46ο 6 Quæ regio in terris nostri non plena laboris ?

• En Priamus. Sunt hic etiam sua præmia laudi:
'Sunt lacrimæ rerum: et mentem mortalia tangunt.
• Solve metus. Feret hæc aliquam tibi fama salutem.'
Sic ait, atque animum pictura pascit inani

465 Multa gemens, largoque humectat flumine vultum.
Namque videbat, uti bellantes Pergama circum
Hac fugerent Graii, premeret Trojana juventus:
Hac Phryges; instaret curru cristatus Achilles.
Nec procul hinc Rhesi niveis tentoria velis
470 Adgnoscit lacrimans; primo quæ prodita somno
Tydides multa vastabat cæde cruentus;

Ardentesque avertit equos in castra, prius quam
Pabula gustâssent Troja Xanthumque bibissent.
Parte alia fugiens amissis Troïlus armis,

475 Infelix puer, atque impar congressus Achilli,
Fertur equis, curruque hæret resupinus inani,
Lora tenens tamen. Huic cervixque comæque trahuntur
Per terram, et versa pulvis inscribitur hasta.
Interea ad templum non æquæ Palladis ibant
480 Crinibus Iliades passis, peplumque ferebant
Suppliciter tristes, et tunsa pectora palmis.
Diva solo fixos oculos aversa tenebat.

Ter circum Iliacos raptaverat Hectora muros,

464. Pictura] Iliacis temporibus non fuisse pingendi artem apparet. v. Plin. xxxv. 6.—Nec sane lintea tentoria, vs. 469.

Verum concedenda poetis sunt ταῦτα τὰ κατὰ συμβεβηκὸς καὶ κατ' ἄλλην τέχνην ἁμαρτήματα.

465. Largoque humectat] Ita inducitur Agamemnon, I. ' 14.—δακρυχέων, ὥστε κρήνη μελάνυδρος, "Η τε κατ' αἰγίλιπος πέτρης διαφερὸν χέει ύδωρ.

468. Cristatus Achilles] In pugnam illam ultimam prodeuns Achilles, 11. τ'. 380. περὶ τρυφάλειαν ἀείρας Κρατὶ θέτο βριαρήν· ἡ δ ̓, ἀστὴρ ὣς, ἀπέλαμπεν Ιππουρις τρυφάλεια περισσείοντο δ' ἔθειραι Χρύσεαι, ἃς Ήφαιστος ἵει λόφον ἀμφὶ θαμειάς.

469. Nec procul hine Rhesi] Cf. 11. κ'. 434. et seqq. ubi Dolon ad Diomedem et Ulyssem speculatum nocte venientes: Θρήικες οἵ δ' ἀπάνευθε νεήλυδες, ἔσχατοι ἄλ λων. Εν δέ σφιν Ρῆσος βασιλεὺς, πάϊς μιας νῆος. Τοῦ δὴ καλλίστους ἵππους ἴδον, ἠδὲ με γίστους· Λευκότεροι χιόνος, θείειν δ ̓ ἀνέμοισιν ὁμοῖοι, κ

472. Priusquam Pabula gustassent] Fatale hoc fuisse nec Homerus habet, nec fabula Euripidi vulgo adscripta. At Schol. ad Il. κ'. 435. Pindarum ejus his

toriæ auctorem esse refert.

472. Ardentes] Nestor de hisce Rhesi equis, Αἰνῶς ἀκτίνεσσιν εοικότες ηελίοιο. 11. x. 547.

474. Troili semel tantum Homerus meminit, Il. ω'. 257. Τρωίλον ἱππιος χάρμην. ubi eum inter occisos ab Achille filios Priamus numerat.-Verum Sophoclis et aliorum tragœdiæ fuerunt, Troïli nomine inscriptæ.

479. Interea ad templum] Ex. 11. ζ'. 293. ubi Hecuba Πέπλον φέρε δῶρον ̓Αθήνῃ, Ὃς κάλλιστος την ποικίλμασιν, ἠδὲ μέγιστος Αστὴρ δ ̓ ὡς ἀπέλαμπεν· ἔκειτο δὲ νείατος ἄλλων. Βῆ δ ̓ ἰέναι, πολλαὶ δὲ μετεσ σεύοντο γεραιαί. Αἱ δ' ὅτε νηὸν ἵκανον ̓Αθήνης, ἐν πόλει ἄκρη, Τῇσι θύρας ὤιξε Θεανώ καλ λιπάρηος, Κισσης, ἄλοχος ̓Αντήνορος ἱππος δάμοιον Τὴν γὰρ Τρῶες ἔθηκαν ̓Αθηναίης δέ ρειαν. Αίδ' ολολυγῇ πᾶσαι ̓Αθήνη χείρας ἀνίσχον· Ἡ δ' ἄρα πέπλον ἑλοῦσα Θεανώ καλλιπάρηος, Θῆκεν ̓Αθηναίης ἐπὶ γούνασιν Λυκόμοιο· Εὐχομένη δ' ἠρᾶτο Διὸς κούρη με γάλοιο Ποτνί Αθηναίη, ἐρυσίπτολι, δια θεάων, Αξον δὴ ἔγχος Διομήδεος, κ. τ. λ. Ως ἔφατ' εὐχομένην ἀνένευε δὲ Παλλάς Αθήνη.

483. Ter circum] Ter circum Patrocli sepulcrum Hectorem interfectum trahit

Exanimumque auro corpus vendebat Achilles.
485 Tum vero ingentem gemitum dat pectore ab imo:
Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici,
Tendentemque manus Priamum conspexit inermes.
Se quoque principibus permixtum agnovit Achivis :
Eoasque acies, et nigri Memnonis arma.
490 Ducit Amazonidum lunatis agmina peltis
Penthesilea furens, mediisque in millibus ardet
Aurea subnectens exsertæ cingula mammæ
Bellatrix, audetque viris concurrere virgo.

Hæc dum Dardanio Æneæ miranda videntur,
495 Dum stupet, obtutuque hæret defixus in uno ;
Regina ad templum, forma pulcherrima, Dido
Incessit, magna juvenum stipante caterva.
Qualis in Eurotæ ripis, aut per juga Cynthi
Exercet Diana choros; quam mille secutæ

500 Hinc atque hinc glomerantur Oreades: illa pharetram Fert humero, gradiensque deas supereminet omnes: Latonæ tacitum pertentant gaudia pectus:

Talis erat Dido, talem se læta ferebat

Per medios, instans operi regnisque futuris.
505 Tum foribus Divæ, media testudine templi,
Sæpta armis, solioque alte subnixa, resedit.
Jura dabat legesque viris: operumque laborem
Partibus æquabat justis, aut sorte trahebat:
Quum subito Æneas concursu accedere magno
510 Anthea Sergestumque videt, fortemque Cloanthum,
Teucrorumque alios: ater quos æquore turbo
Dispulerat, penitusque alias avexerat oras.

apud Homer II. . 16. at circa urbem raptâsse nusquam apud Homerum me

moratur.

At vero Euripidis Andromache: Kai τὸν ἐμὸν μιλίας πόσιν "Εκτορα, τὸν περὶ τείχη Εἵλκυσε διφρεύων ταῖς ἁλίας Θέτιδος.

484. Exanimumque auro] Ad Achillem Priamus, 11. ω'. 501. "Εκτορα· τοῦ νῦν εἶνχ ̓ ἱκάνω νῆας ̓Αχαιών, Λυσόμενος παρὰ σείο, φέρω δ' ἀπερείσι' ἄποινα.

487. Tendentemque manus Priamum] Cf. II. . 478. ubi Priamus Xagoiv 'Axiaλῆος λάβε γούνατα, καὶ κύσε χεῖρας Δεινὰς, ἀνδροφόνους, αἳ οἱ πολέας κτάνον υίας.

489. Eoasque acies] Indos et Æthiopas Memnon Trojanis auxilio adduxisse fertur. Multis tragediis argumentum dedit: Eschyli imprimis et Sophoclis Als videntur Memnonis historiam pro argumento habuisse.-Apud Homerum bis tantum ejus mentio;

Odyss. . 188. ubi de Antilocho: Tóv

ῥ ̓ Ηοῦς ἔκτεινε φαεινῆς ἀγλαὸς υἱός.

Et Odyss. '. 521. ubi de Eurypylo : Κεῖνον δὴ κάλλιστον ἴδον, μετὰ Μέμνονα δίον.

490. Amazones in Belli Trojani historiam inductæ sunt a poëtis, qui post Homerum scripsere.-Strabo pag. 552. Αἱ μὲν οὖν ̓Αμάζονες οὐ συνεμάχουν [τοῖς Τρωσίν], διὰ τὸ τὸν Πρίαμον πολεμῆσαι πρὸς αὐτὰς-Ηματι τῷ, ὅτε ἦλθον ̓Αμαζόνες ἀντιάνειραι. 11. γ'. 189.

498. Qualis in Eurote] Ita de Nausicaa, Od. . 102. Oin "Agriμis doi κατ' οὔριος ιοχέαιρα, Η κατὰ Τηΰγετον περιο μήκετον, ἢ Ερύμανθον, Τερπομένη κάπροισι καὶ ὠκείης ἐλάφοισι· Τῇ δέ θ ̓ ἅμα Νύμφαι, κοῦραι Διὸς Αἰγιόχοιο, Αγρονόμοι παίζουσι· γέγηθε δέ τε φρένα Λητώ· Πασάων δ' ὕπερ ἥγε κάρη ἔχει ἠδὲ μέτωπα, Ρεῖα δ ̓ ἀριγνώτη πέλεται, καλαὶ δέ τε πᾶσαι· Ως ἦγ ̓ ἀμε φιπόλοισι μετέπρεπε παρθένος ἀδμής. Videndus A. Gellius. ix. 9.

Obstupuit simul ipse, simul percussus Achates Lætitiaque metuque; avidi conjungere dextras 515 Ardebant: sed res animos incognita turbat.

Dissimulant; et nube cava speculantur amicti,
Quæ fortuna viris; classem quo littore linquant;
Quid veniant. Cunctis nam lecti navibus ibant,
Orantes veniam, et templum clamore petebant.
520 Postquam introgressi, et coram data copia fandi;
Maxumus Ilioneus placido sic pectore cœpit :

• O regina, novam cui condere Jupiter urbem,
'Justitiaque dedit gentes frenare superbas,
• Troës te miseri, ventis maria omnia vecti,
525 Oramus: prohibe infandos a navibus ignes;
• Parce pio generi, et propius res adspice nostras.
Non nos aut ferro Libycos populare Penates
'Venimus, aut raptas ad littora vertere prædas:
• Non ea vis animo, nec tanta superbia victis.pa
530 ' Est locus, Hesperiam Graii cognomine dicunt,
• Terra antiqua, potens armis, atque ubere glebæ:
• Enotri coluere viri: nunc fama, minores

• Italiam dixisse ducis de nomine gentem.
'Huc cursus fuit.

535 Quum subito adsurgens fluctu nimbosus Orion
• In vada cæca tulit, penitusque procacibus austris,
• Perque undas, superante salo, perque invia saxa
• Dispulit. Huc pauci vestris adnavimus oris.

Quod genus hoc hominum, quæve hunc tam barbara mo

rem

540 Permittit patria? hospitio prohibemur arenæ.

• Bella cient, primaque vetant consistere terra. • Si genus humanum et mortalia temnitis arma; 'At sperate Deos memores fandi atque nefandi. Rex erat Æneas nobis, quo justior alter 545 • Nec pietate fuit, nec bello major et armis.

530. Est locus] Ennius ap. Macrob. vi. i. Est locus, Hesperiam quam mortales perhibebant.

532. (Enotri] Aristot. Politic. vii. 1o. Φασὶ γὰρ οἱ λόγιοι τῶν ἐκεῖ κατοικούντων, Ιταλόν τινα γενέσθαι βασιλέα τῆς Οἰνωτρίας· ἀφ ̓ οὗ τό τε ὄνομα μεταβαλόντας, Ἰταλοὺς ἀντ ̓ Οίνωτρῶν κληθῆναι καὶ τὴν ἀκτὴν ταύτην τῆς Εὐρώπης, Ιταλίαν τοὔνονομα λαβεῖν, ὅση τετύχηκεν ἐντὸς οὖσα τοῦ κόλπου του Σκυλλητικοῦ, καὶ τοῦ Λαμητι κοῦ· ἀπέχει γὰρ ταῦτα ἀπ ̓ ἀλλήλων ὁδὸν ἡμισείας ἡμέρας· τοῦτον δὴ λέγουσι τὸν Ιταλὸν, νομάδας τοὺς Οίνωτροὺς ὄντας, ποιῆσαι γεωργούς· καὶ νόμους ἄλλους τε αὐτοῖς θέ

σθαι, καὶ τὰ συσσίτια καταστῆσαι πρῶτον διὸ καὶ νῦν ἔτι τῶν ἀπ ̓ ἐκείνου τινὲς χρῶνται τοῖς συσσιτίοις, καὶ τῶν νόμων ἐνίοις· ᾤκουν δὲ τὸ μὲν πρὸς τὴν Τυρρηνίαν Οπικοὶ, καὶ πρότερον καὶ νῦν καλούμενοι τὴν ἐπωνυμίαν Αὔ σονες· τὸ δὲ πρὸς τὴν Ιαπυγίαν καὶ τὸ Ιόνιον Χῶνες, τὴν καλουμένην Σύρτιν. ἦσαν δὲ καὶ οἱ Χῶνες Οίνωτροὶ τὸ γένος.

Strabo lib. v. init. Οἱ παλαιοὶ τὴν Ο. νωτρίαν ἐκάλουν Ιταλίαν, ἀπὸ τοῦ Σικελικοῦ πορθμοῦ μέχρι τοῦ Ταραντίου κόλπου διήκου σαν. ἐπικρατῆσαν δὲ τούνομα, καὶ μέχρι τῆς ὑπωρείας τῶν Αλπεων προύβη. Adde Dionys. Hist. Rom. i. 12. et 35. et ii. 1.

'Quem si fata virum servant, si vescitur aura
Ætheria, neque adhuc crudelibus occubat umbris;
'Non metus, officio ne te certasse priorem

'Poeniteat. Sunt et Siculis regionibus urbes,

550 Arvaque, Trojanoque a sanguine clarus Acestes.
'Quassatam ventis liceat subducere classem,
Et silvis aptare trabes, et stringere remos.

555

Si datur Italiam, sociis et rege recepto,
Tendere, ut Italiam læti Latiumque petamus.
'Sin absumpta salus, et te, pater optime Teucrum,
'Pontus habet Libyæ, nec spes jam restat Iüli;
At freta Sicaniæ saltem, sedesque paratas,
'Unde huc advecti, regemque petamus Acesten.'
Talibus Ilioneus. Cuncti simul ore fremebant
560 Dardanidæ.

Tum breviter Dido, vultum demissa, profatur:
'Solvite corde metum, Teucri: secludite curas.
Res dura, et regni novitas me talia cogunt
Moliti, et late fines custode tueri.

565 Qus genus Æneadum, quis Troja nesciat urbem,
Virtutesque virosque, aut tanti incendia belli?
'Non obtusa adeo gestamus pectora Pœni:
'Nec tam aversus equos Tyria sol jungit ab urbe.
'Seu vos Hesperiam magnam, Saturniaque arva,
570 Sive Erycis fines, regemque optatis Acesten;
Auxilio tutos dimittam, opibusque juvabo.
"Vultis et his mecum pariter considere regnis?
'Urbem quam statuo, vestra est. Subducite naves.
Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur.
575 Atque utinam rex ipse, Noto compulsus eodem,
• Adforet Æneas! equidem per littora certos
'Dimittam, et Libya lustrare extrema jubebo;
'Si quibus ejectus silvis aut urbibus errat.'

His animum arrecti dictis, et fortis Achates,
580 Et pater Æneas, jamdudum erumpere nubem
Ardebant. Prior Ænean compellat Achates :
Nate dea, quæ nunc animo sententia surgit?
'Omnia tuta vides: classem, sociosque receptos.
'Unus abest, medio in fluctu quem vidimus ipsi
585 Submersum: dictis respondent cætera matris.'
Vix ea fatus erat, quum circumfusa repente
Scindit se nubes, et in æthera purgat apertum.

546. Vescitur aura] Lucret.-Vesci vitalibus auris.

570. Erycis fines] V. Æn. v. 759586. Vix ea fatus erut] Homerus: Οὔπω πᾶν εἴρητο ἔπος, ὅτε

Quum circumfusa] Od. n. 143. de Ulysse: Καὶ τότε δή ῥ ̓ αὐτοῖο πάλιν χύτο θέσφατος αής: Οἱ δ ̓ ἄνεῳ ἐγένοντο δόμον κατὰ φῶτα ἰδόντες· Θαύμαζον δ' ὁρόωντες· ὁ δ' ἐλλιτάνευεν Οδυσσεύς

Restitit Æneas, claraque in luce refulsit,

Os humerosque deo similis: namque ipsa decoram
590 Cæsariem nato genetrix, lumenque juventæ
Purpureum, et lætos oculis adflârat honores.
Quale manus addunt ebori decus, aut ubi flavo
Argentum Pariusve lapis circumdatur auro.
Tum sic reginam adloquitur, cunctisque repente
595 Improvisus ait: Coram, quem quæritis, adsum
Troïus Æneas, Libycis ereptus ab undis.

'O sola infandos Troja miserata labores,

"Quæ nos, relliquias Danaûm, terræque marisque "Omnibus exhaustos jam casibus, omnium egenos, 600 Urbe, domo socias. Grates persolvere dignas

'Non opis est nostræ, Dido, nec quicquid ubique est
'Gentis Dardaniæ, magnum quæ sparsa per orbem.
'Di tibi, si qua pios respectant numina, si quid
'Usquam justitia est, et mens sibi conscia recti,
605 Præmia digna ferant. Quæ te tam læta tulerunt
6 Secula! qui tanti talem genuere parentes!

'In freta dum fluvii current, dum montibus umbræ
'Lustrabunt convexa, polus dum sidera pascet;

Semper honos, nomenque tuum, laudesque manebunt: 610 Quæ me cumque vocant terræ.' Sic fatus, amicum Ilionea petit dextra, lævaque Serestum :

Post alios, fortemque Gyan, fortemque Cloanthum.
Obstupuit primo adspectu Sidonia Dido;

Casu deinde viri tanto. Et sic ore locuta est: 615 Quis te, nate dea, per tanta pericula casus Insequitur? quæ vis immanibus applicat oris? Tune ille Æneas, quem Dardanio Anchise 'Alma Venus Phrygii genuit Simoëntis ad undam ? Atque equidem Teucrum memini Sidona venire, 620 Finibus expulsum patriis, nova regna petentem

589. Namque ipsa] Od. Y'. 229. et y'. 156. ubi de Ulysse: Αὐτὰρ κακκεφαλῆς χεῦεν πολὺ κάλλος ̓Αθήνη, Μείζονά τ' εἰσι δέειν καὶ πάσσονα· καδδὲ κάρητος Ούλας ἧκε κόμας, ὑακινθίνῳ ἄνθει ὁμοίας. Ὡς δ ̓ ὅτε τὶς χρυσὸν περιχεύεται ἀργύρῳ ἀνὴς ίδρις, ὃν Ηφαιστος δέδαεν καὶ Παλλὰς ̓Αθήνη Τέχ την παντοίην, χαρίεντα δὲ ἔργα τελείει· Ως ἄρα τῷ περίχους χάριν κεφαλῇ τε καὶ ὤμοις.

Cf. et Odyss. . 174.——μas d' wφιλλε καὶ ἥβην. Αψ δὲ μελαγχροιής για νετο, γναθμοὶ δὲ τάνυσθεν, Κυάνεαι δ' ἐγένοντο ἐθεράδες ἀμφὶ γένειον.

606. Qui tanti] Od. Y. 154. Tgiμánagas μix. T. 2. vid. ad 327. supra.

608. Polus dum sidera pascet] Lucret. -Unde æther sidera pascit?

Cicero N. D. ii. 46. Sunt stellæ natura flammeæ. quocirca terræ, maris, aquarum vaporibus aluntur iis, qui a Sole ex agris tepefactis et ex aquis excitantur.

617. Quem Dardanio Anchisæ] II. 6'. 819. Δαρδανίων αὖτ ̓ ἦρχεν εὺς παῖς ̓Αγχί στο Αἰνείας· τόν ὑπ' ̓Αγχίση τέκε δι ̓ Αφροδίτη, Ιδης ἐν κνημοῖσι, θεὰ βροτῷ εὐνηθεῖσα.

619. Teucrum] V. Euripid. Helen. 89. et seqq. ubi narrat Teucer, se a patre Telamone ex ins. Salamine expulsum, Cyprum petere: Εἰς γῆν ἐναλίαν Κύπρον, οὗ μ' ἐθέσπισεν Οἰκεῖν ̓Απόλλων, ὄνομα νησιώ τικὸν Σαλαμῖνα θέμενον, τῆς ἐκεῖ χάριν πάτε pas.