insidias, inquit, Danaûm, casusque tuorum, erroresque tuos. Nam te iam septima portat omnibus errantem terris et fluctibus aestas.

755

5

10

LIBER SECUNDUS.

Conticuere omnes, intentique ora tenebant.
Inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto:
Infandum, regina, iubes renovare dolorem,
Troianas ut opes et lamentabile regnum
eruerint Danai, quaeque ipse miserrima vidi,
et quorum pars magna fui. Quis talia fando
Myrmidonum, Dolopumve, aut duri miles Ulixi,
temperet a lacrimis? Et iam nox humida coelo
praecipitat, suadentque cadentia sidera somnos.
Sed, si tantus amor casus cognoscere nostros,
et breviter Troiae supremum audire laborem,
quamquam animus meminisse horret, luctuque
refugit,
incipiam. Fracti bello, fatisque repulsi
ductores Danaûm, tot iam labentibus annis,
instar montis equum divina Palladis arte
aedificant, sectaque intexunt abiete costas;
votum pro reditu simulant; ea fama vagatur.
Huc delecta virûm sortiti corpora furtim
includunt caeco lateri, penitusque cavernas
ingentes uterumque armato milite complent.
Est in conspectu Tenedos, notissima fama

insula, dives opum, Priami dum regna manebant:
nunc tantum sinus et statio male fida carinis.

huc se provecti deserto in litore condunt. 25 Nos abiisse rati, et vento petiisse Mycenas. Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu. Panduntur portae; iuvat ire, et Dorica castra desertosque videre locos litusque relictum.

Hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achilles; 30 classibus hic locus, hic acie certare solebant. Pars stupet innuptae donum exitiale Minervae, et molem mirantur equi: primusque Thymoetes duci intra muros hortatur, et arce locari, sive dolo, seu iam Troiae sic fata ferebant. 35 At Capys, et quorum melior sententia menti, aut pelago Danaûm insidias suspectaque dona praecipitare iubent, subiectisque urere flammis; aut terebrare cavas uteri et tentare latebras. Scinditur incertum studia in contraria vulgus. Primus ibi ante omnes, magna comitante caterva, Laocoon ardens summa decurrit ab arce;

40

et procul: O miseri, quae tanta insania, cives?
Creditis avectos hostes? aut ulla putatis

dona carere dolis Danaûm? Sic notus Ulixes? 45 Aut hoc inclusi ligno occultantur Achivi,

aut haec in nostros fabricata est machina muros, inspectura domos, venturaque desuper urbi, aut aliquis latet error. Equo ne credite, Teucri. Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes. 50 Sic fatus, validis ingentem viribus hastam

in latus inque feri curvam compagibus alvum contorsit. Stetit illa tremens, uteroque recusso insonuere cavae gemitumque dedere cavernae. Et, si fata deûm, si mens non laeva fuisset, 55 impulerat ferro Argolicas foedare latebras, Troiaque nunc stares, Priamique arx alta maneres

Ecce, manus iuvenem interea post terga revinctum

pastores magno ad regem clamore trahebant Dardanidae, qui se ignotum venientibus ultro,

hoc ipsum ut strueret, Troiamque aperiret Achivis, 60

obtulerat, fidens animi, atque in utrumque paratus,

seu versare dolos, seu certae occumbere morti.

Undique visendi studio Troiana iuventus circumfusa ruit, certantque illudere capto.

ナ

Accipe nunc Danaûm insidias, et crimine ab uno disce omnes.

Namque, ut conspectu in medio, turbatus, inermis constitit, atque oculis Phrygia agmina circum

spexit:

Heu, quae nunc tellus, inquit, quae me aequora

65

possunt accipere? aut quid iam misero mihi denique restat, 70 cui neque apud Danaos usquam locus, et super ipsi Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt? Quo gemitu conversi animi, compressus et omnis impetus. Hortamur fari, quo sanguine cretus, quidve ferat; memoret, quae sit fiducia capto. Ille haec, deposita tandem formidine, fatur : Cuncta equidem tibi, rex, fuerit quodcunque, fatebor

75

vera, inquit: neque me Argolica de gente negabo; hoc primum; nec, si miserum Fortuna Sinonem finxit, vanum etiam mendacemque improba finget. 80 Fando aliquod si forte tuas pervenit ad aures Belidae nomen Palamedis, et incluta fama gloria, quem falsa sub proditione Pelasgi, insontem, infando indicio, quia bella vetabat, demisere neci; nunc cassum lumine lugent;

85

illi me comitem, et consanguinitate propinquum, pauper in arma pater primis huc misit ab annis. Dum stabat regno incolumis, regumque vigebat conciliis, et nos aliquod nomenque decusque 90 gessimus. Invidia postquam pellacis Ulixi (haud ignota loquor) superis concessit ab oris: afflictus vitam in tenebris luctuque trahebam, et casum insontis mecum indignabar amici. Nec tacui demens, et me, fors si qua tulisset, 95 si patrios unquam remeassem victor ad Argos, promisi ultorem; et verbis odia aspera movi. Hinc mihi prima mali labes; hinc semper Ulixes criminibus terrere novis; hinc spargere voces in vulgum ambiguas, et quaerere conscius arma. 100 Nec requievit enim, donec Calchante ministro Sed quid ego haec autem nequidquam ingrata revolvo?

105

quidve moror? Si omnes uno ordine habetis Achivos,
idque audire sat est, iamdudum sumite poenas.
Hoc Ithacus velit, et magno mercentur Atridae.

Tum vero ardemus scitari et quaerere caussas,
ignari scelerum tantorum artisque Pelasgae.
Prosequitur pavitans, et ficto pectore fatur:

Saepe fugam Danai Troia cupiere relicta moliri, et longo fessi discedere bello; 110 (fecissentque utinam!) saepe illos aspera ponti interclusit hiems, et terruit Auster euntes. Praecipue, quum iam hic trabibus contextus acernis staret equus, toto sonuerunt aethere nimbi. Suspensi Eurypylum scitatum oracula Phoebi 115 mittimus; isque adytis haec tristia dicta reportat: Sanguine placastis ventos et virgine caesa, quum primum Iliacas Danai venistis ad oras;

sanguine quaerendi reditus, animaque litandum
Argolica. Vulgi quae vox ut venit ad aures,
obstupuere animi, gelidusque per ima cucurrit
ossa tremor, cui fata parent, quem poscat Apollo.
Hic Ithacus vatem magno Calchanta tumultu
protrahit in medios; quae sint ea numina divûm,
flagitat. Et mihi iam multi crudele canebant
artificis scelus, et taciti ventura videbant.
Bis quinos silet ille dies, tectusque recusat
prodere voce sua quemquam, aut opponere morti.
Vix tandem magnis Ithaci clamoribus actus,
composito rumpit vocem, et me destinat arae.
Assensere omnes; et, quae sibi quisque timebat,
unius in miseri exitium conversa tulere.
Iamque dies infanda aderat; mihi sacra parari,
et salsae fruges, et circum tempora vittae.
Eripui, fateor, leto me, et vincula rupi ;
limosoque lacu per noctem obscurus in ulva
delitui, dum vela, darent si forte, dedissent.
Nec mihi iam patriam antiquam spes ulla videndi,
nec dulces natos exoptatumque parentem ;
quos illi fors ad poenas ob nostra reposcent

120

125

130

135

effugia, et culpam hanc miserorum morte piabunt. 140 Quod te per superos et conscia numina veri,

per, si qua est, quae restet adhuc mortalibus us

quam intemerata fides, oro, miserere laborum

tantorum; miserere animi, non digna ferentis.

His lacrimis vitam damus, et miserescimus ultro. 145 Ipse viro primus manicas atque arta levari vincla iubet Priamus, dictisque ita fatur amicis: Quisquis es, amissos hinc iam obliviscere Graios; noster eris; mihique haec edissere vera roganti :