35

Nilum, ac navali surgentes ære columnas.
Addam urbes Asiæ domitas, pulsumque Niphaten, 30
Fidentemque fugâ Parthum versisque sagittis,
Et duo rapta manu diverso ex hoste tropæa,
Bisque triumphatas utroque ab littore gentes.
Stabunt et Parii lapides, spirantia signa,
Assaraci proles, demissæque ab Jove gentis
Nomina, Trosque parens, et Troja Cynthius auctor.
Invidia infelix Furias amnemque severum
Cocyti metuet, tortosque Ixionis angues,
Immanemque rotam, et non exsuperabile saxum.
Interea Dryadum silvas saltusque sequamur
Intactos, tua, Mæcenas, haud mollia jussa.
Te sine nil altum mens inchoat: en age, segnes
Rumpe moras: vocat ingenti clamore Citharon,
Taygetique canes, domitrixque Epidaurus equorum ;
Et vox assensu nemorum ingeminata remugit.
Mox tamen ardentes accingar dicere pugnas
Cæsaris, et nomen famâ tot ferre per annos,
Tithoni primâ quot abest ab origine Cæsar.

40

45

Seu quis, Olympiacæ miratus præmia palmæ, Pascit equos; seu quis fortes ad aratra juvencos; 50 Corpora præcipuè matrum legat. Optima torvæ Forma bovis, cui turpe caput, cui plurima cervix, Et crurum tenus a mento palearia pendent. Tum longo nullus lateri modus: omnia magna; Pes etiam, et camuris hirtæ sub cornibus aures. Nec mihi displiceat maculis insignis et albo, Aut juga detrectans, interdumque aspera cornu, Et faciem tauro propior; quæque ardua tota, Et gradiens imâ verrit vestigia caudâ.

Etas Lucinam justosque pati Hymenæos Desinit ante decem, post quatuor incipit annos: Cetera nec fœturæ habilis, nec fortis aratris. Interea, superat gregibus dum læta juventus, Solve mares; mitte in Venerem pecuaria primus, Atque aliam ex aliâ generando suffice prolem. Optima quæque dies miseris mortalibus ævi

55

60

65

75

85

Prima fugit; subeunt morbi, tristisque senectus; Et labor, et duræ rapit inclementia mortis. Semper erunt, quarum mutari corpora malis; Semper enim refice; ac, ne pòst amissa requiras, 70 Anteveni; et sobolem armento sortire quotannis. Necnon et pecori est idem delectus equino. Tu modò, quos in spem statues submittere gentis, Præcipuum jam inde a teneris impende laborem. Continuò pecoris generosi pullus in arvis Altiùs ingreditur, et mollia crura reponit: Primus et ire viam, et fluvios tentare minaces Audet, et ignoto sese committere ponti ; Nec vanos horret strepitus. Illi ardua cervix, Argutumque caput, brevis alvus, obesaque terga; 80 Luxuriatque toris animosum pectus; honesti Spadices, glaucique; color deterrimus albis, Et gilvo: tum, si qua sonum procul arma dedêre, Stare loco nescit, micat auribus, et tremit artus, Collectumque fremens volvit sub naribus ignem : Densa juba, et dextro jactata recumbit in armo. At duplex agitur per lumbos spina; cavatque Tellurem, et solido graviter sonat ungula cornu. Talis Amyclæi domitus Pollucis habenis Cyllarus, et, quorum Graii meminêre poëtæ, Martis equi bijuges, et magni currus Achillis. Talis et ipse jubam cervice effudit equinâ Conjugis adventu pernix Saturnus, et altum Pelion hinnitu fugiens implevit acuto. [annis Hunc quoque, ubi aut morbo gravis, aut jam segnior Deficit, abde domo; nec turpi ignosce senectæ. Frigidus in Venerem senior, frustraque laborem Ingratum trahit; et, si quando ad prælia ventum est, Ut quondam in stipulis magnus sine viribus ignis, Incassum furit. Ergò animos ævumque notabis 100 Præcipuè hinc alias artes, prolemque parentum, Et quis cuique dolor victo, quæ gloria palmæ. Nonne vides? cùm præcipiti certamine campum Corripuêre, ruuntque effusi carcere currus ;

90

Cùm spes arrectæ juvenum, exultantiaque haurit 105
Corda pavor pulsans; illi instant verbere torto,
Et proni dant lora: volat vi fervidus axis:
Jamque humiles, jamque elati sublime videntur
Aëra per vacuum ferri, atque assurgere in auras.
Nec mora, nec requies: at fulvæ nimbus arenæ
Tollitur; humescunt spumis flatuque sequentûm:
Tantus amor laudum, tantæ est victoria curæ !

Primus Erichthonius currus et quatuor ausus
Jungere equos, rapidusque rotis insistere victor.
Fræna Pelethronii Lapithæ, gyrosque dedêre,
Impositi dorso, atque equitem docuêre sub armis
Insultare solo, et gressus glomerare superbos.
Equus uterque labor; æquè juvenemque magistri
Exquirunt, calidumque animis, et cursibus acrem :
Quamvis sæpe fugà versos ille egerit hostes,
Et patriam Epirum referat, fortesque Mycenas;
Neptunique ipsâ deducat origine gentem.

110

115

120

125

His animadversis, instant sub tempus; et omnes Impendunt curas, denso distendere pingui, Quem legêre ducem et pecori dixêre maritum : Pubentesque secant herbas, fluviosque ministrant, Farraque; ne blando nequeat superesse labori, Invalidique patrum referant jejunia nati. Ipsa autem macie tenuant armenta volentes: Atque ubi concubitus primos jam nota voluptas 130 Sollicitat, frondesque negant, et fontibus arcent; Sæpe etiam cursu quatiunt, et sole fatigant; Cùm graviter tunsis gemit area frugibus, et cùm Surgentem ad Zephyrum paleæ jactantur inanes. Hoc faciunt, nimio ne luxu obtusior usus Sit genitali arvo, et sulcos oblimet inertes; Sed rapiat sitiens Venerem, interiùsque recondat. Rursus cura patrum cadere, et succedere matrum Incipit. Exactis gravidæ cùm mensibus errant, Non illas gravibus quisquam juga ducere plaustris, Non saltu superare viam sit passus, et acri Carpere prata fugâ fluviosque innare rapaces.

135

Saltibus in vacuis pascant, et plena secundum Flumina: muscus ubi, et viridissima gramine ripa; Speluncæque tegant, et saxea procubet umbra.

145

150

155

160

Est lucos Silari circa, ilicibusque virentem Plurimus Alburnum volitans, cui nomen asilo Roinanum est, œstrum Graii vertêre vocantes ; Asper, acerba sonans: quo tota exterrita silvis Diffugiunt armenta; furit mugitibus æther Concussus, silvæque, et sicci ripa Tanagri. Hoc quondam monstro horribiles exercuit iras Inachiæ Juno pestem meditata juvencæ. Hunc quoque (nam mediis fervoribus acrior instat) Arcebis gravido pecori; armentaque pasces Sole recèns orto, aut noctem ducentibus astris. Post partum, cura in vitulos traducitur omnis: Continuòque notas et nomina gentis inurunt; Et quos aut pecori malint submittere habendo, Aut aris servare sacros, aut scindere terram, Et campum horrentem fractis invertere glebis : Cetera pascuntur virides armenta per herbas. Tu quos ad studium atque usum formabis agrestem, Jam vitulos hortare, viamque insiste domandi, Dum faciles animi juvenum, dum mobilis ætas. Ac primùm laxos tenui de vimine circlos Cervici subnecte: dehinc, ubi libera colla Servitio assuêrint, ipsis e torquibus aptos Junge pares, et coge gradum conferre juvencos. Atque illis jam sæpe rotæ ducantur inanes Per terram, et summo vestigia pulvere signent. Post valido nitens sub pondere faginus axis Instrepat, et junctos temo trahat æreus orbes. Interea pubi indomitæ non gramina tantùm, Nec vescas salicum frondes, ulvamque palustrem ; Sed frumenta manu carpes sata: nec tibi fœtæ, More patruin, nivea implebunt mulctralia vaccæ; Sed tota in dulces consument ubera natos.

Sin ad bella magis studium, turmasque feroces, Aut Alphea rotis prælabi flumina Pisa,

165

170

180

Et Jovis in luco currus agitare volantes;

190

Primus equi labor est, animos atque arma videre
Bellantùm, lituosque pati, tractuque gementem
Ferre rotam, et stabulo frænos audire sonantes:
Tum magis atque magìs blandis gaudere magistri 185
Laudibus, et plausæ sonitum cervicis amare.
Atque hæc jam primò depulsus ab ubere matris
Audiat, inque vicem det mollibus ora capistris
Invalidus, etiamque tremens, etiam inscius ævi.
At, tribus exactis, ubi quarta accesserit æstas,
Carpere mox gyrum incipiat, gradibusque sonare
Compositis; sinuetque alterna volumina crurum ;
Sitque laboranti similis: tum cursibus auras
Provocet, ac per aperta volans, ceu liber habenis,
Equora, vix summâ vestigia ponat arenâ.
Qualis hyperboreis Aquilo, cùm densus ab oris
Incubuit, Scythiæque hyemes atque arida differt
Nubila; tum segetes altæ campique natantes
Lenibus horrescunt flabris, summæque sonorem
Dant silvæ, longique urgent ad littora fluctus ; 200
Ille volat, simul arva fugâ, simul æquora verrens.
Hic vel ad Elei metas et maxima campi

195

205

Sudabit spatia, et spumas aget ore cruentas;
Belgica vel molli meliùs feret esseda collo.
Tum demum crassâ magnum farragine corpus
Crescere jam domitis sinito: namque ante domandum
Ingentes tollent animos; prensique negabunt
Verbera lenta pati, et duris parere lupatis.

Sed non ulla magìs vires industria firmat,
Quàm Venerem et cæci stimulos avertere amoris ;
Sive boum, sive est cui gratior usus equorum.
Atque ideo tauros procul atque in sola relegant
Pascua, post montem oppositum, et trans flumina
Aut intùs clausos satura ad præsepia servant. [lata;
Carpit enim vires paulatim, uritque videndo
Fœmina; nec nemorum patitur meminisse, nec herbæ.
Dulcibus illa quidem illecebris, et sæpe superbos
Cornibus inter se subigit decernere amantes.

215