545

550

'Sic fatus senior, telumque imbelle sine ictu
Conjecit rauco quod protinus ære repulsum,
Et summo clipei nequidquam umbone pependit.
"Cui Pyrrhus: "Referes ergo hæc, et nuntius ibis
"Pelidæ genitori. Illi mea tristia facta,

"Degeneremque Neoptolemum narrare memento.
"Nunc morere." Hoc dicens, altaria ad ipsa trementem
Traxit et in multo lapsantem sanguine nati,

'Implicuitque comam læva; dextraque coruscum 'Extulit, ac lateri capulo tenus abdidit ensem. Hæc finis Priami fatorum: hic exitus illum 555 Sorte tulit, Trojam incensam et prolapsa videntem Pergama; tot quondam populis terrisque superbum 'Regnatorem Asia. Jacet ingens littore truncus, Avulsumque humeris caput, et sine nomine corpus. 'At me tum primum sævus circumstetit horror: 560 Obstupui: subiit cari genitoris imago,

Ut regem æquævum crudeli vulnere vidi Vitam exhalantem: subiit deserta Creüsa, 'Et direpta domus, et parvi casus Iüli. Respicio, et quæ sit me circum copia lustro. 565 Deseruere omnes defessi, et corpora saltu 'Ad terram misére aut ignibus ægra dedere. ['Jamque adeo super unus eram : quum limina Vestæ Servantem, et tacitam secreta in sede latentem Tyndarida adspicio: dant clara incendia lucem

570 Erranti, passimque oculos per cuncta ferenti. 'Illa sibi infestos eversa ob Pergama Teucros, 'Et pœnas Danaûm et deserti conjugis iras Præmetuens, Trojæ et patriæ communis Erinnys, 'Abdiderat sese, atque aris invisa sedebat. 575 Exarsere ignes animo: subit ira cadentem • Ulcisci patriam, et sceleratas sumere pœnas. "Scilicet hæc Spartam incolumis patriasque Mycenas "Adspiciet, partoque ibit regina triumpho? "Conjugiumque, domumque, patres, natosque videbit, 580 "Iliadum turba et Phrygiis comitata ministris? "Occiderit ferro Priamus? Troja arserit igni? "Dardanium toties sudârit sanguine littus? "Non ita. Namque etsi nullum memorabile nomen

544. Telum imbelle] Il. a'. 390. Kapir βέλος ἄνδρος ἀνάλκιδος

545 Rauco quod] II. y. 346. Пgoods 8 Αλέξανδρος προΐει δολιχόσκιον ἔγχος, Καὶ βάλεν 'Ατρείδαο κατ' ἀσπίδα πάντοσε ἴσην, Οὐδ ̓ ἔῤῥηξεν χαλκόν, ἀνεγνάμφθη δέ οἱ αἰχμὴ Ασπίδι ἐν κρατερή

557. Jacet ingens] Servius: Pompeii

tangit historiam.-Ex eodem intelligitur, ad Pacuvii tragoediam Poetam respexisse.

567-588. Desunt versus hi xxii in multis bonæ notæ codd. et in edd. nonnullis antiquis. Neque eos Servius, Donatus aut Pomponius interpretantur.

583. Namque etsi] Ita Pylades, Eu

6 Feminea in pena est, nec habet victoria laudem ; 585" Extinxisse nefas tamen, et sumsisse merentis « Laudabor poenas; animumque explesse juvabit "Ultricis flammæ, et cineres satiâsse meorum."

• Talia jactabam, et furiata mente ferebar ;] Quum mihi se, non ante oculis tam clara, videndam 590 Obtulit, et pura per noctem in luce refulsit

• Alma parens, confessa deam; qualisque videri 'Cœlicolis, et quanta solet: dextraque prehensum • Continuit, roseoque hæc insuper addidit ore : "Nate, quis indomitas tantus dolor excitat iras? 595 " Quid furis? aut quonam nostri tibi cura recessit? "Non prius adspicies, ubi fessum ætate parentem "Liqueris Anchisen? superet conjuxne Creüsa, « Ascaniusque puer? quos omnes undique Graiæ « Circum errant acies: et, ni mea cura resistat, 600" Jam flammæ tulerint, inimicus et hauserit ensis. "Non tibi Tyndaridis facies invisa Lacænæ, "Culpatusve Paris; divôm inclementia, divôm, "Has evertit opes, sternitque a culmine Trojam. “ Adspice: namque omnem, quæ nunc obducta tuenti "Mortales hebetat visus tibi, et humida circum "Caligat, nubem eripiam; tu ne qua parentis "Jussa time, neu præceptis parere recusa: "Hîc, ubi disjectas moles, avolsaque saxis "Saxa vides, mixtoque undantem pulvere fumum, 610"Neptunus muros, magnoque emota tridenti "Fundamenta quatit; totamque ab sedibus urbem σε Eruit. Hic Juno Scæas savissima portas "Prima tenet, sociumque furens a navibus agmen "Ferro accincta vocat.

605

rip. Orest. 1130. Εἰ μὲν γὰρ εἰς γυναῖκα σωφρονεστέραν Ξίφος μεθεῖμεν, δυσκλεής ἂν ἦν φόνος· Νῦν δ' ὑπὲρ ἁπάσης Ἑλλάδος δώσει δίκην, Ων πατέρας ἔκτειν, ὧν τ' ἀπώλεσεν τέκνα, Νύμφας τ' ἔθηκεν ὀρφανὰς ξυναόρων,

585. Merentis potest esse pro merentes, v. ad Geo. i. 25.-Ita supra, scelevatas-panas.

589. Quum mihi se] Il. α'. 193. "Εως ὁ ταῦθ ̓ ὥρμαινε κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμὸν, Ελκετο δ ̓ ἐκ κολεοῖο μέγα ξίφος· ἦλθε δ' ̓Αθήνη, Στῆ δ ̓ ὅπιθεν, ξανθῆς δὲ κόμης όλι Πηλείωνα.

590. Obtulit] Ita Thetis in ll. α'. 360. Καί ῥα πάροιθ ̓ αὐτοῖς καθέζετο δακρυχέον. τος, Χειρί τέ μιν κατέρεξεν, ἔπος τ ̓ ἔφατ', ἔκ τ' ονόμαζε· Τέκνον, τί κλαίεις; τί δέ σε Φρένας ίκετο πένθος ;

601. Non tibi] II. y'. 164. ubi ad He

lenam Priamus, Οὔτι μοι αιτίη ἐσσί, θεοί νύ
μοι αἴτιοί εἰσιν, Οι μοι ἐφώρμησαν πόλεμον
πολύδακρυν ̓Αχαιών. Cf. Od. α'. 347. et
seqq.
601. Tyndaridis-invisa] Ita Euripi-
des :-
Κλυταιμνήστρα Στύγια Τυνδαρίου

κορά.

604. Namque omnem] 11. ε'. 127. ubi Minerva Diomedis visum acuit: Αχλὺν δ ̓ αὖ τοι ἀπ ̓ ὀφθαλμῶν ὅλον, ἡ πρὶν ἐπῆιν, Οφρ' εὖ γινώσκης, ἡμὲν θεὸν, ἠδὲ καὶ ἄνδρα.

608. Hic, ubi] Il. μ'. 27. ubi Neptunus et Apollo vallum Achivorum diruunt: Αὐτὸς δ ̓ Εννοσίγαιος, ἔχων χείρεσσι τρίαιναν, Ἡγεῖτ', ἐκ δ' ἄρα πάντα θεμείλια κύμασι πέμπε Φιτρῶν καὶ λάων, τὰ θέσαν μογέοντες ̓Αχαιοί Λεῖα δ ̓ ἐποίησεν παρ' ἀγάῤῥουν Ελλήσποντον.

615 “ Jam summas arces Tritonia, respice, Pallas "Insedit, nimbo effulgens et Gorgone sæva.

66

Ipse Pater Danais animos viresque secundas "Sufficit: ipse deos in Dardana suscitat arma. "Eripe, nate, fugam, finemque impone labori. 620 "Nusquam abero, et tutum patrio te limine sistam." 'Dixerat: et spissis noctis se condidit umbris. Apparent diræ facies, inimicaque Troja

625

،

Numina magna deûm.

'Tum vero omne mihi visum considere in ignes
Ilium, et ex imo verti Neptunia Troja:

'Ac veluti summis antiquam in montibus ornum,
Quum ferro accisam crebrisque bipennibus instant
، Eruere agricole certatim ; ifla usque minatur,

Et tremefacta comam concusso vertice nutat; 630 Vulneribus donec paulatim evicta supremum Congemuit, traxitque jugis avulsa ruinam.

،

6

'Descendo, ac ducente deo flammam inter et hostes Expedior. Dant tela locum, flammæque recedunt. Atque ubi jam patriæ perventum ad limina sedis, 635 Antiquasque domos; genitor, quem tollere in altos Optabam primum montes, primumque petebam, ، Abnegat excisa vitam producere Troja,

6

Exsiliumque pati. "Vos o, quibus integer ævi “ Sanguis, ait, solidæque suo stant robore vires, 640 "Vos agitate fugam.

645

"Me si cœlicolæ voluissent ducere vitam,

،، Has mihi servassent sedes. Satis una superque
"Vidimus excidia, et captæ superavimus urbi.
"Sic o, sic positum adfati discedite corpus.

"Ipse manu mortem inveniam. Miserebitur hostis,
Exuviasque petet. Facilis jactura sepulcri.

،،

"Jam pridem invisus divis, et inutilis annos

"Demoror: ex quo me Divom pater atque hominum rex
"Fulminis afflavit ventis, et contigit igni.”

650 ، Talia perstabat memorans, fixusque manebat.
'Nos contra effusi lacrymis, conjuxque Creüsa,
'Ascaniusque, omnisque domus, ne vertere secum
، Cuncta pater, fatoque urgenti incumbere vellet.
Abnegat, inceptoque et sedibus hæret in îsdem.

617. Ipse Pater] Eurip. Troad. 1060. Οὕτω δὴ τὸν ἐν ̓Ιλίῳ ναὸν, καὶ θυόεντα βωμὸν

Φλόγα, σμύρνης αιθερίας τε καπνὸν, καὶ Πέργαμον ἱερὰν, Ἰδαῖα τ ̓ Ἰδαῖα κισσοφόρα κάπη, χιόνι κατάῤῥυτα ποταμεία, τέρμονα

644. Adfati] Cf. Æn. vi. 506.

648. Ex quo me] Cf. Hymn. in Venerem 287. ubi Venus ad Anchisen: Ei δέ κεν ἐξείπης καὶ ἐπεύξαι ἄφρονι θυμῷ Εν φιλότητι μιγῆναι ἐϋστεφάνῳ Κυθερείη, Ζεύς σε χολωσάμενος βαλέει ψολόεντι κεραυνώ,

655 ' Rursus in arma feror, mortemque miserrimus opto.
• Nam quod consilium, aut quæ jam fortuna dabatur?
"Mene efferre pedem, genitor, te posse relicto
"Sperasti? tantumque nefas patrio excidit ore?
"Si nihil ex tanta Superis placet urbe relinqui,
660 « Et sedet hoc animo, perituræque addere Trojæ
“ Teque tuosque juvat: patet isti janua letho;

"Jamque aderit multo Priami de sanguine Pyrrhus, « Natum ante ora patris, patrem qui obtruncat ad aras. "Hoc erat, alma parens, quod me, per tela, per ignes 665 " Eripis, ut mediis hostem in penetralibus, utque

« Ascanium, patremque meum, juxtaque Creusam, "Alterum in alterius mactatos sanguine cernam ? “ Arma, viri, ferte arma: vocat lux ultima victos. "Reddite me Danais: sinite instaurata revisam 670" Prælia. Nunquam omnes hodie moriemur inulti." Hinc ferro accingor rursus, clipeoque sinistram • Insertabam aptans, meque extra tecta ferebam. 'Ecce autem complexa pedes in limine conjux 'Hærebat, parvumque patri tendebat Iülum: 675 " Si periturus abis, et nos rape in omnia tecum ; "Sin aliquam expertus sumtis spem ponis in armis, "Hanc primum tutare domum. Cui parvus Iülus, "Cui pater, et conjux quondam tua dicta relinquor?" Talia vociferans gemitu tectum omne replebat: 680 ' Quum subitum, dictuque oritur mirabile monstrum. Namque manus inter, mæstorumque ora parentum, 'Ecce levis summo de vertice visus Iüli

6

'Fundere lumen apex, tractuque innoxia molli

‹ Lambere flamma comas, et circum tempora pasci. 685 • Nos pavidi trepidare metu, crinemque flagrantem 'Excutere, et sanctos restinguere fontibus ignes. 'At pater Anchises oculos ad sidera lætus

670. Nunquam omnes] Similem sententiam extulit Hector (Il. χ'. 300.) in pugna illa ultima versatus: Νῦν δὲ δὴ ἐγε γύθι μοι θάνατος κακὸς, οὐδέ τ' ἄνευθεν, Οὐδ' ἀλέη· ἡ γάρ ῥα πάλαι τό γε φίλτερον δεν Znví καὶ Διὸς υἱεῖ Ἑκηβόλῳ, οἵ με πάρος γε Πρόφρονες ειρύαται· νῦν αὐτέ με μοίρα κιχάνει Μὴ μὲν ἀσπουδεί γε καὶ ἀκλειῶς ἀπολοίμην, ̓Αλλὰ μέγα ρέξας τι καὶ ἐσσημίνοισι πυθέσθαι. Ὡς ἄρα φωνήσας, εἰρύσε σατο φάσγανον ὀξὺ, κ. τ. λ.

673. Ecce autem] Cf. Π. ζ'. 399. ubi Hectorem in pugnam prodeuntem Andromache in Scæis portis sistit: "Η οἱ ἔπειτ ̓ ἤντησ', ἅμα δ' ἀμφίπολος κίεν αὐτῇ, Παῖδ ̓ ἐπὶ κόλπον ἔχουσ ̓ ἀταλάφρονα, νήπιον αὕτως, Εκτορίδην ἀγαπητὸν, ἀλίγκιον ἀστέ

οι καλῷ· Τόν γ' Εκτωρ καλίισης Σκαμάν δριον, αὐτὰρ οἱ ἄλλοι Αστυάνακτ', οἷος γὰρ ἐρύετο Ιλιον Εκτωρ. Ητοι ὁ μὲν μείδησιν ἰδὼν ἐς παῖδα σιωπῇ ̓Ανδρομάχη δὲ οἱ ἄγχι παρίστατο δακρυχέουσα, Εν τ' ἄρα οἱ φῦ χειρὶ, ἔπος τ' ἔφατ', ἐκ τ' ὀνόμαζε· Δαιμόνιο φθίσει σε τὸ σὸν μένος, οὐδ ̓ ἐλεαίρεις Παϊδά σε νηπίαχον, καὶ ἔμ' ἄμμορον, ἣ τάχα χήρη Σεῦ ἔσομαι· τάχα γάρ σε κατακτανίουσιν ̓Αχαιοί, Πάντες ἐφορμηθέντες—κ. τ. λ.

687. At pater] Od. v. 97. Διά δ' εὔχετο χεῖρας ἀνασχών· Ζεῦ πάτερ, εἴ με ἐθέλοντες ἐπὶ τραφερήν τε καὶ ὑγρὴν Ηγετ ἐμὴν ἐς γαῖαν, ἐπεί μ' ἐκακώσατε λίην, Φής μην τίς μοι φάσθω ἐγειρομένων ἀνθρώπων Ενω δοθεν ἔκτοσθεν δὲ Διὸς τέρας ἄλλο φανήτων Ως ἔφατ ̓ εὐχόμενος· τοῦ δ ̓ ἔκλυε μητίετα

'Extulit: et cœlo palmas cum voce tetendit: "Jupiter omnipotens, precibus si flecteris ullis, 690 "Adspice nos; hoc tantum: et, si pietate meremur, "Da deinde auxilium, pater; atque hæc omnia firma.” 'Vix ea fatus erat senior: subitoque fragore 'Intonuit lævum, et de cœlo lapsa per umbras 'Stella facem ducens multa cum luce cucurrit. 695 Illam, summa super labentem culmina tecti, 'Cernimus Idæa claram se condere silva,

6

'Signantemque vias: tum longo limite sulcus
'Dat lucem, et late circum loca sulfure fumant.
'Hîc vero victus genitor se tollit ad auras,

700 Affaturque Deos, et sanctum sidus adorat:

"Jam jam nulla mora est. Sequor, et, qua ducitis, adsum. "Dî patrii, servate domum, servate nepotem:

"Vestrum hoc augurium, vestroque in numine Troja est. "Cedo equidem, nec, nate, tibi comes ire recuso." 705 Dixerat ille: et jam per moenia clarior ignis 'Auditur, propiusque æstus incendia volvunt. "Ergo age, care pater, cervici imponere nostræ : "Ipse subibo humeris, nec me labor iste gravabit: "Quo res cunque cadent, unum et commune periclum, 710 "Una salus ambobus erit. Mihi parvus Iülus "Sit comes, et longe servet vestigia conjux. "Vos, famuli, quæ dicam, animis advertite vestris. "Est urbe egressis tumulus templumque vetustum "Desertæ Cereris, juxtaque antiqua cupressus, 715 Relligione patrum multos servata per annos: "Hanc ex diverso sedem veniemus in unam.

66

"Tu, genitor, cape sacra manu, patriosque Penates. "Me, bello e tanto digressum et cæde recenti, "Attrectare nefas; donec me flumine vivo 720" Abluero."

Hæc fatus, latos humeros subjectaque colla 'Veste super, fulvique insternor pelle leonis: 'Succedoque oneri. Dextræ se parvus Iülus "Implicuit, sequiturque patrem non passibus æquis: 725 Pone subit conjux. Ferimur per opaca locorum.

Ζεύς· Αὐτίκα δ' ἐβρόντησεν ἀπ' αἰγλήεντος
Ολύμπου Ὑψόθεν ἐκ νεφέων γήθησε δὲ δῖος
Οδυσσεύς. Φήμην δ ̓ ἐξ οἴκοιο γυνή κ. τ. λ.

693. De calo lapsa] Apollon. iv. 294. *Ως ἄρ' ἔφη· τοῖσιν δὲ θεὰ τέρας ἐγγυάλιξεν Αἴσιον, ᾧ καὶ πάντες ἐπευφήμησαν ἰδόντες, Στέλλεσθαι τήνδ' οἶμον· ἐπιπρὸ γὰρ ὁλκὸς ἐτύχθη Ουρανίης ἀκτῖνος, ὅπη καὶ μόρσιμον

Cf. et II. . 75. Olov dúorsga ñxs Kgó.

νου παῖς ἀγκυλομήτεω, "Η ναύτησι τέρας, ἠὲ στρατῷ εὐρει λαῶν, Λαμπρὸν, τοῦδέ τε πολε λοὶ ἀπὸ σπινθῆρες ἵενται

718. Me, bello] Il. g. 266. Xigri d ἀνίπτοισιν Διῒ λείβειν αἴθοπα οἶνον "Αζομαι οὐδέ πή ἐστι, κελαινεφέϊ Κρονίωνι Αἵματι καὶ λύθρω πεπαλαγμένον εὐχετάασθαι.

721. Latos humeros] II. x'. 23. 'Appi δ' ἔπειτα δαφοινὸν ἑέσσατο δέρμα λέοντος Αἴ. θωνος, μεγάλοιο, ποδηνεκές προστα