P. VIRGILII MARONIS.

ENEIDOS

LIBER I.

ILLE ego, qui quondam, gracili modulatus avena
Carmen, et, egressus silvis, vicina coëgi

Ut quamvis avido parerent arva colono:
Gratum opus agricolis: at nunc horrentia Martis
ARMA, virumque cano, Trojæ qui primus ab oris
Italiam, fato profugus, Lavinia venit

Littora; multum ille et terris jactatus et alto,
Vi superum, sævæ memorem Junonis ob iram:
5 Multa quoque et bello passus, dum conderet urbem,
Inferretque deos Latio. genus unde Latinum,
Albanique patres, atque altæ mania Romæ.

Musa, mihi caussas memora, quo numine læso,
Quidve dolens, regina Deûm tot volvere casus
10 Insignem pietate virum, tot adire labores
Impulerit: tantane animis cœlestibus iræ !
Urbs antiqua fuit; Tyrii tenuere coloni;
Carthago, Italiam contra Tiberinaque longe
Ostia, dives opum, studiisque asperrima belli:
15 Quam Juno fertur terris magis omnibus unam
Posthabita coluisse Samo: hic illius arma,

1. Arma, virumque] Adscribere libet exordium Odysseæ: "Ανδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ Πλάγ χθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσε Πολλῶν δ ̓ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα, καὶ νέον ἔγνω· Πολλὰ δ ̓ ὅγ' ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμὸν, ̓Αρνύμενος ἦν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων. ̓Αλλ' οὐδ ̓ ὡς ἑτάρους ἐῤῥύσατο, μινός περ' Αὐτῶν γὰρ σφετέρησιν ἀτασίαλίησιν ὅλοντο· Νήπιοι, οἱ κατὰ βοῦς ὑπερίονος Ἠελίοιο Ἤσθιον· αὐτὰς τοῖσιν ἀφείλετο νόσ στιμον ἦμαρ. Τῶν ἀμόθεν γε, θεὰ, θύγατερ Διὸς, εἰπὶ καὶ ἡμῖν.

4. Memorem-iram] Æschylus Agam. 161. Μνάμων μήνις

16. Samo] Strabo Geogr. xiv. p. 637. Επ' ἀριστερᾷ προσπλέουσι πρὸς τὴν Σάμον ἐστὶ τὸ Ηραῖον, ἀρχαῖον ἱερὸν, καὶ νεώς μέσ γας, ὅς νῦν πινακοθήκη ἐστί. Cf. Herodot. iii. 60.

Athenæus xiv. Ἐπὶ τοῦ νομίσματος τῶν Σαμίων ταῶς ἐστίν.

Illius arma] Lycophron 614. "Ηρα όπο κοσμία.—Nota et Sabinorum Iuno Curitis; Sic autem esse (inquit Servius) etiam in sacris Tiburtibus constat, ubi sic precantur: Juno Curulis, tuo curru clypeoque tuere meos curiæ vernulas

sane.

Hic currus fuit: hoc regnum dea gentibus esse,
Si qua fata sinant, jam tum tenditque fovetque.
Progeniem sed enim Trojano a sanguine duci
20 Audierat, Tyrias olim quæ verteret arces:

Hinc populum, late regem, belloque superbum,
Venturum excidio Libya: sic volvere Parcas.
Id metuens, veterisque memor Saturnia belli,
Prima quod ad Trojam pro caris gesserat Argis:
25 (Necdum etiam caussæ irarum, sævique dolores
Exciderant animo: manet alta mente repôstum
Judicium Paridis, spretæque injuria formæ,

Et genus invisum, et rapti Ganymedis honores.)
His accensa super, jactatos æquore toto

3o Troas, reliquias Danaum atque immitis Achilli,
Arcebat longe Latio: multosque per annos
Errabant acti fatis maria omnia circum.
Tantæ molis erat Romanam condere gentem.
Vix e conspectu Siculæ telluris in altum
35 Vela dabant, læti et spumas salis ære ruebant;
Quum Juno, æternum servans sub pectore vulnus,
Hæc secum: Mene incepto desistere victam,
'Nec posse Italia Teucrorum avertere regem?
Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem
40 • Argivum, atque ipsos potuit submergere ponto,
'Unius ob noxam et furias Ajacis Oïlei?

6

• Ipsa, Jovis rapidum jaculata e nubibus ignem, Disjecitque rates, evertitque æquora ventis: Illum exspirantem transfixo pectore flammas 45 • Turbine corripuit, scopuloque infixit acuto. • Ast ego, quæ divim incedo regina, Jovisque

27. Judicium Paridis] Cf. Il. w'. 2730. Sunt tamen qui locum illum Hol mero abjudicant, et fabulam de judicio Paridis seriorum temporum commentis accensent. Ernest. ad. 1. c.-V. Meurs. ad Lycophron. p. 46. et Macrob. v. 16.

28. Genus invisum] Serv. Propter Dardanum Jovis et Electræ, Atlantis filiæ, filium.

34. et seqq.] Totum Homericis filis poëta texit; cf. Odyss. ε'. 262. Τέτρατον ἦμαρ ἔην, καὶ τῷ τετέλεστο ἅπαντα. Τῷ δ ̓ ἄρα πέμπτῳ πέμπ ̓ ἀπὸ νήσου δια Καλυψώ,

Οὗρον δὲ προέηκεν ἀπήμονα σε λιαρόν Γηθόσυνος δ' οὔρῳ πέτασ ̓ ἱστία διος Οδυσσεύς. — Επταδεκαίδεκα μὲν πλέον ἤματα ποντοπορεύων, Ὀκτωκαιδεκάτῃ δ ̓ ἐφάνη ἔρεα σκιόεντα Γαίης Φαιήκων, ὅθι τ' ἄγχιστον πέλεν αὐτῷ· Εἴσατο δ', ὡς ὅτε ῥινὸν ἐν ἠεροειδεί πόντῳ. Τὸν δ' ἐξ Αιθιόπων ἀνιὼν κρείων Ενο σίχθων, Τηλόθεν ἐκ Σολύμων ορίων ἴδεν· εἴ

σατο γάρ οἱ Πόντον ἐπιπλείων ὁ δ ̓ ἐχώσατο κηρόθι μᾶλλον Κινήσας δὲ κάρη προτὶ ὃν με θήσατο θυμόν. Ω πόποι, ή μάλα δὴ μετεβούλευσαν θεοὶ ἄλλως ̓Αμφ' Οδυσῆς, ἐμεῖς μετ' Αἰθιόπεσσιν ἐόντος· Καὶ δὴ Φαιήκων γαίης σχεδόν, ἔνθα οἱ αἶσα Ἐκφυγέειν μέγα πεῖρας διζύος, ἥ μιν ἱκάνει ̓Αλλ ̓ ἔτι μέν μεν φημὶ ἄδην ἐλάαν κακότητος. Ως εἶπων, σύ να γεν νεφέλας, κ. τ. λ. vid. ad lin. 8r. infra.

39. Pallasne] Eurip. Troad. 77. ΑΘ. Οὐκ οἶσθ ̓ ὑβρισθεῖσαν με καὶ ναοὺς ἐμούς ; ΠΟΣ. Οἶδ· ἡνίκ' Αἴας εἷλης Κασσάνδραν βίᾳ. - ΑΘ. Δύσνοστον αὐτοῖς νόστιν ἐμβαλεῖν θέλω, Όταν πρὸς οἴκους ναυστολῶσ ̓ ἀπ' Ιλίου· Καὶ Ζεὺς μὲν ὄμβρον καὶ χάλαζαν ἄσπετον πέμψει, γνοφώδη τ' αιθέρος φυσή ματα. Ἐμοὶ δὲ δώσειν φησὶ πῦς κεραύνιον Βάλλειν ̓Αχαιούς, ναῦς τε πιμπράναι πυρί. Cf. autem Odyss. δ'. 499. et seqq.

Et soror et conjux, una cum gente tot annos
'Bella gero. Et quisquam numen Junonis adoret
Præterea, aut supplex aris imponat honorem ?'
50 Talia flammato secum Dea corde volutans,
Nimborum in patriam, loca fœta furentibus Austris,
Eoliam venit. Hic vasto rex Æolus antro
Luctantes ventos tempestatesque sonoras
Imperio premit, ac vinclis et carcere frenat.
55 Illi indignantes magno cum murmure montis
Circum claustra fremunt. Celsa sedet Æolus arce
Sceptra tenens, mollitque animos, et temperat iras.
Ni faciat, maria ac terras cœlumque profundum
Quippe ferant rapidi secum, verrantque per auras.
60 Sed Pater omnipotens speluncis abdidit atris,

Hoc metuens: molemque et montes insuper altos
Imposuit, regemque dedit, qui fœdere certo
Et premere, et laxas sciret dare jussus habenas.
Ad quem tum Juno supplex his vocibus usa est:
65 Æole, (namque tibi divûm pater atque hominum rex
Et mulcere dedit fluctus, et tollere vento)

6

70

Gens inimica mihi Tyrrhenum navigat æquor,
'Ilium in Italiam portans, victosque Penates:
Incute vim ventis, submersasque obrue puppes:
'Aut age diversos: et disjice corpora ponto.
'Sunt mihi bis septem præstanti corpore Nymphæ,
"Quarum, quæ forma pulcherrima, Deïopeiam
Connubio jungam stabili, propriamque dicabo:
'Omnes ut tecum meritis pro talibus annos

75 Exigat, et pulchra faciat te prole parentem.'
Eolus hæc contra: Tuus, o regina, quid optes,
Explorare labor: mihi jussa capessere fas est.
Tu mihi quodcunque hoc regni, tu sceptra Jovemque
Concilias: tu das epulis accumbere divûm,

47. Soror et conjux] Ex Homerico, κασιγνήτην άλοχόντε. Π. π'. 432.

52. Eoliam venit] Homerus Odyss. κ'. 1. Αἰολίην δ' ἐς νῆσον ἀφικόμεθ ̓· ἔνθα δ' έναιεν Αίολος Ιπποτάδης, φίλος ἀθανάτοισι θεοῖσι, Πλωτῇ ἐνὶ νήσῳ πᾶσαν δέ τε μιν περὶ τείχος Χάλκεον, ἄῤῥηκτον λισσὴ δ' ἀναδέδρο με πέτρη.

55. Illi indignantes] Ita et apud Lucret.-Magno indignantur murmure, clausi Nubibus, in caveisque ferarum more minantur.

58. Maria ac terras] V. Lucret. cit. ad Geo. iii. 196. Ita perfurit acri Cum fremitu, sævitque minaci murmure pontus. Sunt igitur venti nimi

109.

rum corpora cæca, Quæ mare, quæ terras, quæ denique nubila cœli Verrunt, ac subito vexantia turbine raptant.

62. Regemque dedit] Odyss. x. 21. Κεῖνον γὰρ ταμίην ἀνέμων ποίησε Κρονίων, Ημὲν πανέμεναι, ἠδ ̓ ὀρνύμεν, ὅν κ' ἐθέλῃσι,

65. Divum pater] Ennius: Tum cum corde suo Divûm pater atque hominum rex Effatur

71. Sunt mihi] Ita ad Somnum Juno, Π. ξ. 267. ̓Αλλ' ἔθ ̓, ἐγὼ δέ κέ τοι Χαρίτων μίαν ὁπλοτεράων Δώσω ὁποιέμεναι, καὶ σὴν κεκλῆσθαι ἄκοιτιν, Πασιθέην, ἧς αἶν ἐλδιαι ἤματα πάντα.

76. Tuus, o regina] Eurip. in Ione: σὸν λέγειν, τολμῶν δ' ἐμόν.

80 Nimborumque facis tempestatumque potentem.'
Hæc ubi dicta, cavum conversa cuspide montem
Impulit in latus: ac venti, velut agmine facto,
Qua data porta, ruunt, et terras turbine perflant.
Incubuere mari, totumque a sedibus imis

85 Una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis
Africus, et vastos volvunt ad littora fluctus.
Insequitur clamorque virûm stridorque rudentum.
Eripiunt subito nubes cœlumque diemque
Teucrorum ex oculis: ponto nox incubat atra.
90 Intonuere poli, et crebris micat ignibus æther:
Præsentemque viris intentant omnia mortem.
Extemplo Æneæ solvuntur frigore membra.
Ingemit, et, duplices tendens ad sidera palmas,
Talia voce refert: • Ο terque quaterque beati !
95 Quis ante ora patrum Trojæ sub manibus altis
Contigit oppetere! o Danaûm fortissime gentis
Tydide, mene Iliacis occumbere campis

6

• Non potuisse, tuaque animam hanc effundere dextra! 'Sævus ubi acidæ telo jacet Hector, ubi ingens 100 Sarpedon: ubi tot Simois correpta sub undis 'Scuta virûm galeasque et fortia corpora volvit !' Talia jactanti stridens aquilone procella Velum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit. Franguntur remi: tum prora avertit, et undis

81. Hæc ubi ducta] Ita Neptunus, Odyss. ε'. 291. Ως εἰπὼν, σύναγεν νεφέλας, ἐτάραξε δὲ πόντον, Χερσὶ τρίαιναν ἑλών πά કે σας δ' ὀρόθυνεν ἀέλλας Παντοίων ἀνέμων σὺν δὲ νεφέεσσι κάλυψε Γαῖαν ὁμοῦ καὶ πόντον ὀρώρει δ' οὐρανόθεν νύξ. Σὺν δ' Ευρός τε Νότος τ' ἔπεσε, Ζέφυρος σε δυσαὴς, Καὶ Βορέης απ θρηγενέτης, μέγα κύμα κυλίνδων. Καὶ τότ' Ὀδυσσῆος λύτο γούνατα καὶ φίλον ἦτορ Οχ θήσας δ' ἄρα εἶπε πρὸς ὃν μεγαλήτορα θυμόν· Ω μοι ἐγὼ δειλός, τί νύ μοι μήκιστα γένηται;-Τρὶς μάκαρες Δαναοὶ καὶ τετράκις, οἵ τότ ̓ ὅλοντο Τροίη ἐν εὐρείη, χάριν Ατρείδηση φέροντες. Ως δὴ ἔγων ὄφελον θανέειν καὶ πότμον ἐπισπεῖν Ηματι τῷ, ὅτε μοι πλεῖστοι χαλκήρια δούρα Τρώες ἐπέρριψαν περὶ Πηλείων. θανόντι. Τῷ κ' ἔλαχον κτιρίων, καί μου κλέος ἦγον ̓Αχαιοί· Νῦν δέ με λευγαλέω θανάτῳ εἶμαρτο ἁλῶναι. Ως ἄρα μιν εἰπόντ' ἔλασεν μέγα κύμα κατ' ἄκρης, Δεινὸν ἐπεσ σύμενον, περὶ δὲ σχεδίην ἐλέλιξεν. Τῆλε δ' ἀπὸ σχεδίης αὐτὸς πέσε· πηδάλιον δὲ ̓Εκ χειρῶν προέηκε· μέσον δέ οἱ ἱστὸν ἔαξε Δεινὴ μισγομένων ἀνέμων ἐλθοῦσα θύελλα. Τηλοῦ δὲ σπεῖρον καὶ ἐπίκριον ἔμπεσε πόντῳ. κ. τ. λ. 87. Stridorque rudentum] Pacuvius in Teucro: Armamentûm stridor et ruden

tum sibilus.

96. Danaum fortissime] De eodem Helenus apud Homer. Il. ζ'. 97. "Αγριου αἰχμητήν, κρατερὸν μήστωρα φόβοιο, Ον δὴ ἐγὼ κάρτιστον ̓Αχαιῶν φημὶ γενέσθαι.

98. Tuaque animam hanc] Scilicet Eneas cum Diomede congressus erat, v. Π. έ. 311. Και νύ κεν ἔνθ ̓ ἀπόλοιτο ἄναξ ἀνδρῶν Αἰνείας, Εἰ μὴ ἄρ ̓ ὀξὺ νόησε Διὸς θυγάτηρ Αφροδίτη, Μήτης, ἡ μιν ὑπ' ̓Αγχίση τέκε βουκολέοντι.

99. Serus ubi] Ita Nestor, Odyss. γ'. 107. ὅσα καὶ περὶ ἄστυ μέγα Πριάμοιο άνακτος Μαρναμεθ ̓· ἔνθαδ ̓ ἔπειτα κατέκταθεν ὅσσοι ἄριστοι "Ενθα μεν Αἴας κεῖται ἀρήνος, ἔνθα δ' ̓Αχιλλεὺς, Ενθα δὲ Πάτρακλος, θεόφιν μήστωρ ἀτάλαντος, "Ενθα δ' ἐμὸς φίλος υἱὸς, ἅμα κρατερὸς καὶ ἀμύμων, ̓Αντίλοχος, περὶ μὲν θείειν ταχὺς, ἠδὲ μα χητής.

100. Ubi tot Simois] 11. μ'. 22. Καὶ Σιμόεις, ὅθι πολλὰ βοάγρια καὶ τρυφάλειαι Κάππεσον ἐν κονίησι, καὶ ἡμιθέων γένος ἀνὁρῶν.

104. Prora avertit] Od. '. 7ο. Αἱ μὲν ἔπειτ' ἐφέροντ ̓ ἐπικάρσιαι· ἱστία δέ σφιν Τρι χιά τε καὶ τετραχθὰ διέσχισεν ἴ; ἀνέμοισ.

105 Dat latus. Insequitur cumulo præruptus aquæ mons.
Hi summo in fluctu pendent: his unda dehiscens
Terram inter fluctus aperit. Furit æstus arenis.
Tres Notus abreptas in saxa latentia torquet:

Saxa vocant Itali mediis quæ in fluctibus Aras.
110 Dorsum immane mari summo. Tres Eurus ab alto
In brevia et syrtes urget, miserabile visu,
Illiditque vadis, atque aggere cingit arena.
Unam, quæ Lycios fidumque vehebat Oronten,
Ipsius ante oculos ingens a vertice pontus

115 In puppim ferit. Excutitur, pronusque magister
Volvitur in caput.
Ast illam ter fluctus ibidem

Torquet agens circum, et rapidus vorat æquore vortex.
Apparent rari nantes in gurgite vasto;

Arma virûm, tabulæque, et Troïa gaza per undas.
120 Jam validam Ilionei navem, jam fortis Achatæ,
Et qua vectus Abas, et qua grandævus Aletes,
Vicit hiems. Laxis laterum compagibus omnes
Accipiunt inimicum imbrem, rimisque fatiscunt.
Interea magno misceri murmure pontum,
125 Emissamque hiemem sensit Neptunus, et imis
Stagna refusa vadis, graviter commotus; et alto
Prospiciens, summa placidum caput extulit unda.
Disjectam Æneæ toto videt æquore classem :
Fluctibus oppressos Troas, cœlique ruina.
130 Nec latuere doli fratrem Junonis et iræ.
Eurum ad se Zephyrumque vocat.
'Tantane vos generis tenuit fiducia vestri?
'Jam cœlum terramque meo sine numine, venti,
'Miscere, et tantas audetis tollere moles?

Dehinc talia fatur:

135 Quos ego. Sed motos præstat componere fluctus.
Post mihi non simili pœna commissa luetis.
Maturate fugam, regique hæc dicite vestro :
'Non illi imperium pelagi sævumque tridentem,
'Sed mihi sorte datum. Tenet ille immania saxa,

109. Aras] Intell. Ægimuri aras, (hodie Zimbras) ins. seu scopulos binos, qui Carthaginis sinum ab alto claudunt, (v. Liv. xxx. 24. et Plin. v. 7.) et Hermæo promont. una ex parte subjacent.

115. Excutitur] At Homerus Odyss. μ ́. 410.—ἱστὸς δ ̓ ὀπίσω πίσεν, ὅπλα τε πάντα Εἰς ἄντλον κατέχυνθ ̓· ὁ δ ̓ ἄρα πούμε τῇ ἐπὶ της Πλῆξε κυβερνήτεω κεφαλὴν, σὺν δ' ὥστε ἄραξε Πάντ' ἄμυδις κεφαλῆς· ὁ δ ̓ ἄρ ̓ ἀρνευτήρι ἐοικῶς Κάππεσ ̓ ἀπ' ἐκριόφιν, λίπε δ' ἐστία θυμὸς ἀγήνωρ Ζεὺς δ ̓ ἄμυδις βρόν τησε, καὶ ἔμβαλε νηῒ κεραυνόν· Η δ' ἐλελίχθη πᾶσα, Διὸς πληγεῖσα κεραυνῷ, Εν δὲ θεείου

πλῆτον πέσον δ ̓ ἐκ νηὸς ἑταῖροι· Οἱ δὲ κορώ νησιν ἔκελοι περὶ νῆα μέλαιναν Κύμασιν ἐμφορέοντο· θεὸς δ ̓ ἀποαίνυτο νόστον. Αὐτὰρ ἐγὼ διὰ νηὸς ἐφοίτων, ὄφρ' ἀπὸ τοίχους Λῦσε κλύδων τρόπιος· τὴν δὲ ψιλὴν φέρε κῦμα.

124. Interea magno] Ita Ulyssem Minerva servat; v. Odyss. '. 383. Hra τῶν ἄλλων ἀνέμων κατέδησε κελεύθου;, Παύσασθαι δ ̓ ἐκέλευσε καὶ εὐνηθῆναι ἅπαντας· Ωρσε δ' ἐπὶ κραιπνὸν Βορέην, πρὸ δὲ κύματ' ἔαξιν.

139. Mihi sorte datum] Idem Neptunus apud Homerum II. . 190. 'HT iyv ἔλαχον πολιὴν ἅλα ναι μεν αἰτί.