210

• Fit sonitus, spumante salo: jamque arva tenebant, Ardentesque oculos suffecti sanguine et igni, 'Sibila lambebant linguis vibrantibus ora. 'Diffugimus visu exsangues. Illi agmine certo 'Laocoonta petunt: et primum parva duorum ' Corpora natorum serpens amplexus uterque 215 6 Implicat, et miseros morsu depascitur artus. • Post ipsum, auxilio subeuntem ac tela ferentem, • Corripiunt, spirisque ligant ingentibus: et jam Bis medium amplexi, bis collo squamea circum • Terga dati, superant capite et cervicibus altis. 220 Ille simul manibus tendit divellere nodos, • Perfusus sanie vittas atroque veneno:

6

• Clamores simul horrendos ad sidera tollit; • Qualis mugitus, fugit quum saucius aram • Taurus, et incertam excussit cervice securim. 225 • At gemini lapsu delubra ad summa dracones 'Effugiunt, sævæque petunt Tritonidis arcem; • Sub pedibusque deæ, clipeique sub orbe teguntur. Tum vero tremefacta novus per pectora cunctis 'Insinuat pavor: et scelus expendisse merentem 230 6 Laocoonta ferunt: sacrum qui cuspide robur • Laserit, et tergo sceleratam intorserit hastan. • Ducendum ad sedes simulacrum, orandaque diva 'Numina conclamant. X

'Dividimus muros, et moenia pandimus urbis. 235 • Accingunt omnes operi, pedibusque rotarum Subjiciunt lapsus, et stuppea vincula collo

222. Clamores simul Hom. Il. v. 403. Αὐτὰρ ὁ θυμὸν ἄῖσθε, καὶ ἤρυγεν, ὡς ὅτε ταῦ. φος Ηρυγεν, ἑλκόμενος Ελικώνιον ἀμφὶ ἄνακτα, Κούρων ἑλκόντων· γάνυται δέ τε τοῖς Ενοσίχθων Ως ἄρα τόν γ' ἐρυγόντα λίπ ὀστέα θυμὸς ἀγήνωρ.

227. Sub pedibusque dea] Scilicet majoris simulacri, et a Palladio illo (supra v. 164.) ex arce abrepto diversi.

232. et seqq. Habuit ante oculos poëta, ut per totum fere librum, Euripidem. Juvat ex Troad. v. 515. splendidissimum carmen adscribere.-Loquitur Chorus captivarum Troadum. ΣΤΡ. Αμφί μοι ἔλιον, ὦ μοῦσα, καινῶν ὕμνων ἄεισον ἐν δα κρύοις ᾠδὴν ἐπιτήδειον νῦν γὰρ μέλος εἰς Τροίαν ἰαχήσω, τετραβάμονος, ὡς ὑπ' ἀπήτῆς ̓Αργείων ὀλοίμαν τάλαινα δοριάλωτος ὅτ' ἔλιπον ἵππον, οὐράνια βρέμοντα, χρυσίο Φάλαρον, ἔνοπλον, ἐν πύλαις ̓Αχαιοί· ἀνὰ δ ̓ ἐβόασεν λεως, Τρωάδος ἀπὸ πέτρας στα θεὶς, ἔτ ̓, ὦ πεπαυμένοι πόνων, τόδ' ἱερὸν ἀνάγετε ξόανον ̓Ιλιάδι διογενεῖ κόρᾳ. τίς οὐκ ἔβα

νεανίδων; τίς οὐ γεραιὸς ἐκ δόμων; κεχαρα μένοι δ ̓ ἀοιδαῖς, δόλιον ἔσχον ἄταν. ΑΝΤ. πᾶσα δὲ γέννα Φρυγῶν πρὸς πύλας ὡρμάθη, πεύκα ἐν οὐρείᾳ ξεστὸν λόχον ̓Αργείων, καὶ Δαρδανίας ὅταν θεᾷ δώσων, χάριν ἄζυγος ἀμβροτα πώλου. κλωστοῦ δ ̓ ἀμφιβόλοισι λίνοισι, νεὼς ὡς σκάφος κελαινὸν, εἰς ἕδρανα λάινα, δάπεδά τε, φόνια πατρίδι, Παλλάδος θέσαν θεᾶς. ἐπὶ δὲ πόνῳ καὶ χαρᾷ, νύχιον ἐπὶ κνέφας παρῆν· Λίβος τε λωτὸς ἐκτύπει, Φρύγιά τι μέλεα παρθένοι δ ̓ ἀέριον ἀνὰ κράτον ποδῶν, βοάν τ' ἔμελπον εὔφρον· ἐν δόμοις δὲ παμφαὲς σέλας πυρὸς μέλαιναν αἴγλαν ἔδωκεν παρ' ὕπνῳ. ΕΠ. ἐγὼ δὲ τὰν ὀριστέ gav

τότ' ἀμφὶ μέλαθρα παρθένον, Διὸς κόραν Αρτεμιν ἐμελπόμαν χοροῖσι. φονία δ ̓ ἀνὰ πτόλιν βοὰ κατεῖχε Περγάμων ἕδρας βρέφη δὲ φίλια περὶ πέπλους ἔβαλε ματρὶ χεῖρας ἐπτοημένας· λόχου δ' ἐξέβαινεν "Αρης, κόρας ἔργα Παλλάδος· σφαγαὶ δ ̓ ἀμφιβώμιοι Φρυ γῶν, ἔν τε δεμνίοις καράτομος ἐρημία νεανίδων, στέφανον ἔφερεν Ελλάδι κουροτρόφῳ, Φρυγῶν πατρίδι πένθη.

'Intendunt. Scandit fatalis machina muros, Fota armis. Pueri circum innuptæque puellæ 'Sacra canunt, funemque manu contingere gaudent. 240 Illa subit, mediæque minans illabitur urbi.

245

"O patria, o divûm domus Ilium, et inclyta bello Moenia Dardanidum! quater ipso in limine portæ 'Substitit, atque utero sonitum quater arma dedere. 'Instamus tamen immemores cæcique furore, 'Et monstrum infelix sacrata sistimus arce. Tunc etiam fatis aperit Cassandra futuris 'Ora, dei jussu non unquam credita Teucris. Nos delubra deûm miseri, quibus ultimus esset Ille dies, festa velamus fronde per urbem. 250 'Vertitur interea cœlum, et ruit oceano nox, 'Involvens umbra magna terramque polumque, "Myrmidonumque dolos: fusi per moenia Teucri • Conticuere: sopor fessos complectitur artus.

265

Et jam Argiva phalanx instructis navibus ibat
A Tenedo, tacitæ per amica silentia lunæ,
'Littora nota petens: flammas quum regia puppis
Extulerat fatisque deûm defensus iniquis,

C Inclusos utero Danaos et pinea furtim

'Laxat claustra Sinon: illos patefactus ad auras 260 Reddit equus, lætique cavo se robore promunt

Thessandrus Sthenelusque duces, et dirus Ulixes, Demissum lapsi per funem, Acamasque, Thoasque, 'Pelidesque Neoptolemus, primusque Machaon, Et Menelaus, et ipse doli fabricator Epeos. 265 Invadunt urbem somno vinoque sepultam : 'Cæduntur vigiles, portisque patentibus omnes 'Accipiunt socios, atque agmina conscia jungunt. Tempus erat, quo prima quies mortalibus ægris Incipit, et dono divûm gratissima serpit.

241. Ennii versus est. Serv.

250. Vertitur interea] Eunius: Vertitur interea cœlum, cum ingentibu' signis.

Ruit-nox] Idem in Annal. x. Hinc Nox processit stellis ardentibus apta. v. ad Æn. viii. 369.

258. Inclusos utero] Horum nomina varie traduntur. Pausanias vero, i. 21. Ἐν τῇ ̓Αθηναίων ἀκροπόλει, ἵππος ὁ καλούμενος Δούριος ἀνάκειται χαλκοῦ; —καὶ Με μεσθεὺς καὶ Τεύκρος ὑπερκύπτουσιν ἐξ αὐτοῦ· προσέτι δὲ καὶ οἱ παῖδες οἱ Θησέως. (scilicet Demophoon et Acamas.)

261. Thessandrus, Thebani Polynicis filius: Homerus ejus non meminit.

262. Demissum lapsi] Quintilianus

lib. viii. cap. 3. sub fine. Amplior virtus est ipparis, altiorem præbens intellectum, quam quem verba per se ipsa declarant. Ejus duæ sunt species; altera, quæ plus significat quam dicit; altera, quæ etiam id quod non dicit. Prior est et apud Homerum, cum Menelaus . Graios in equo sedisse dicit; nam verbo uno magnitudinem ejus ostendit: et apud Virgilium, Demissum lapsi per funem, nam sic quoque altitudo demon

strata est.

265. Somno vinoque] Ennius: Nunc hostes vino domiti somnoque sepulti. 269. Dono divim] II. n. extr. "Txvou δῶρον ἕλοντο.

270 In somnis, ecce, ante oculos moestissimus Hector
Visus adesse mihi, largosque effundere fletus;
'Raptatus bigis ut quondam, aterque cruento
• Pulvere, perque pedes trajectus lora tumentes.
• Hei mihi, qualis erat! quantum mutatus ab illo
• Hectore, qui redit exuvias indutus Achilli,
• Vel Danaum Phrygios jaculatus puppibus ignes!
• Squalentem barbam, et concretos sanguine crines,
Vulneraque illa gerens, quæ circum plurima muros
Accepit patrios. Ultro flens ipse videbar

275

18o • Compellare virum, et moestas expromere voces: "O lux Dardaniæ, spes o fidissima Teucrûm,

66

Quæ tantæ tenuere mora? quibus Hector ab oris "Exspectate venis? ut te post multa tuorum "Funera, post varios hominumque urbisque labores 285 6 Defessi adspicimus ! quæ caussa indigna serenos 6 Foedavit vultus ? aut cur hæc vulnera cerno ?” 4 Ille nihil: nec me quærentem vana moratur: Sed graviter gemitus imo de pectore ducens, "Heu fuge, nate dea, teque his, ait, eripe flammis. 290 "Hostis habet muros: ruit alto a culmine Troja. "Sat patriæ Priamoque datum. Si Pergama dextra “ Defendi possent, etiam hac defensa fuissent. tibi commendat Troja Penates: "Hos cape fatorum comites: his moenia quære, 295 "Magna pererrato statues quæ denique ponto.' • Sic ait, et manibus vittas, Vestamque potentem, Eternumque adytis effert penetralibus ignem.

"Sacra suosque

• Diverso interea miscentur moenia luctu :

270. In somnis] Cf. Π. Ψ'. 59. et seqq. ubi Patrocli umbra Achilli apparet.

272. Raptatus bigis] Π. χ'. 395. ΤΗ μα, καὶ Εκτορα δίον αεικέα μήδετο ἔργαν ̓Αμφοτέρων μετόπισθε ποδῶν τέτρηνε τένοντε Ες σφυρὸν ἐκ πτέρνης, βοίους δ' ἐξῆπτεν ἱμάντας, Εκ δίφροιο δ ̓ ἔδησε κάρη δ ̓ ἕλκεσθαι ἴασιν· Ες δίφρον δ' ἀναβὰς, ἀνά τε κλυτὰ τεύχε' ἀείρας, Μάστιξίν β ἐλάαν, τὼ δ ̓ οὐκ ἄκοντε πετέσθην. Τοῦ δ ̓ ἦν ἑλκομένοιο κονίσε σαλος· ἀμφὶ δὲ χαῖται Κυάνεαι πίλναντο, κάρη δ ̓ ἅπαν ἐν κονίησι Κείτο, πάρος χαρίεν τότε δὲ Ζεὺς δυσμενέεσσι Δῶκεν ἀεικίσσασθαι ἐξ ἐν πατρίδι γαίη.

Serv.

274. Ennii versus. Quantum mutatus] Il. x'. 369.— Aλλοι δὲ περίδραμον υἷες ̓Αχαιών, Οἳ καὶ θηή. σαντο φυὴν καὶ εἶδος ἀγητὸν Εκτορος οὐδ ̓ ἄρα οἵ τις ἀνουτητί γε παρέστη. Ωδε δέ τις εἴπεσκεν ἰδὼν ἐς πλησίον ἄλλον· Ω πόποι, * μάλα δὴ μαλακώτερος ἀμφαφάασθαι Εκε τωρ, ἢ ὅτε νῆας ἐνέπρησεν πυρὶ κηλέω.

281. O lux Dardania] Ennius in Alexandro, apud Macrob. vi. 2. O lux Trojæ, germane Hector, Quid ita cum tuo lacerato corpore miser? Aut, qui te sic respectantibus tractavere nobis ?

290. Ruit alto a culmine] I. v. 773. -Νῦν ὤλετο πᾶσα κατ ̓ ἄκρης Ιλιος αι πεινή.

298. et seqq. In eodem fere argumento versatur Euripid. Hec. 9o5. Libet et totum carmen saltem in tironum usum adponere.-Chorus Troadum captivarum loquitur. ΣΤΡ. Σὺ μὲν, ὦ πατρὶς Ιλιάς, τῶν ἀπορθήτων πόλις οὐκέτι λέξη, τοῖον δ ̓ Ἑλλάνων νέφος ἀμφί σε κρύπτει, δορὶ δὴ, δορὶ πέρσαν. ἀπὸ δὲ στεφάναν κέκαρσαι πύργων, κατὰ δ ̓ αἰθάλου κηλῖδ' οἰκτροτά ταν κέχρωσαι, τάλαιν· οὐκέτι σ ̓ ἐμβατεύσω. ΑΝΤ. μεσονύκτιος ὠλλύμαν, ἦμος ἐκ δείπνων ὕπνος ἡδὺς ἐπ ̓ ἔσσοις κίδναται. μολπᾶν δ' ἀπὸ, καὶ χοροποιῶν θυσιῶν καταπαύσας, πόσις ἐν θαλάμοις ἔκειτο, ξυστὸν δ' ἐπὶ πασσάς

Et magis atque magis, quanquam secreta parentis 300 • Anchisæ domus arboribusque obtecta recessit, • Clarescunt sonitus, armorumque ingruit horror. 'Excutior somno, et summi fastigia tecti

• Adscensu supero, atque arrectis auribus adsto: In segetem veluti quum flamma furentibus austris 305 Incidit, aut rapidus montano flumine torrens • Sternit agros, sternit sata læta, boumque labores, Præcipitesque trahit silvas: stupet inscius alto 'Accipiens sonitum saxi de vertice pastor. 'Tum vero manifesta fides, Danaûmque patescunt 31o • Insidiæ. Jam Deiphobi dedit ampla ruinam, • Vulcano superante, domus: jam proximus ardet Ucalegon: Sigea igni freta lata relucent.

• Exoritur clamorque virum, clangorque tubarum. • Arma amens capio ; nec sat rationis in armis : 315 • Sed glomerare inanum bello, et concurrere in arcem 'Cum sociis ardent animi. Furor iraque mentem

• Præcipitant; pulchrumque mori succurrit in armis.
"Ecce autem telis Panthus elapsus Achivôm,
'Panthus Othryades, arcis Phoebique sacerdos,

320 6 Sacra manu, victosque deos, parvumque nepotem
Ipse trahit, cursuque amens ad limina tendit.

“ Quo res summa loco, Panthu? quam prendimus arcem ?” • Vix ea fatus eram, gemitu quum talia reddit : "Venit summa dies, et ineluctabile tempus 325"Dardaniæ. Fuimus Troës: fuit Ilium, et ingens

λῳ, ναύταν οὐκέθ' ὁρῶν ὅμιλον Τροίαν Ιλιάδ ̓ ἐμβεβῶτα. ΣΤΡ. ἐγὼ δὲ πλόκαμον ἀναδέτοις μίτραισιν · ἐῤῥυθμιζόμαν, χρυσέων ἐνόπτρων λεύσσουσ ̓ ἀτέρμονας εἷς αὐγὰς, ἐπιδέμνιος ὡς πέσοιμ' ἐς εὐναν. ἀνὰ δὲ κέλαδος ἔμολε πόλιν· κέλευσμα δ ̓ ἦν κατ ̓ ἄστυ Τροίας τόδ· ὦ παῖδες Ἑλλάνων, πότε δὴ, πότε τὰν Ιλιάδα σκοπιὰν πέρσαντες, ἥξετ' οἴκους ; ΑΝΤ. λέχη δὲ φίλια μονόπεπλος λιποῦσα, Δωρὶς ὡς κόρα, σεμνὰν προσίζουσ' οὐκ ἤνυσ ̓ Αρτεμιν ἁ πλά μων άγομαι δὲ, θανόντ' ἰδοῦσ ̓ ἀκοίταν τὸν ἐμὸν, ἅλιον ἐπὶ πέλαγος, πόλιν τ' ἀποσκο ποῦσ ̓, ἐπεὶ νόστιμον ναῦς ἐκίνησεν πόδα, και μὲ ἀπὸ γὰς ὥρισιν Ιλιάδος, τάλαιν' ἀπεῖπον ἄλγει ΕΠ. τὴν τοῖν Διοσκούροιν ̔Ελέναν κάσιν, ̓Ιδαιόν τε βούταν αἰνόπαριν, κατάρα διδοῦσ ̓, ἐπεί με γᾶς ἐκ πατρώας ἀπώλεσεν, ἐξακισέ τ' οἴκων γάμος, οὐ γάμος, ἀλλ ̓ ἀλάστορες τις οιζύς· ἂν μήτε πέλαγος ἅλιον ἀπαγάγοι πάλιν, μήτε πατρῷον ἵκοιτ ̓ ἐς οἶκον.

304. In segetem veluti] Cf. Hom. 11. λ'. 155. Ως δ' ὅτε πῦρ ἀἴδηλον ἐν ἀξύλῳ ἐμπίσῃ ὕλῃ, Πάντη τ' εἰλυφόων ἄνεμος φέ

ρει, οἱ δέ τε θάμνοι Πρόῤῥιζοι πίπτουσιν ἐπειγόμενοι πυρὸς ὁρμῇ. Cf. Geo. ii. 304. Æn. Χ. 405.

305. Aut rapidus] II. x'. 492. 'ns d' ὁπότε πλήθων ποταμὸς πεδιόνδε κάτεισι Χειμάρρους κατ' ὄρεσφιν, ἐπαζόμενος Διὸς ὅμβρῷ, Πολλὰς δὲ δρῦς ἀζαλέας, πολλὰς δέ τε πεύκας Εσφέρεται, πολλὸν δέ τ' ἀφυσγετὸν εἰς ἅλα βάλλει. V. ad 496. inf. et Geo. i. 326.

308. Accipiens sonitum] I. δ. 452. Ως δ' ὅτε χείμαρροι ποταμοί, κατ' ὄρισφι ῥέοντες, Ες μισγάγκειαν κ. τ. λ. Τῶν δέ τε τήλοις δοῦπον ἐν οὔρεσιν ἔκλυε ποιμήν.

312. Freta lata] Homn. Od. ω. 80. πλατὺς Ελλησποντός.

317. Pulchrumque mori] Il. o. 494. ̓Αλλὰ μάχεσθ ̓ ἐπὶ νηυσὶν ἀολλέες· ὃς δέ κεν ὑμέων Βλήμενος, ἠὲ τυπείς, θάνατον καὶ πότε μον ἐπίσπῃ, Τεθνάτω· οὐ οἱ ἀεικὲς ἀμυνομένῳ περὶ πάτρης Τεθνάμεν

325. Fuimus Troës] Eurip. Troad. 581.—πρὶν ποτ' ἦμεν, βέβακεν ὄλβος, βέ βακι Τροία.

"Gloria Teucrorum. Ferus omnia Jupiter Argos « Transtulit. Incensa Danai dominantur in urbe, "Arduus armatos mediis in moenibus adstans “ Fundit equus, victorque Sinon incendia miscet, 330" σε Insultans. Portis alii bipatentibus adsunt, "Millia quot magnis unquam venere Mycenis. "Obsedere alii telis angusta viarum

“ Oppositi: stat ferri acies mucrone corusco " Stricta, parata neci: vix primi prolia tentant 335 "Portarum vigiles, et cæco Marte resistunt." 'Talibus Othryadæ dictis et numine divûm

• In flammas et in arma feror: quo tristis Erinnys, Quo fremitus vocat, et sublatus ad æthera clamor. 'Addunt se socios Rhipeus, et maxumus armis 340 • Epytus: oblati per lunam Hypanisque Dymasque : 'Et lateri agglomerant nostro: juvenisque Corbus Mygdonides. Illis ad Trojam forte diebus

• Venerat, insano Cassandræ incensus amore : 'Et gener auxilium Priamo Phrygibusque ferebat. 345 • Infelix, qui non sponsæ præcepta furentis • Audierit.

• Quos ubi confertos audere in proelia vidi;

Incipio super his: "Juvenes, fortissima frustra
"Pectora, si vobis audentem extrema cupido
350 "Certa sequi, (quæ sit rebus fortuna, videtis ;
"Excessere omnes adytis arisque relictis

" Di, quibus imperium hoc steterat; succurritis urbi
"Incensæ ;) moriamur, et in media arma ruamus.
"Una salus victis, nullam sperare salutem."

355 4 Sic animis juvenum furor additus. Inde, lupi ceu Raptores atra in nebula, quos improba ventris Exegit cæcos rabies, catulique relicti

'Faucibus exspectant siccis; per tela, per hostes

341. Coræbus] In Polygnoti tabula ap. Pausan. x. 27. expressus est Κόροιβος ὁ Μύγδονος.-Ibid. Αφίκετο μὲν δὴ ἐπὶ τὸν Κασσάνδρας ὁ Κόροιβος γάμον· ἀπέθανε δὲ, ὡς μὲν ὁ πλείων λόγος, ὑπὸ Νεοπτολέμου· Λέω σχεως δὲ ὑπὸ Διομήδους ἐποίησεν.

342. Illis ad Trojam] Traducta sunt hæc ab Homeri Othryoneo, Il. ν. 364. "Ος ῥα νέου πολέμοιο μετὰ κλέος εἰληλούθει Πιτες δὲ Πριάμοιο θυγατρῶν εἶδος ἀρίστην, Κασσάνδρην, ἀνάεδνον· ὑπέσχετο δὲ μέγα ἔργον, Εκ Τροίης αέκοντας ἀπώσεμεν υίας Α. χαιῶν.

કે

351. Excessere omnes] Euripid. Troad. 25. ubi Neptunus: Λείπω τὸ κλεινὸν *Ἴλιον, βωμούς τ' ἐμούς. Ἐρημία γὰρ πόλιν ὅταν λάβη κακή, Νοσεῖ τὰ τῶν θεῶν, οὐδὲ

τιμᾶσθαι θέλει. Item Æschyl. ἑπτὰ ἐπὶ Θήβ. 220.—ΕΤΕΟΚΛ. Αλλ ̓ οὖν θεοὺς τοὺς τῆς ἁλούσης πόλεος ἐκλείπειν λόγος. ΧΟΡ. Μήποτ' ἐμὸν κατ' αἰῶνα λίποι θεῶν “Αδι και νήγυρις, μηδ' ἐπίδοιμι τάνδ' Αστυδρομουμέ ναν πόλιν, καὶ στράτευμ' Απτόμενον πυρὶ δαΐῳ.

355. Lupi ceu] Il. x'. 156.—oi dì, λύκοι ὣς Ωμοφάγοι, τοϊσίν τε περὶ φρεσὶν ἄσπετος ἀλκῆς

356. Atra in nebula] Apollon. "ματι χειμερίῳ πολιοὶ λύκοι ὁρμηθέντες—

358. Per tela] Homerus 11. κ'. 297. Βάν ῥ ̓ ἔμεν, ὥστε λέοντε δύω, διὰ νύκτα μέσ λαιναν, ̓Αμφόνον, ἀννέκυας, διά τ' ἔντεα, καὶ μέλαν αἷμα.