Hic primum paribus nitens Cyllenius alis

Constitit; hinc toto praeceps se corpore ad undas Misit, avi similis, quae circum litora, circum 255 Piscosos scopulos humilis volat aequora iuxta. Haud aliter terras inter caelumque volabat Litus harenosum ad Libyae, ventosque secabat Materno veniens ab avo Cyllenia proles.

Ut primum alatis tetigit magalia plantis,
260 Aenean fundantem arces ac tecta novantem
Conspicit; atque illi stellatus iaspide fulva
Ensis erat, Tyrioque ardebat murice laena
Demissa ex umeris, dives quae munera Dido
Fecerat et tenui telas discreverat auro.
265 Continuo invadit: "Tu nunc Karthaginis altae
Fundamenta locas, pulchramque uxorius urbem
Exstruis? heu regni rerumque oblite tuarum!
Ipse deum tibi me claro demittit Olympo
Regnator, caelum et terras qui numine torquet;
270 Ipse haec ferre iubet celeres mandata per auras:
Quid struis, aut qua spe Libycis teris otia terris?
Si te nulla movet tantarum gloria rerum
Nec super ipse tua moliris laude laborem,
Ascanium surgentem et spes heredis Iuli
275 Respice, cui regnum Italiae Romanaque tellus
Debentur." Tali Cyllenius ore locutus
Mortales visus medio sermone reliquit,

Et procul in tenuem ex oculis evanuit auram.
At vero Aeneas aspectu obmutuit amens,

280 Arrectaeque horrore comae, et vox faucibus haesit. Ardet abire fuga dulcesque relinquere terras, Attonitus tanto monitu imperioque deorum.

Heu quid agat? quo nunc reginam ambire furentem
Audeat adfatu? quae prima exordia sumat?

285 Atque animum nunc huc celerem, nunc dividit illuc, In partesque rapit varias perque omnia versat. Haec alternanti potior sententia visa est :

290

Mnesthea Sergestumque vocat fortemque Serestum,
Classem aptent taciti sociosque ad litora cogant,
Arma parent, et, quae rebus sit causa novandis,
Dissimulent; sese interea, quando optima Dido
Nesciat et tantos rumpi non speret amores,

Temptaturum aditus, et quae mollissima fandi Tempora, quis rebus dexter modus. Ocius omnes 295 Imperio laeti parent ac iussa facessunt.

At regina dolos quis fallere possit amantem?-
Praesensit, motusque excepit prima futuros,

Omnia tuta timens. Eadem impia Fama furenti
Detulit armari classem cursumque parari.

300 Saevit inops animi, totamque incensa per urbem
Bacchatur, qualis commotis excita sacris
Thyias, ubi audito stimulant trieterica Baccho
Orgia nocturnusque vocat clamore Cithaeron.
Tandem his Aenean compellat vocibus ultro:

305

310

"Dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum
Posse nefas, tacitusque mea decedere terra?
Nec te noster amor, nec te data dextera quondam,
Nec moritura tenet crudeli funere Dido?
Quin etiam hiberno moliris sidere classem,
Et mediis properas aquilonibus ire per altum,
Crudelis? Quid? si non arva aliena domosque
Ignotas peteres, et Troia antiqua maneret,
Troia per undosum peteretur classibus aequor?
Mene fugis?

te

Per ego has lacrimas dextramque tuam

315 Quando aliud mihi iam miserae nihil ipsa reliqui --

320

Per conubia nostra, per inceptos hymenaeos, Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam Dulce meum, miserere domus labentis et istam, Oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem. Te propter Libycae gentes Nomadumque tyranni Odere, infensi Tyrii; te propter eundem Exstinctus pudor et, qua sola sidera adibam, Fama prior. Cui me moribundam deseris, hospes? Hoc solum nomen quoniam de coniuge restat. 325 Quid moror? an mea Pygmalion dum moenia frater Destruat, aut captam ducat Gaetulus Iarbas? Saltem si qua mihi de te suscepta fuisset Ante fugam suboles, si quis mihi parvulus aula Luderet Aeneas, qui te tamen ore referret, Non equidem omnino capta ac deserta viderer." Dixerat. Ille Iovis monitis immota tenebat Lumina, et obnixus curam sub corde premebat. Tandem pauca refert: "Ego te, quae plurima fando Enumerare vales, numquam, regina, negabo 335 Promeritam; nec me meminisse pigebit Elissae, Dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit artus. Pro re pauca loquar. Neque ego hanc abscondere furto Speravi - ne finge― fugam, nec coniugis umquam Praetendi taedas aut haec in foedera veni. 340 Me si fata meis paterentur ducere vitam

330

Auspiciis et sponte mea componere curas,
Urbem Troianam primum dulcesque meorum
Reliquias colerem, Priami tecta alta manerent,
Et recidiva manu posuissem Pergama victis.
345 Sed nunc Italiam magnam Gryneus Apollo,
Italiam Lyciae iussere capessere sortes;

Hic amor, haec patria est. Si te Karthaginis arces,
Phoenissam, Libycaeque aspectus detinet urbis,

FRIEZE'S AENEID - 8

Quae tandem, Ausonia Teucros considere terra, 350 Invidia est? Et nos fas extera quaerere regna. Me patris Anchisae, quotiens umentibus umbris. Nox operit terras, quotiens astra ignea surgunt, Admonet in somnis et turbida terret imago;

Me puer Ascanius capitisque iniuria cari, 355 Quem regno Hesperiae fraudo et fatalibus arvis. Nunc etiam interpres divum, Iove missus ab ipso — Testor utrumque caput - celeres mandata per auras Detulit; ipse deum manifesto in lumine vidi

Intrantem muros, vocemque his auribus hausi. 360 Desine meque tuis incendere teque querelis: Italiam non sponte sequor."

365

Talia dicentem iamdudum aversa tuetur,
Huc illuc volvens oculos, totumque pererrat
Luminibus tacitis, et sic accensa profatur :

"Nec tibi diva parens, generis nec Dardanus auctor, Perfide; sed duris genuit te cautibus horrens

Caucasus, Hyrcanaeque admorunt ubera tigres.

Nam quid dissimulo? aut quae me ad maiora reservo?
Num filetu ingemuit nostro? num lumina flexit?

370 Num lacrimas victus dedit, aut miseratus amantem

est?

Quae quibus anteferam? Iam iam nec maxima Iuno,
Nec Saturnius haec oculis pater aspicit aequis.
Nusquam tuta fides. Eiectum litore, egentem
Excepi et regni demens in parte locavi;

375 Amissam classem, socios a morte reduxi.

Heu furiis incensa feror! Nunc augur Apollo, Nunc Lyciae sortes, nunc et Iove missus ab ipso Interpres divum fert horrida iussa per auras. Scilicet is superis labor est, ea cura quietos

380 Sollicitat.

Neque te teneo, neque dicta refello;

I, sequere Italiam ventis, pete regna per undas. Spero equidem mediis, si quid pia numina possunt, Supplicia hausurum scopulis, et nomine Dido Saepe vocaturum. Sequar atris ignibus absens, 385 Et, cum frigida mors anima seduxerit artus, Omnibus umbra locis adero. Dabis, improbe, poenas Audiam, et haec Manes veniet mihi fama sub imos."

His medium dictis sermonem abrumpit, et auras
Aegra fugit, seque ex oculis avertit et aufert,
390 Linquens multa metu cunctantem et multa parantem
Dicere. Suscipiunt famulae, conlapsaque membra
Marmoreo referunt thalamo stratisque reponunt.

At pius Aeneas, quamquam lenire dolentem
Solando cupit et dictis avertere curas,

395 Multa gemens magnoque animum labefactus amore,
Iussa tamen divum exsequitur, classemque revisit.
Tum vero Teucri incumbunt et litore celsas
Deducunt toto naves. Natat uncta carina,
Frondentesque ferunt remos et robora silvis
400 Infabricata, fugae studio.

Migrantes cernas, totaque ex urbe ruentes.
Ac velut ingentem formicae farris acervum
Cum populant, hiemis memores, tectoque reponunt:
It nigrum campis agmen, praedamque per herbas
405 Convectant calle angusto; pars grandia trudunt
Obnixae frumenta umeris; pars agmina cogunt
Castigantque moras; opere omnis semita fervet.

Quis tibi tum, Dido, cernenti talia sensus,
Quosve dabas gemitus, cum litora fervere late
410 Prospiceres arce ex summa, totumque videres
Misceri ante oculos tantis clamoribus aequor?
Improbe amor, quid non mortalia pectora cogis?
Ire iterum in lacrimas, iterum temptare precando