Omnigenumque deum monstra et latrator Anubis
Contra Neptunum et Venerem contraque Minervam
700 Tela tenent. Saevit medio in certamine Mavors
Caelatus ferro, tristesque ex aethere Dirae;
Et scissa gaudens vadit Discordia palla,

Quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello,
Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
705 Desuper: omnis eo terrore Aegyptus et Indi,
Omnis Arabs, omnes vertebant terga Sabaei.
Ipsa videbatur ventis regina vocatis

Vela dare, et laxos iam iamque inmittere funis.
Illam inter caedes pallentem morte futura
710 Fecerat Ignipotens undis et Iapyge ferri;
Contra autem magno maerentem corpore Nilum,
Pandentemque sinus et tota veste vocantem
Caeruleum in gremium latebrosaque flumina victos.
At Caesar, triplici invectus Romana triumpho
715 Moenia, dis Italis votum inmortale sacrabat,
Maxuma ter centum totam delubra per Urhem.
Laetitia ludisque viae plausuque fremebant;
Omnibus in templis matrum chorus, omnibus arae;
Ante aras terram caesi stravere iuvenci.
720 Ipse, sedens niveo candentis limine Phoebi,
Dona recognoscit populorum aptatque superbis
Postibus; incedunt victae longo ordine gentes,
Quam variae linguis, habitu tam vestis et armis.
Hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros,
725 Hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos
Finxerat; Euphrates ibat iam mollior undis;

--

pentes caelati, qualis instaret ei vitae exitus, significantes. 698. deum monstra, beluina scilicet capita habentium; v. I, 2. | 701. ex aeth., volantes igitur; videtur autem poeta ita interpretatus esse Homericum illud ήεροφοῖτις Ερινύς Π. XIX, 87., simulque Hesiodum respexisse Scut. 248. sqq. | 705. Desuper, ab Actio. - eo t., v. I, 171. | 708. lax. inmitt. f., proprie immitti dicuntur, qui ad currendum incitantur equi V, 146. sq.; inde factum est habenas immittere, i. e. immittere equos concussis habenis (,,palmes laxis per purum immissus habenis" G. II, 364.); ergo funes immittere velis i. q. navium cursum incitare velis expansis per intentos, qui laxi ante fuerant, funes et rudentes

X, 229. | 710. lap., cf. Horat. Od. I, 3, 4. | 711. Contra, ex adverso. 714. sq. inv. moenia, ut VII, 436.

triplici tr., Dalmatico, Actiaco, Alexandrino, et trinis deinceps diebus triumphavit, cf. Sueton. Aug. c. 22.716. ter centum, v. IV, 510.; plurima templa vel fecit vel refecit, Augustus variis temporibus, cf. Sueton. Aug. c. 29. | 717. ludis,,compitaliciis" ait Servius. | 718. Supplicatio matronarum. | 720. sqq. sedens sub porticu et aditu templi Apollinis Palatini prospectabat succedentem pompam triumphalem. | 721. Dona populorum, devictorum, recogn., coronas aureas a quibusque oblatas recenset. 724. Afros, qui in Antonii exercitu fuerant. 726. mollior u., leniore amne, ut domitus ab

Extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis;
Indomitique Dahae, et pontem indignatus Araxes.
Talia per clipeum Volcani, dona parentis,

730 Miratur, rerumque ignarus imagine gaudet,
Attollens humero famamque et fata nepotum.

AENEIDOS

LIBER NONUS.

(Accessus Turni ad castra Troianorum absente Aenea.

hostibus naves Troianorum mutantur in Nymphas. -- Nisus et Euryalus. Oppugnatio castrorum.)

Atque ea diversa penitus dum parte geruntur,
Irim de caelo misit Saturnia Iuno

Audacem ad Turnum. Luco tum forte parentis
Pilumni Turnus sacrata valle sedebat.

5 Ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est:
Turne, quod optanti divom promittere nemo
Auderet, volvenda dies, en, attulit ultro.
Aeneas, urbe et sociis et classe relicta,
Sceptra Palatini sedemque petit Euandri.

10 Nec satis: extremas Corythi penetravit ad urbes,
Lydorumque manum collectos armat agrestis.

Quid dubitas? nunc tempus equos, nunc poscere currus.
Rumpe moras omnis et turbata arripe castra.
Dixit, et in caelum paribus se sustulit alis,
15 Ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum.

Augusto, et v. G. III, 30. | 727. cum
Dalmatico v. vs. 714. coniunctus
est triumphus de Morinis populisque
quibusdam Galliae et Germaniae.
Rh. bic., i. e. et ipse Rhenus et qui
ex eo nascitur Vahalis. | 728. Dahae,
populus Scythicus in orientali litore
maris Caspii habitans. Araxes, v.
G. III, 30.; pont. indign., rapidus
proptereaque impatiens pontis; et
ipsorum accolarum feritas his verbis
oblique declaratur. | 731. fam. et f.
nep., ipsum scilicet clipeum, in quo
efficta erant fata resque gestae poste-
rorum suorum inprimis memorabiles.

Aeneid. L. IX. 4. parentis, i. e. abavi, cf. X, 619. parens pro avo Ovid. Met. V, 237. | 6. optanti tibi. | 7. volv. d., tempus, v. I, 269. | 9. Sceptra sedemque, regiam. petit E., v. VII, 398. Et Praesens significat rem nondum plane absolutam; nondum enim redierat Aeneas ex eo itinere. 10. Cor. urbes, significatur hic Etruria; v.III, 170. [ 11. Lydor. m., cf. VIII, 479. sq.

agr., cf. vs. 608. | 13. turb. arr. c., turba castra subito scilicet impetu et arripe, v. III, 477. | 14. paribus, v. IV, 252. | 15. v.

Adgnovit iuvenis, duplicisque ad sidera palmas
Sustulit, ac tali fugientem est voce secutus:
Iri, decus caeli, quis te mihi nubibus actam
Detulit in terras? unde haec tam clara repente
20 Tempestas? medium video discedere caelum,
Palantisque polo stellas. Sequor omina tanta,
Quisquis in arma vocas. Et sic effatus ad undam
Processit, summoque hausit de gurgite lymphas,
Multa deos orans, oneravitque aethera votis.

25

Iamque omnis campis exercitus ibat apertis,
Dives equum, dives pictai vestis et auri;
Messapus primas acies, postrema coercent
Tyrrhidae iuvenes; medio dux agmine Turnus;
[Vertitur arma tenens, et toto vertice supra est.]
30 Ceu septem surgens sedatis amnibus altus
Per tacitum Ganges, aut pingui flumine Nilus
Cum refluit campis et iam se condidit alveo.
Hic subitam nigro glomerari pulvere nubem
Prospiciunt Teucri, ac tenebras insurgere campis.
35 Primus ab adversa conclamat mole Caicus:
Quis globus, o cives, caligine volvitur atra!
Ferte citi ferrum, date tela, ascendite muros,
Hostis adest, heia! Ingenti clamore per omnis
Condunt se Teucri portas, et moenia conplent.
40 Namque ita discedens praeceperat optumus armis
Aeneas: si qua interea fortuna fuisset,

Neu struere auderent aciem, neu credere campo;
Castra modo et tutos servarent aggere muros.
Ergo, etsi conferre manum pudor iraque monstrat,
45 Obiiciunt portas tamen et praecepta facessunt,
Armatique cavis exspectant turribus hostem.
Turnus, ut ante volans tardum praecesserat agmen,
Viginti lectis equitum comitatus et urbi
Inprovisus adest; maculis quem Thracius albis
50 Portat equus, cristaque tegit galea aurea rubra.

V, 658. | 18. sq. nub. act. Det., demisit nubibus delapsam. | 21. Sequor, alii Sequar; Praesens indicat rem, quam exsequi constitutum est apud animum nostrum, cf. X, 442. XII, 13. | 22. v. V, 504. | 23. v. VIII, 69. 26. pict. v. et a., vestis auro intertextae, v. G. I, 173. | 30.surg., increscens septem fluviorum aqua, qui coniuncti Gangem effecisse putandi videntur. | 31. Per tac., tacite,

et repete verbum it e vs. 25. | 32. refl. c., v. G. II, 520. | 35. mole, turri; adversa, quae erat ab ea parte, qua accedebant hostes. | 36. globus, conglomerata nubes pulveris. 37. v. IV, 594. | 38. sq. recipiunt se Teucri intra muros. 41. si quid accideret, si forte ad pugnandum lacesserentur; et v. II, 136. | 48. et: adest comitatus et adest inprovisus. 49. Thracius, v. E.

Ecquis erit, mecum, iuvenes, qui primus in hostem -?
En, ait. Et iaculum attorquens emittit in auras,
Principium pugnae, et campo sese arduus infert.
Clamore excipiunt socii, fremituque sequuntur
55 Horrisono; Teucrum mirantur inertia corda:
Non aequo dare se campo, non obvia ferre
Arma viros, sed castra fovere. Huc turbidus atque huc
Lustrat equo muros, aditumque per avia quaerit.
Ac veluti pleno lupus insidiatus ovili

60 Cum fremit ad caulas, ventos perpessus et imbris,
Nocte super media; tuti sub matribus agni
Balatum exercent; ille asper et inprobus ira
Saevit in absentis; collecta fatigat edendi
Ex longo rabies, et siccae sanguine fauces:
65 Haud aliter Rutulo muros et castra tuenti
Ignescunt irae; duris dolor ossibus ardet,

Qua temptet ratione aditus, et quae via clausos
Excutiat Teucros vallo atque effundat in aequum.
Classem, quae lateri castrorum adiuncta latebat,
70 Aggeribus saeptam circum et fluvialibus undis,
Invadit, sociosque incendia poscit ovantis,
Atque manum pinu flagranti fervidus inplet.
Tum vero incumbunt; urguet praesentia Turni ;
Atque omnis facibus pubes accingitur atris.
75 Diripuere focos; piceum fert fumida lumen
Taeda et commixtam Volcanus ad astra favillam.

Quis deus, o Musae, tam saeva incendia Teucris
Avertit? tantos ratibus quis depulit ignis?
Dicite. Prisca fides facto, sed fama perennis.
80 Tempore quo primum Phrygia formabat in Ida
Aeneas classem, et pelagi petere alta parabat,
Ipsa deum fertur genetrix Berecyntia magnum
Vocibus his adfata Iovem: Da, nate, petenti,
Quod tua cara parens domito te poscit Olympo.
85 Pinea silva mihi, multos dilecta per annos;

I, 55. | 51. in hostem sc. se infe-
rat. 53. sq. praetervehitur pri-
mos ordines sociorum ab iisque cla-
more excipitur. 57. fovere, v. G.
III, 420. | 59. v. I, 148. 62.
inprob., v. G. I, 119. | 66. sq.
dolet, quod non videt, qua ra-
tione tentet aditum. | 67. sq.
quae via Excutiat T., pro eo, quod
vulgo dicitur: qua via excutiantur,
vel, excuti possint. 72. pinu, v.
VII, 397. 75. focas, scilicet ligna
extemplo collecta et incensa

pi

ceum, v. VI, 593. | 79. Prisca f. f., prisca fide s. auctoritate tradita res s. prisci auctores id tradiderunt. 81. v. V, 8. | 82. v. VI, 785. Ida quoque sacra Cybelae. I 84. dom. Olympo, ergo cum sis domitor et rex Olympi possisque omnia. 85. sqq. Pinea silva mihi est in Ida, et in vertice (arce) eius montis lucus fuit piceis aceribusque consitus. Et ait fuit, quia iam caesae erant eae arbores ab Aenea; ferebant autem, sc, donec stabat Troia. |

Lucus in arce fuit summa, quo sacra ferebant,
Nigranti picea trabibusque obscurus acernis:
Has ego Dardanio iuveni, cum classis egeret,
Laeta dedi; nunc sollicitam timor anxius angit.
90 Solve metus, atque hoc precibus sine posse parentem,
Neu cursu quassatae ullo neu turbine venti
Vincantur; prosit nostris in montibus ortas.
Filius huic contra, torquet qui sidera mundi:
O genetrix, quo fata vocas? aut quid petis istis?
95 Mortaline manu factae inmortale carinae

Fas habeant? certusque incerta pericula lustret
Aeneas? cui tanta deo permissa potestas?

Immo, ubi defunctae finem portusque tenebunt
Ausonios olim, quaecumque evaserit undis
100 Dardaniumque ducem Laurentia vexerit arva,
Mortalem eripiam formam, magnique iubebo
Aequoris esse deas, qualis Nereia Doto

Et Galatea secant spumantem pectore pontum.
Dixerat, idque ratum Stygii per flumina fratris,
105 Per pice torrentis atraque voragine ripas
Adnuit, et totum nutu tremefecit Olympum.

Ergo aderat promissa dies, et tempora Parcae
Debita conplerant: cum Turni iniuria Matrem
Admonuit ratibus sacris depellere taedas.
110 Hic primum nova lux oculis offulsit, et ingens
Visus ab Aurora caelum transcurrere nimbus,
Idaeique chori; tum vox horrenda per auras
Excidit et Troum Rutulorumque agmina conplet:
Ne trepidate meas, Teucri, defendere navis,
115 Neve armate manus; maria ante exurere Turno,
Quam sacras dabitur pinus. Vos ite solutae,
Ite deae pelagi; genetrix iubet. Et sua quaeque
Continuo puppes abrumpunt vincula ripis,
Delphinumque modo demersis aequora rostris
120 Ima petunt. Hinc virgineae, mirabile monstrum,
[Quot prius aeratae steterant ad litora prorae]
Reddunt se totidem facies, pontoque feruntur.

Alii

earum. 96. Fas, ius, condicio-
nem. 98. def., cf. VI, 83.
fines. 99. quaec., XV ex XX. |
105. ripae torrentes sunt flu-
minis torrentis s. rapidi. 108.
Deb., v. VIII, 375. | 111. sqq. cf.
Ovid. Met. XIV, 530. sqq. 112.
Id. ch., v. III, 111. | 117. Et, V.
V, 504. 118. puppes, cf. VI, 3—5.|
122. Redd. se, rursus emergunt. |