet pelagi perferre laborem.
Ergò inter medias sese haud ignara nocendi
Conjicit, et faciemque Deæ vestemque reponit;
Fit Beroë, Ismarii conjux longæva Dorycli,
Cui genus, et quondam nomen, natique fuissent:
Ac sic Dardanidum mediam se matribus infert.
"O miseræ, quas non manus," inquit, “Achaïca bello
Traxerit ad letum, patriæ sub moenibus! o gens
Infelix! cui te exitio fortuna reservat?
Septima post Troja excidium jam vertitur æstas;
Cùm freta, cùm terras omnes, tot inhospita saxa
Sideraque emensæ ferimur; dum per mare magnum
Italiam sequimur fugientem, et volvimur undis.

625