<< Mater! Cyrene mater! quæ gurgitis hujus Ima tenes, quid me præclarâ stirpe deorum
(Si modò, quem perhibes, pater est Thymbræus Apollo) Invisum fatis genuisti? aut quò tibi nostrî
Pulsus amor? quid me cœlum sperare jubebas?
En etiam hunc ipsum vitæ mortalis honorem,
Quem mihi vix frugum et pecudum custodia solers
Omnia tentanti extuderat, te matre, relinquo.
Quin age, et ipsa manu felices erue silvas;
Fer stabulis inimicum ignem, atque interfice messes;
Ure sata, et validam in vites molire bipennem,
Tanta meæ si te ceperunt tædia laudis. »
At mater sonitum thalamo sub fluminis alti Sensit eam circum milesia vellera Nymphæ Carpebant, hyali saturo fucata colore 1,
Drymoque, Xanthoque, Ligeaque, Phyllodoceque,
Cæsariem effusæ nitidam per candida colla;
Nesæe, Spioque, Thaliaque, Cymodoceque,
Cydippeque, et flava Lycorias, altera virgo,
Altera tum primos Lucinæ experta labores;
Clioque, et Beroe soror, Oceanitides ambæ,
Ambæ auro, pictis incinctæ pellibus ambæ,
Atque Ephyre, atque Opis, et Asia Deïopeia,
Et tandem positis velox Arethusa sagittis.
Inter quas curam Clymene narrabat inanem
Vulcani, Martisque dolos et dulcia furta;
Aque Chao densos divûm numerabat amores.
Carmine quo captæ, dum fusis mollia pensa
Devolvunt, iterum maternas impulit aures
Luctus Aristæi, vitreisque sedilibus omnes
Obstupuere sed ante alias Arethusa sorores
Prospiciens summâ flavum caput extulit undâ.
fuente de donde nace el Peneo. 1. Hyali fucata colore. Tenidas de color cristalino entre azul y blanco.
bres de varias ninfas, copiados de Homero y Hesiodo.
3. Aque Chao. Empezando por el Caos, que segun Hesiodo fué el 2. Drymo, Xantho, etc. Nom- primero de los dioses.
Et procul : « O gemitu non frustra exterrita tanto,
Cyrene soror, ipse tibi, tua maxima cura,
Tristis Aristæus Penei genitoris ad undam
Stat lacrimans, et te crudelem nomine dicit. »>
Huic perculsa novâ mentem formidine mater :
« Duc age, duc ad nos; fas illi limina divûm
Tangere,» ait. Simul alta jubet discedere latè
Flumina, quà juvenis gressus inferret : at illum
Curvata in montis faciem circumstetit unda,
Accepitque sinu vasto, misitque sub amnem.
Jamque domum mirans genitricis, et humida regna,
Speluncisque lacus clausos, lucosque sonantes,
Ibat, et, ingenti motu stupefactus aquarum,
Omnia sub magnâ labentia flumina terrâ
Spectabat diversa locis, Phasimque, Lycumque,
Et caput unde altus primùm se erumpit Enipeus,
Unde pater Tiberinus, et unde Aniena fluenta,
Saxosùmque sonans Hypanis, Mysusque Caicus,
Et gemina auratus taurino cornua vultu
Eridanus, quo non alius per pinguia culta
In mare purpureum violentior influit amnis.
Postquam est in thalami pendentia pumice tecta
Perventum, et nati fletus cognovit inanes
Cyrene, manibus liquidos dant ordine fontes
Germanæ, tonsisque ferunt mantilia villis,
Pars epulis onerant mensas, et plena reponunt
Pocula. Panchæis adolescunt ignibus' aræ.
Et mater, << Cape mæonii carchesia Bacchi2;
Oceano libemus, » ait. Simul ipsa precatur
Oceanumque patrem rerum, Nymphasque sorores,
Centum quæ silvas, centum quæ flumina servant.
Ter liquido ardentem perfudit nectare Vestam3;
Ter flamma ad summum tecti subjecta reluxit.
Omine quo firmans animum, sic incipit ipsa :
1. Panchæis ignibus. Inciensos de Arabia.
2. Mæonii Bacchi.De vino de Li
dia. Pónese la especie por el género. 3. Ardentem Vestam. El fuego. Metonimia.
<< Est in Carpathio Neptuni gurgite vates',
Cæruleus Proteus, magnum qui piscibus æquor
Et juncto bipedum curru metitur equorum.
Hic nunc Emathiæ portus patriamque revisit
Pallenen, hunc et Nymphæ veneramur, et ipse
Grandævus Nereus; novit namque omnia vates,
Quæ sint, quæ fuerint, quæ mox ventura trahantur.
Quippe ita Neptuno visum est, immania cujus
Armenta et turpes pascit sub gurgite phocas*.
Hic tibi, nate, priùs vinclis capiendus, ut omnem
Expediat morbi causam, eventusque secundet.
Nam sinè vi non ulla dabit præcepta, neque illum
Orando flectes: vim duram vincula capto
Tende doli circum hæc demum frangentur inanes.
Ipsa ego te, medios quum sol accenderit æstus,
Quum sitiunt herbæ, et pecori jam gratior umbra est,
In secreta senis ducam, quò fessus ab undis
Se recipit, facilè ut somno aggrediare jacentem.
Verùm ubi correptum manibus vinclisque tenebis,
Tum variæ illudent species atque ora ferarum:
Fiet enim subitò sus horridus, atraque tigris,
Squamosusque draco, et fulvâ cervice leana;
Aut acrem flammæ sonitum dabit, atque ita vinclis
Excidet, aut in aquas tenues dilapsus abibit.
Sed quantò ille magìs formas se vertet in omnes,
Tantò, nate, magìs contende tenacia vincla,
Donec talis erit mutato corpore, qualem
Videris, incepto tegeret quum lumina somno. >>
Hæc ait, et liquidum ambrosiæ diffudit odorem,
Quo totum nati corpus perduxit: at illi
Dulcis compositis spiravit crinibus aura,
Atque habilis membris venit vigor. Est specus ingens
1. In Carpathio gurgite. En el mar Carpatio. Llámase así, porque baña la isla de Carpato, hoy Scarpanto, donde dicen que fué rey Proteo.
2. Emathiæ. Provincia de Macedonia.
3. Pallenen. Península del mismo reino.
4. Phocas. Becerros marinos.
Exesi latere in montis, quò plurima vento
Cogitur inque sinus scindit sese unda reductos;
Deprensis olim statio tutissima nautis.
Intus se vasti Proteus tegit objice saxi.
Hìc juvenem in latebris aversum a lumine Nympha
Collocat ipsa procul nebulis obscura resistit.
Jam rapidus, torrens sitientes Sirius 1 Indos, Ardebat cœlo, et medium sol igneus orbem Hauserat; arebant herbæ, et cava flumina siccis Faucibus ad límum radii tepefacta coquebant, Quum Proteus consueta petens e fluctibus antra Ibat: eum vasti circum gens humida ponti Exsultans rorem latè dispergit amarum. Sternunt se somno diversæ in littore phocæ. Ipse, velut stabuli custos in montibus olim, Vesper ubi e pastu vitulos ad tecta reducit, Auditisque lupos acuunt balatibus agni, Considit scopulo medius, numerumque recenset. Cujus Aristao quoniam est oblata facultas, Vix defessa senem passus componere membra, Cum clamore ruit magno, manicisque jacentem Occupat. Ille, suæ contrà non immemor artis, Omnia transformat sese in miracula rerum, Ignemque, horribilemque feram, fluviumque liquentem. Verùm ubi nulla fugam reperit fallacia, victus In sese redit, atque hominis tandem ore locutus:
<«< Nam quis te, juvenum confidentissime, nostras
Jussit adire domos? quidve hinc petis, », inquit? At ille :
<< Scis, Proteu1, scis ipse; neque est te fallere cuiquam
Sed tu desine velle. Deûm præcepta secuti
Venimus hinc lapsis quæsitum oracula rebus. »
Tantùm effatus. Ad hæc vates vi denique multâ
1. Sirius. La canícula. Pinta el poeta el ardor del sol en los dias caniculares al hilo del mediodía.
2. Ardebat. Abrasaba. Este
verbo tiene aquí significacion activa.
3. Nam quis. Lo mismo que quisnam.
4. Proteu. Vocativo griego.
Ardentes oculos intorsit lumine glauco,
Et graviter frendens, sic fatis ora resolvit :
«Non te nullius exercent numinis iræ;
Magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus
Haudquaquam ob meritum pœnas, nisi fata resistant, 455
Suscitat, et raptâ graviter pro conjuge sævit.
Illa quidem, dum te fugeret per flumina præceps,
Immanem ante pedes hydrum moritura puella
Servantem ripas altâ non vidit in herbâ.
At chorus æqualis Dryadum clamore supremos
Implêrunt montes; flêrunt Rhodopeïæ arces*,
Altaque Pangæa, et Rhesi Mavortia tellus,
Atque Getæ, atque Hebrus, et Actias Orithyia".
Ipse, cavâ solans ægrum testudine amorem,
Te, dulcis conjux, te solo in littore secum,
Te, veniente die, te, decedente, canebat.
Tænarias etiam fauces, alta ostia Ditis,
Et caligantem nigrâ formidine lucum
Ingressus, Manesque adiit, regemque tremendum",
Nesciaque humanis precibus mansuescere corda.
At cantu commotæ Erebi de sedibus imis
Umbræ ibant tenues simulacraque luce carentûm :
Quàm multa in foliis avium se millia condunt,
Vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber :
Matres atque viri, defunctaque corpora vitâ
Magnanimûm heroum, pueri, innuptæque puellæ,
1. Haudquaquam ob meritum. Orfeo que merecia caer en tal desventura.
2. Non vidit. Ovidio declara mas el efecto, Metamorph., lib.x: Calcata venenum Vipera diffudit, crescentesque abstulit
3. Dryadum. Ninfas de los montes.
4. Rhodopeia arces, etc. Montes y tierra de Tracia, patria de Orfeo.
|