250 Vertitur intereā caelum et ruit oceano Nox,

Involvéns umbrā māgnā terramque polumque
Myrmidonumque dolos ; fūsi per moenia Teucri
Conticuēre ; sopor fessos complectitur artūs.

Et iam Argiva phalanx instructis nāvibus ibat 255 A Tenedo, tacitae per amica silentia lūnae

Litora nōta petēns, flammās cum rēgia puppis
Extulerat, fātisque deum dēfēnsus iniquis
Inclusos utero Danaos et pinea fūrtim

Laxat claustra Sinon. Illos patefactus ad aurās 260 Reddit equus, laetique cavā sē rõbore prõmunt

Thessandrus Sthenelusque ducēs et dirus Ulixés,
Dēmissum lapsi per fūnem, Acamāsque, Thoāsque,
Pēlīdēsque Neoptolemus, primusque Machāon,

Et Menelaus, et ipse doli fabricātor Epēos. 265 Invādunt urbem somno vīnēque sepultam ;

Caeduntur vigilēs, portisque patentibus omnēs
Accipiunt socios atque āgmina conscia iungunt.

Tempus erat quo prima quiēs mortālibus aegris

Incipit et dono divum grātissima serpit. 270 In somnis, ecce, ante oculos maestissimus Hector

Visus adesse mihi, largõsque effundere flētūs;
Raptātus bigis, ut quondam, āterque cruento
Pulvere, perque pedēs trāiectus lõra tumentēs.

Ei mihi, quālis erat! quantum mūtātus ab illo 275 Hectore, qui redit exuviās indūtus Achilli,

Vel Danaum Phrygiós iaculātus puppibus ignēs!
Squālentem barbam et concrētos sanguine crīnēs
Vulneraque illa gerēns, quae circum plūrima mūros

Accēpit patrios. Ultro flēns ipse vidēbar
280 Compellare virum et maestās expromere võcēs:

" lūx Dardaniae, spēs õ fidissima Teucrum, Quae tantae tenuēre morae? quibus Hector ab oris

Exspectāte venis? ut tē post multa tuorum

Funera, post varios hominumque urbisque laborēs 285 Dēfessi aspicimus! quae causa indigna serēnos

Foedāvit vultūs ? aut cūr haec vulnera cerno?”

Ille nihil, nec mē quaerentem vāna morātur,
Sed graviter gemitus imo dē pectore dūcēns,

“Heu fuge, nāte deā, tēque his" ait "ēripe flammis. 290 Hostis habet mūros; ruit alto ā culmine Trõia.

Sat patriae Priamõque datum ; si Pergama dextrā
Dēfendi possent, etiam hāc dēfēnsa fuissent.
Sacra subsque tibi commendat Troia Penātēs;

Hõs cape fātorum comitēs, his moenia quaere, 295 Māgna pererrāto statuēs quae denique ponto."

Sic ait, et manibus vittās Vestamque potentem
Aeternumque adytis effert penetrālibus ignem.

Diverso intereā miscentur moenia lūçtū,

Et magis atque magis, quamquam sēcrēta parentis 300 Anchisae domus arboribusque obtēcta recessit,

Clārēscunt sonitūs, armorumque ingruit horror.
Excutior somno, et summi fastigia tēcti
Ascēnsū supero, atque arrēctis auribus adsto:

In segetem veluti cum flamma furentibus austris 305 Incidit, aut rapidus montāno flūmine torrēns

Sternit agros, sternit sata laeta boumque laborēs,
Praecipitēsque trahit silvās stupet inscius alto
Accipiēns sonitum saxi dē vertice pāstor.

Tum vērā manifesta fidēs, Danaumque patēscunt 310 Insidiae.

Iam Dēiphobi dedit ampla ruinam,
Vulcāno superante, domus, iam proximus ārdet
Ucalegon ; Sigēa igni freta lāta relūcent.
Exoritur clāmorque virum clangorque tubārum.

Arma āmēns capio; nec sat rationis in armis ; 315 Sed glomerāre manum bello et concurrere in arcem

Cum sociis ārdent animi; furor iraque mentem
Praecipitant, pulchrumque mori succurrit in armis.

Ecce autem tēlis Panthūs ēlāpsus Achivum,

Panthūs Othryadēs, arcis Phoebique sacerdos, 320 Sacra manū victosque deos parvumque nepotem

Ipse trahit, cursūque āmēns ad limina tendit.
"Quo rēs summa loco, Panthū? quam prendimus

arcem ?”
Vix ea fātus eram, gemitū cum tālia reddit :

“Vēnit summa diēs et inēlūctābile tempus
325 Dardaniae. Fuimus Trões, fuit Ilium et ingēns

Gloria Teucrõrum ; ferus omnia Iuppiter Argos
Trānstulit; incênsā Danai dominantur in urbe.
Arduus armātos mediis in moenibus adstāns

Fundit equus, victorque Sinon incendia miscet 330 Insultāns. Portis alii bipatentibus adsunt,

Milia quot māgnis umquam vēnēre Mycēnis;
Obsēdēre alii tēlis angusta viārum
Oppositi; stat ferri aciēs mūcrõne corusco

Stricta, parāta neci; vix primi proelia temptant 335 Portārum vigilēs, et caeco Mārte resistunt."

Tālibus Othryadae dictis et nūmine divum
In flammās et in arma feror, quo tristis Erinys,
Quo fremitus vocat et sublātus ad aethera clāmor.

Addunt sē socios Rīpheus et māximus armis
340 Epytus, oblāti per lūnam, Hypanisque Dymāsque,

Et lateri agglomerant nostro, iuvenisque Coroebus,
Mygdonidēs. Illis ad Troiam forte diēbus
Vēnerat, īnsāno Cassandrae incēnsus amore,

Et gener auxilium Priamo Phrygibusque ferēbat, 345 Infēlix, qui non sponsae praecepta furentis

Audierit.
Quos ubi confertos audēre in proelia vidi,

FRIEZE'S AENEID – 5

Incipio super his: “Iuvenēs, fortissima frūstrā

Pectora, si võbis audentem extrēma cupīdo 350 Certa sequi- quae sit rēbus fortūna vidētis:

Excessēre omnēs, adytis ārīsque relictis,
Dī, quibus imperium hoc steterat; succurritis urbi
Incēnsae — moriāmur, et in media arma ruānus.

Una salūs victis, nūllam spērāre salutem." 355 Sic animis iuvenum furor additus. Inde lupi ceu

Raptörēs ātrā in nebulā, quos improba ventris
Exēgit caecos rabiēs, catulique relicti
Faucibus exspectant siccis, per tēla, per hostēs

Vādimus haud dubiam in mortem, mediaeque tenēmus 360 Urbis iter; nox ātra cavā circumvolat umbrā.

Quis clādem illius noctis, quis fūnera fando
Explicet, aut possit lacrimīs aequāre laborēs ?
Urbs antiqua ruit, multos domināta per annos;

Plūrima perque viās sternuntur inertia passim 365 Corpora perque domos et rēligiösa deorum

Limina. Nec sõli poenās dant sanguine Teucri;
Quondam etiam victis redit in praecordia virtūs
Victorēsque cadunt Danai. Crūdēlis ubique

Lūctus, ubique pavor, et plūrima mortis imāgo. 370 Prīmus sē Danaum, māgnā comitante catervā,

Androgeõs offert nõbis, socia āgmina crēdēns
Inscius, atque ultro verbis compellat amicis:

Festināte, viri. Nam quae tam sēra morātur

Sēgnitiēs? alii rapiunt incēnsa feruntque
375 Pergama; võs celsis nunc primum ā nāvibus itis."

Dixit, et extemplo (neque enim responsa dabantur
Fida satis) sēnsit medios dēlāpsus in hostēs.
Obstipuit, retroque pedem cum voce repressit.

Improvisum aspris veluti qui sentibus anguem 380 Pressit humi nitēns, trepidusque repente refūgit

Attollentem īrās et caerula colla tumentem;
Haud secus Androgeos visū tremefactus abibat.

Inruimus, dēnsis et circumfundimur armis,

Ignārāsque loci passim et formidine captos 385 Sternimus. Adspirat primo fortūna labori.

Atque hic successû exsultāns animisque Coroebus
"O socii, quā prima" inquit " fortūna salūtis
Mönstrat iter, quāque ostendit sē dextra, sequamur;

Mūtēmus clipeos, Danaumque insignia nobis 390 Aptēmus. Dolus an virtūs, quis in hoste requirat?

Arma dabunt ipsi.” Sic fātus, deinde comantem
Androgei galeam clipeique insigne decorum
Induitur, laterique Argivum accommodat ēnsem.

Hoc Rīpheus, hoc ipse Dymās omnisque iuventus. 395 Laeta facit; spoliis sē quisque recentibus armat.

Vadimus immixti Danais haud nūmine nostro,
Multaque per caecam congressi proelia noctem
Conserimus, multos Danaum dēmittimus Orco.

Diffugiunt alii ad nāvēs, et litora cursū 400 Fida petunt; pars ingentem formidine turpi Scandunt rūrsus equum et nūtā conduntur in alvo.

Heu nihil invītis fās quemquam fidere divis!
Ecce trahēbātur passis Priamēia virgo

Crinibus ā templo Cassandra adytisque Minervae, 405 Ad caelum tendēns ārdentia lūmina frūstrā, –

Lūmina, nam tenerās arcebant vincula palmās.
Non tulit hanc speciem furiātā mente Coroebus,
Et sēsē medium iniēcit peritūrus in āgmen.

Consequimur cūncti et dēnsis incurrimus armis. 410 Hic primum ex alto dēlūbri culmine tēlis

Nostrorum obruimur, oriturque miserrima caedēs
Armõrum faciē et Grāiārum errore iubārum.

Tum Danai gemitū atque ēreptae virginis irā