• Vadimus haud dubiam in mortem: mediæque tenemus 360 'Urbis iter. Nox atra cava circumvolat umbra.

'Quis cladem illius noctis, quis funera fando

Explicet, aut possit lacrimis æquare labores? Urbs antiqua ruit, multos dominata per annos: Plurima perque vias sternuntur inertia passim 365 Corpora, perque domos, et relligiosa deorum

370

Limina. Nec soli pœnas dant sanguine Teucri :
'Quondam etiam victis redit in præcordia virtus;
Victoresque cadunt Danai. Crudelis ubique
Luctus, ubique pavor, et plurima mortis imago.
Primus se, Danaûm magna comitante caterva,
" Androgeus offert nobis, socia agmina credens,
Inscius; atque ultro verbis compellat amicis:
"Festinate viri; nam quæ tam sera moratur
"Segnities? alii rapiunt incensa feruntque

66

375 Pergama: vos celsis nunc primum a navibus itis?"
'Dixit: et extemplo (neque enim responsa dabantur
'Fida satis) sensit medios delapsus in hostes:
Obstupuit, retroque pedem cum voce repressit.
Improvisum aspris veluti qui sentibus anguem
380 Pressit humi nitens, trepidusque repente refugit
'Attollentem iras, et cærula colla tumentem:
'Haud secus Androgeus visu tremefactus abibat.
Irruimus, densis et circumfundimur armis;
'Ignarosque loci passim, et formidine captos
385 Sternimus. Adspirat primo fortuna labori.
'Atque hîc successu exsultans animisque Corobus,
"O socii, qua prima, inquit, fortuna salutis

"Monstrat iter, quaque ostendit se dextra, sequamur.
"Mutemus clipeos, Danaûmque insignia nobis

390 "Aptemus. Dolus, an virtus, quis in hoste requirat?
"Arma dabunt ipsi." Sic fatus, deinde comantem
Androgei galeam, clipeique insigne decorum

Induitur, laterique Argivum accommodat ensem. 'Hoc Rhipeus, hoc ipse Dymas, omnisque juventus 395 Læta facit: spoliis se quisque recentibus armat. 'Vadimus immixti Danais haud numine nostro, 'Multaque per cæcam congressi prælia noctem

361. Quis cladem] Odyss. y'. 113. "Aλλα τε πόλλ' ἐπὶ τοῖς πάθομεν κακά· τίς κεν ἐκεῖνα Πάντα γι μυθήσαιτο καταθνητῶν ἀν θρώπων;

366. Nec soli] Il. . 479. 'Agysics l'éμwροι, ἀπειλάων ἀκόρητοι, Οὐ θην οἴοισίν 22 πό νος τ' ἔσεται καὶ οιζὺς ἡμῖν, ἀλλά ποθ ̓ ὧδε κατακτανέεσθε καὶ ἔμμες.

371. Androgeus alibi non occurrit in

Troïcis. De eo Pompon. Sabinus: Miles Mnesthei ducis Athenarum.

379. Improvisum aspris] II. y. 33. Ως δ' ὅτε τίς σε δράκοντα ἰδὼν παλίνορσος ἀπέστη Οὔριος ἐν βήσσης, ὑπό τε τρόμος ἔλε λαβε γυῖα, Αψ τ' ἀνεχώρησεν, ὠχρὸς τί μιν εἷλε παρειάς

390. Dolus, an virtus] Lucret. v. 856. Aut dolus aut virtus

• Conserimus, multos Danaûm demittimus Orco.
'Diffugiunt alii ad naves, et littora cursu

Fida petunt: pars ingentem formidine turpi
'Scandunt rursus equum, et nota conduntur in alvo.
'Heu nihil invitis fas quemquam fidere Divis!
Ecce trahebatur passis Priameïa virgo

• Crinibus a templo Cassandra adytisque Minervæ,
405 Ad cœlum tendens ardentia lumina frustra:
'Lumina: nam teneras arcebant vincula palmas.
'Non tulit hanc speciem furiata mente Corobus,
Et sese medium injecit periturus in agnen.
Consequimur cuncti, et densis incurrimus armis.
410 Hic primum ex alto delubri culmine telis

'Nostrorum obruimur, oriturque miserrima cædes, Armorum facie et Graiarum errore jubarum. Arcis 'Tum Danai gemitu atque ereptæ virginis ira 'Undique collecti invadunt; acerrimus Ajax, 415 Et gemini Atridæ, Dolopumque exercitus omnis. 'Adversi rupto ceu quondam turbine venti 'Confligunt, Zephyrusque, Notusque, et lætus Eois Eurus equis: stridunt silvæ, sævitque tridenti 'Spumeus, atque imo Nereus ciet æquora fundo. 420 Illi etiam, si quos obscura nocte per umbram Fudimus insidiis, totaque agitavimus urbe,

425

Apparent: primi clipeos mentitaque tela
'Agnoscunt, atque ora sono discordia signant.
Ilicet obruimur numero. Primusque Corbus
'Peneleï dextra, divæ armipotentis ad aram,
Procumbit: cadit et Rhipeus, justissimus unus
Qui fuit in Teucris, et servantissimus æqui.

• Dîs aliter visum. Pereunt Hypanisque Dymasque Confixi a sociis; nec te tua plurima, Panthu, 430 Labentem pietas, nec Apollinis infula texit. Iliaci cineres, et flamma extrema meorum, Testor, in occasu vestro, nec tela, nec ullas Vitavisse vices Danaûm; et, si fata fuissent, Ut caderem, meruisse manu! Divellimur inde:

402. Heu nihil] Homerus II. p. 8. de moro Achivorum :——— Θεῶν δ' αέκητι τέτ τυκτο ̓Αθανάτων· τῷ κ ̓ οὔτι πολὺν χρόνον ἔμπεδον ἦεν.

415. Euripid. Hecuba 510. Arco & ̓Ατρείδαι, καὶ λεως ̓Αχαιϊκός.

416. Adversi rupto] II. . 4. 'n; d' ἄνεμοι δύο πέντεν ὀρίνετον ἰχθυόεντα, Βορέης καὶ Ζέφυρος, τώ τε Θρήκηθεν ἄητον, Ελθόντ' ἐξαπίνης· ἄμυδις δέ τε κῦμα κελαινὸν Κορθύεται, πολλὸν δὲ παρεξ ἅλα φύκος ἔ.

Ennius apud Macrob. vi. 2. Concurrunt, veluti venti, cum spiritus austri Imbricitor, aquiloque suo cum flamine contra, Endo mari magno fluctus extollere cœptant.

430. Nec Apollinis] At Panthi filius, Polydamas, (II. . 522.) fatale vulnus efugit,—οὐ γὰς ̓Απόλλων Εἴα Πάνθου υἱὸν ἐνὶ προμάχοισι δαμῆναι.

435 Iphitus et Pelias mecum: quorum Iphitus ævo
'Jam gravior, Pelias et vulnere tardus Ulixi:
'Protinus ad sedes Priami clamore vocati.

'Hic vero ingentem pugnam, ceu cætera nusquam
'Bella forent, nulli tota morerentur in urbe :
440 Sic Martem indomitum, Danaosque ad tecta ruentes
'Cernimus, obsessumque acta testudine limen.
'Hærent parietibus scale, postesque sub ipsos
'Nituntur gradibus, clipeosque ad tela sinistris
'Protecti objiciunt: prensant fastigia dextris.
445 'Dardanidæ contra turres ac tecta domorum
• Culmina convellunt: his se, quando ultima cernunt,
'Extrema jam in morte parant defendere telis:
Auratasque trabes, veterum decora alta parentum,
'Devolvunt. Alii strictis mucronibus imas
'Obsedere fores: has servant agmine denso.
'Instaurati animi, regis succurrere tectis,
'Auxilioque levare viros, vimque addere victis.

450

Limen erat, cæcæque fores, et pervius usus 'Tectorum inter se Priami, postesque relicti 455 A tergo: infelix qua se, dum regna manebant, Sæpius Andromache ferre incomitata solebat

'Ad soceros, et avo puerum Astyanacta trahebat.
'Evado ad summi fastigia culminis: unde
'Tela manu miseri jactabant irrita Teucri.

460 Turrim in præcipiti stantem, summisque sub astra
Eductam tectis, unde omnis Troja videri,
'Et Danaûm solitæ naves, et Achaïa castra,
Aggressi ferro circum, qua summa labantes
'Juncturas tabulata dabant, convellimus altis
465 'Sedibus, impulimusque: ea lapsa repente ruinam
'Cum sonitu trahit, et Danaûm super agmina late
Incidit: ast alii subeunt: nec saxa, nec ullum

470

• Telorum interea cessat genus.

'Vestibulum ante ipsum primoque in limine Pyrrhus
Exsultat, telis et luce coruscus aëna.

'Qualis ubi in lucem coluber mala gramina pastus,

438. Hic vero] Tale quiddam illud Hom. I. 6. 696. Αὖτις δὲ δριμεία μάχη παρὰ νηυσὶν ἐτύχθη· Φαίης κ' ἀκμῆτας καὶ ἀτειρέας ἀλλήλοισιν ̓́Αντεσθ ̓ ἐν πολέμῳ ὡς ἐσσυμένως ἐμάχοντο.

441. Acta testudine, ovvæoxioμã. cf. ix. 505.

461. Unde omnis] Homerus de Samo Thracica, II. v. 13. trên gặp ở vero πᾶσα μὲν Ἴδη, Φαίνετο δὲ Πριάμοιο πόλις, καὶ νῆες ̓Αχαιών.

470. Luce-aëna] Homerus Il. v. 340.

ὄσσε δ' ἄμερδεν Αὐγὴ χαλκείη κορύθων ἀπὸ λαμπομενάων, Θωρήκων τε νεοσμήκτων, σακέων τε φαεινών,

471. Qualis ubi] Il. x'. 93. 'ns dì dgáκων ἐπὶ χειῇ ὀρέστερος ἄνδρα μένησι, Βεβρω κὡς κακὰ φάρμακ', ἔδυ δέ τέ μιν χόλος αἰνὸς, Σμερδαλέον δὲ δέδορκεν, ἑλισσόμενος περὶ χειῇ· Ως Εκτως, ἄσβεστον ἔχων μένος, οὐκ ὑπεχώρει,

'Frigida sub terra tumidum quem bruma tegebat, "Nunc positis novus exuviis, nitidusque juventa, "Lubrica convolvit sublato pectore terga 475' Arduus ad solem, et linguis micat ore trisulcis. 'Una ingens Periphas, et equorum agitator Achillis 'Armiger Automedon; una omnis Scyria pubes 'Succedunt tecto, et flammas ad culmina jactant. 'Ipse inter primos, correpta dura bipenni 480 Limina perrumpit, postesque a cardine vellit "Eratos: jamque excisa trabe firma cavavit 'Robora, et ingentem lato dedit ore fenestram. ' Apparet domus intus, et atria longa patescunt: 'Apparent Priami et veterum penetralia regum: 485 Armatosque vident stantes in limine primo.

'At domus interior gemitu miseroque tumultu 'Miscetur: penitusque cava plangoribus ædes 'Femineis ululant. Ferit aurea sidera clamor. "Tum pavidæ tectis matres ingentibus errant, 490 Amplexæque tenent postes, atque oscula figunt. Instat vi patria Pyrrhus: nec claustra, neque ipsi 'Custodes sufferre valent. Labat ariete crebro Janua, et emoti procumbunt cardine postes. Fit via vi: rumpunt aditus, primosque trucidant 495 Immissi Danai, et late loca milite complent.

Non sic, aggeribus ruptis quum spumeus amnis 'Exiit, oppositasque evicit gurgite moles,

Fertur in arva furens cumulo, camposque per omnes 'Cum stabulis armenta trahit. Vidi ipse furentem 500 Cæde Neoptolemum, geminosque in limine Atridas: Vidi Hecubam, centumque nurus, Priamumque per aras Sanguine foedantem, quos ipse sacraverat, ignes. 'Quinquaginta illi thalami, spes tanta nepotum,

477. Scyria pubes] Pyrrhus è Scyro copias adduxerat post mortem Achillis. v. Od. a'. 505. et II. . 326. et seqq.

486. At domus] Serv. Locus ab Ennio sumptus, de Excidio Albano.-Cf. Æn. xi. 213. et quæ de Alba Liv. i. 19.

490. Amplexæque] Apollon. iv. 25. Κύσσε δ' ιόν τε λέχος, καὶ δικλίδας ἀμφοτέρωθι Σταθμούς

496. Non sic] Hom. II. s. 87. Ovvs yag ἀμπεδίον, ποταμῷ πλήθοντι ἐοικὼς, Χειμάρ ῥᾳ, ὅστ ̓ ὦκα ῥέων ἐκέδασσε γεφύρας· Τόνδ' οὔτ ̓ ἄρ τε γέφυραι ἐεργμέναι ἰσχανόωσιν, Οὔτ ̓ ἄρα ἔρκια ἴσχει ἀλωάων ἐριθηλέων, Ελθόντ' ἐξαπίνης, ὅτ' ἐπιβρίσῃ Διὸς ὄμβρος Πολλὰ δ ̓ ὑπ' αὐτοῦ ἔργα κατήριπε κάλ' αί3. Cf. et Lucret. i. 282.

499. Vidi ipse] Ennius ap. Cic. Tusc.

iii. 19. O pater, o patria, o Priami domus, Septum altisono cardine templum, Vidi ego te, adstante ope barbarica, Tectis cœlatis, laqueatis, Auro, ebore instructam regifice-Hæc omnia vidi inflammari, Priamo vi vitam evitari, Jovis aram sanguine turpari.

501. Priamumque per aras] Eurip. Troad. 479. ubi Hecuba:- - Πρίαμον τοῖσδ ̓ εἶδον όμμασιν Αὐτὴ κατασφαγέντ ̓ ἐφ' Ερκίῳ πυρά, Πόλινθ ̓ ἁλοῦσαν.—. Το λο

Sed quod monui supra, v. 232. totam hanc fabulam, et ejusdem poëtæ Hecubam multis in locis hujusce libri Noster respexit.

503. Quinquaginta ill] II. '. 242.

- Πριάμοιο δόμον περικαλλέ ἵκανε, Ξε στῇσ' αἰθούσῃσι τετυγμένον· αὐτὰρ ἐν αὐτῷ

L

Barbarico postes auro spoliisque superbi, 505 Procubuere. Tenent Danai, qua deficit ignis, Forsitan et, Priami fuerint quæ fata, requiras.

'Urbis uti captæ casum, convulsaque vidit

'Limina tectorum, et medium in penetralibus hostem;
'Arma diu senior desueta trementibus ævo

510 Circumdat nequidquam humeris, et inutile ferrum
'Cingitur, ac densos fertur moriturus in hostes.
Edibus in mediis, nudoque sub ætheris axe,

'Ingens ara fuit; juxtaque veterrima laurus

Incumbens aræ, atque umbra complexa Penates. 515 Hic Hecuba et natæ nequidquam altaria circum, Præcipites atra ceu tempestate columbæ,

'Condensæ, et divôm amplexæ simulacra sedebant. Ipsum autem sumtis Priamum juvenalibus armis Ut vidit: "Quæ mens tam dira, miserrime conjux, 520"Impulit his cingi telis? aut quo ruis?" inquit. "Non tali auxilio, nec defensoribus istis

525

"Tempus eget: non, si ipse meus nunc adforet Hector.
"Huc tandem concede: hæc ara tuebitur omnes:
"Aut moriere simul." Sic ore effata, recepit

'Ad sese, et sacra longævum in sede locavit.

Ecce autem elapsus Pyrrhi de cæde Polites, 'Unus natorum Priami, per tela, per hostes 'Porticibus longis fugit, et vacua atria lustrat 'Saucius. Illum ardens infesto vulnere Pyrrhus 530 Insequitur, jam jamque manu tenet, et premit hasta. 'Ut tandem ante oculos evasit et ora parentum,

Concidit, ac multo vitam cum sanguine fudit.

Hic Priamus, quamquam in media jam morte tenetur, 'Non tamen abstinuit, nec voci iræque pepercit: 535" At tibi pro scelere, (exclamat,) pro talibus ausis, "Dî, si qua est coelo pietas, quæ talia curet, "Persolvant grates dignas, et præmia reddant "Debita: qui nati coram me cernere lethum "Fecisti, et patrios fœdâsti funere vultus. "At non ille, satum quo te mentiris, Achilles "Talis in hoste fuit Priamo: sed jura fidemque "Supplicis erubuit, corpusque exsangue sepulcro "Reddidit Hectoreum, meque in mea regna remisit."

540