730

Et me, quem dudum non ulla injecta movebant
Tela, neque adverso glomerati ex agmine Graii,
'Nunc omnes terrent auræ; sonus excitat omnis;
'Suspensum, et pariter comitique onerique timentem.
'Jamque propinquabam portis, omnemque videbar
Evasisse viam: subito quum creber ad aures

Visus adesse pedum sonitus: genitorque per umbram
"Prospiciens," Nate, exclamat, fuge, nate: propinquant.
"Ardentes clipeos, atque æra micantia cerno.

735 Hic mihi nescio quod trepido male numen amicum
'Confusam eripuit mentem. Namque avia cursu
'Dum sequor, et nota excedo regione viarum;
'Heu! misero conjux fatone erepta Creüsa
'Substitit, erravitne via, seu lassa resedit,

740

Incertum; nec post oculis est reddita nostris :
'Nec prius amissam respexi, animumve reflexi,
Quam tumulum antiquæ Cereris sedemque sacratam
Venimus. Hic demum collectis omnibus una

'Defuit; et comites, natumque, virumque fefellit. 745 Quem non incusavi amens hominumque deorumque? Aut quid in eversa vidi crudelius urbe?

750

755

'Ascanium, Anchisenque patrem, Teucrosque Penates
' Commendo sociis, et curva valle recondo;
Ipse urbem repeto, et cingor fulgentibus armis.
'Stat casus renovare omnes, omnemque reverti
Per Trojam; et rursus caput objectare periclis.
6 Principio muros obscuraque limina portæ,
'Qua gressum extuleram, repeto; et vestigia retro
'Observata sequor per noctem, et lumine lustro.
'Horror ubique animos, simul ipsa silentia terrent.
'Inde domum, si forte pedem, si forte tulisset,

'Me refero. Irruerant Danai, et tectum omne tenebant.
'Ilicet ignis edax summa ad fastigia vento

"Volvitur :
: exsuperant flammæ: furit æstus ad auras.

760 Procedo, et Priami sedes, arcemque reviso.

'Et jam porticibus vacuis Junonis asylo

'Custodes lecti Phoenix et dirus Ulixes

• Prædam adservabant. Huc undique Troïa gaza
Incensis erepta adytis, mensæque deorum,

765 Crateresque auro solidi, captivaque vestis

'Congeritur. Pueri et pavidæ longo ordine matres
'Stant circum.

'Ausus quinetiam voces jactare per umbram,

728. Terrent auræ] Apollon. iii. 952. -Ες δὲ κελεύθους Τηλόσε παπταίνεσκε, παρακλίνουσα παρειάς. Η θαμὰ δὴ στηθέων

ἐάγη κέαρ, ὁππότε δοῦτον Η ποδὸς ἢ ἀνέμοια παραθρίξαντα δοάσσαι.

737. Regione viarum] V. ad vii. 215.

• Implevi clamore vias, moestusque Creüsam

770 Nequicquam ingeminans iterumque iterumque vocavi. Quærenti, et tectis urbis sine fine furenti,

775

Infelix simulacrum atque ipsius umbra Creüsæ

Visa mihi ante oculos, et nota major imago.
'Obstupui, steteruntque comæ, et vox faucibus hæsit.
'Tum sic affari, et curas his demere dictis:
"Quid tantum insano juvat indulgere dolori,
"O dulcis conjux? non hæc sine numine divôm
"Eveniunt. Nec te hinc comitem asportare Creüsam
"Fas: aut ille sinit superi regnator Olympi.

780 "Longa tibi exsilia, et vastum maris æquor arandum :
"Et terram Hesperiam venies: ubi Lydius, arva
"Inter opima virûm, leni fluit agmine Thybris.
"Illic res lætæ, regnumque, et regia conjux
"Parta tibi: lacrymas dílectæ pelle Creüsæ.
785"Non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas
"Adspiciam, aut Graiis servitum matribus ibo,
"Dardanis, et divæ Veneris nurus :

"Sed me magna deûm Genetrix his detinet oris.

Jamque vale, et nati serva communis amorem." 790 Hæc ubi dicta dedit, lacrimantem, et multa volentem 'Dicere, deseruit, tenuesque recessit in auras. 'Ter conatus ibi collo dare brachia circum;

Ter frustra comprensa manus effugit imago, 'Par levibus ventis, volucrique simillima somno. 795 Sic demum socios consumpta nocte reviso.

6

Atque hîc ingentem comitum affluxisse novorum
Invenio admirans numerum; matresque, virosque,
'Collectam exsilio pubem, miserabile vulgus.
Undique convenere, animis opibusque parati;

774. Obstupui] II. w'. 358. “Ns páro σὺν δὲ γέροντι νόος χύτο, δείδες δ ̓ αἰνῶς· Ορθαὶ δὲ τρίχες ἔσταν ἐνὶ γναμπτοῖσι μέλεσσι. Στη δὲ ταφών.

781. Lydius-Thybris] V. et ad viii. 479-Serv. Tusci enim seu Tyrrheni a Lydis originem ducunt. Nam Lydus et Tyrrhenus fratres.-Apud Tuscos etiam toga usus est, nam hoc habitu in Lydia Jovis simulacrum fuisse dicitur.

782. Leni fluit agmine] Ennius apud Macrob. vi. 4. Quod per amœnam urbem leni fluit agmine flumen.

785. Non ego] Pausanias de Polygnoti in Delphis tabula, quæ excidium Ilii repræsentabat Phocic. 25. 26. Tuvaïτις δὲ αἱ Τρωάδες αἰχμαλώτοις τε ἤδη καὶ ὀδυρομέναις ἐοίκασι. γέγραπται μὲν ̓Ανδρομάχη,καὶ Κλυμένη καὶ Κρεούσα· ἐπὶ δὲ

τῇ Κρεούση λέγουσιν, ὡς ἡ θεῶν μήτηρ καὶ ̓Αφροδίτη δουλείας ἀπὸ Ἑλλήνων αὐτὴν ἐρῥύσαντο· εἶναι γὰρ δὴ καὶ Αἰνείου τὴν Κρέουσαν γυναῖκα. Λίσχεως δὲ καὶ ὁ ποιήσας ἔπη τὰ Κύπρια, διδόασιν Εὐρυδίκην γυναῖκα Aiveía.

790. Hæc ubi] Homerus in Nixvią, Od. λ'. 203. Ως ἔφατ'· αὐτὰρ ἔγωγ ̓ ἔθελον φρεσὶ μερμηρίξας Μητρὸς ἐμῆς ψυχὴν ἑλέειν κατατεθνειυίης. Τρὶς μὲν ἐφωρμήθην, ἑλέειν τέ με θυμὸς ἄνωγε, Τρὶς δέ μοι ἐκ χειρῶν, σκιῇ εἴκελον, ἢ καὶ ὀνείρῳ, Επτατ'· ἐμοὶ δ ̓ ἄχος ὀξὺ γενέσκετο κηρόθι μᾶλλον.

796. Ingentem comitum] Servius: Sane adamat poeta ea quæ legit diverso modo proferre. Nævius Belli Punici primo de Anchisa et Ænea fugientibus hæc ait: Eorum sectam sequuntur multi

mortales.

154

ENEIDOS LIBER II.

800 In quascunque velim pelago deducere terras.
'Jamque jugis summæ surgebat Lucifer Idæ,
'Ducebatque diem: Danaique obsessa tenebant
'Limina portarum; nec spes opis ulla dabatur.
'Cessi, et sublato montem genitore petivi.'

801. Jamque jugis] Apollon. i. 1273. Αὐτίκα δ' ἀκροτάτας ὑπερέσχεθεν άκριας doring 'Hãos,V. ad Æn. viii. 589.

Idam vero Virgilius induxit, quod ea

Troadi orientem versus imminet. Ita Eurip. Troad. 1068, Idam Tíguova xewτοβόλον ἁλίῳ eadem ratione memorat.

P. VIRGILII MARONIS

ENEIDOS

LIBER III.

POSTQUAM res Asiæ, Priamique evertere gentem
'Immeritam visum Superis, ceciditque superbum
Ilium, et omnis humo fumat Neptunia Troja;
'Diversa exsilia et desertas quærere terras

5 Auguriis agimur divôm, classemque sub ipsa
'Antandro et Phrygiæ molimur montibus Idæ;
'Incerti, quo fata ferant, ubi sistere detur;

Contrahimusque viros. Vix prima inceperat æstas;
Et pater Anchises dare fatis vela jubebat:

10 Littora quum patriæ lacrimans portusque relinquo
'Et campos ubi Troja fuit. Feror exsul in altum
'Cum sociis, natoque, Penatibus, et magnis dis.

Terra procul vastis colitur Mavortia campis,
Thraces arant, acri quondam regnata Lycurgo;
15 Hospitium antiquum Troja, sociique Penates,
'Dum fortuna fuit. Feror huc, et littore curvo
Moenia prima loco, fatis ingressus iniquis:
Æneadasque meo nomen de nomine fingo.

3. Neptunia Troja] Cf. Eurip. Troad. sub init. ubi Neptunus: Εξ οὗ γὰρ ἀμφὶ τήνδε Τρωϊκὴν χθόνα Φοῖβός τε κἀγὼ λαΐνους πύργους πέριξ Ὀρθοῖσιν ἔθεμεν κανόσιν, οὔ ποτ' ἐκ φρενῶν Εὔνοι ἀπέστη τῶν ἐμῶν Φρυ γῶν πόλει, Η νῦν καπνοῦται, καὶ πρὸς ̓Αργείου δορός Ολωλε πορθηθεῖσ

6. Antandrus urbs sub radicibus Idæ, ad sinum Adramyttenum. v. Strab. xiii. p. 606. D.

10. Littora quum] Servius: Amat poeta, quæ legit, immutata aliqua parte vel personis, ipsis verbis proferre. Nævius enim inducit uxores Æneæ et Anchisæ cum lacrimis Ilium relinquentes his verbis: Amborum uxores noctu

Troja de exibant, Capitibus opertis, flentes ambæ, abeuntes Lacrimis cum multis

12. Cum sociis] Schol. antiq. apud Pomponium: Versus est Ennii, et sunt verba Pyrrhi.

14. Acri-Lycurgo] De quo Sophocl. Antig. 955. Ζεύχθη δ ̓ ὀξύχολος παῖς ὁ Δρύαντος, Ηδωνῶν βασιλεὺς, κερτομίαις Ορε γαῖς, ἐκ Διονύσου Πετρώδει κατάφρακτος ἐν dou. V. et Hom. II. . 130. et seqq.

18. Eneada sive Enos, ad ostia fl. Hebri.

Plinius iv. 11. s. 18. Oppidum Ænos liberum, cum Polydori tumulo, Ciconum quondam regio.

25

'Sacra Dionæææ matri, divisque ferebam

20 ' Auspicibus captorum operum : superoque nitentem
'Cœlicolûm regi mactabam in littore taurum.
• Forte fuit juxta tumulus, quo cornea suunmo
'Virgulta, et densis hastilibus horrida myrtus.
'Accessi; viridemque ab humo convellere silvam
• Conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras:
• Horrendum, et dictu video mirabile monstrum.
'Nam, quæ prima solo ruptis radicibus arbor
• Vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttæ,
Et terram tabo maculant. Mihi frigidus horror
• Membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.
'Rursus et alterius lentum convellere vimen

30

6 Insequor, et caussas penitus tentare latentes :
'Ater et alterius sequitur de cortice sanguis.

• Multa movens animo, Nymphas venerabar agrestes,
35 Gradivumque patrem, Geticis qui præsidet arvis,
'Rite secundarent visus, omenque levarent.

40

'Tertia sed postquam majore hastilia nisu

Aggredior; genibusque adversæ obluctor arenæ ;
• (Eloquar, an sileam :) gemitus lacrimabilis imo
• Auditur tumulo, et vox reddita fertur ad aures :
"Quid miserum, Ænea, laceras? jam parce sepulto:
"Parce pias scelerare manus. Non me tibi Troja
"Externum tulit: aut cruor hic de stipite manat.
"Heu! fuge crudeles terras, fuge littus avarum.
45 “ Nam Polydorus ego. Hic confixum ferrea texit
"Telorum seges, et jaculis increvit acutis."

Tum vero ancipiti mentem formidine pressus

• Obstupui, steteruntque comæ, et vox faucibus haesit.
'Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno

23. Hastilibus] Cf. Geo. ii. 447.
35. Gradivumque] Cf. ad Geo. iv.
462.

49. et seqq.] Historia ab Euripidis
Hecuba desumpta, ubi Polydori simula-
crum his verbis προλογίζει: "Ηκω, νεκρῶν
κευθμῶνα καὶ σκότου πύλας Λιπών, ἵν ̓ Αΐδης
χωρὶς ᾤκισται θεῶν, Πολύδωρος, Εκάβης
παῖς γεγὼς τῆς Κισσέως, Πριάμου τι πατρός
ὅς μ', ἐπεὶ Φρυγῶν πόλιν Κίνδυνος ἔσχε δορὶ
πεσεῖν ̔Ελληνικῷ, Δείσας, ὑπεξέπεμψε Τρωί
κῆς χθονός, Πολυμήστορος πρὸς δώμα Θρησ
κίου ξένου, Ὃς τὴν ἀρίστην Χερσονησίαν πλά
κα Σπείρει, φίλιππον λαὸν εὐθύνων δορί, Που
λὺν δὲ σὺν ἐμοὶ χρυσὸν ἐκπέμπει λάθρα Πα-
τὴρ, ἵν', εἴ ποτ' Ιλίου τείχη πέσοι, Τοῖς ζῶ-
σιν εἴη παισὶ μὴ σπάνις βίου. Νιώτατος δ ̓ ἦν
Πριαμιδῶν· ὅ καί με γῆς Ὑπεξέπεμψεν οὔτε
γὰρ φέρειν όπλα, Οὔτ ̓ ἔγχος οἷός τ ̓ ἦν νέῳ

βραχίονι. Ἕως μὲν οὖν γῆς ὄρθ ̓ ἔκειθ ̓ ὁρίσε ματα, Πύργοι τ' ἄθραυστοι Τρωϊκῆς ἦσαν χθονός, Εκτωρ τ ̓ ἀδελφὸς ὁὐμὸς ηὐτύχει δορὶ, Καλῶς παρ' ἀνδρὶ Θρηκί, πατρῴῳ ξένῳ, Τροφαῖσιν, ὡς τις πτόρθος, ηυξόμην τάλας. Ἐπεὶ δὲ Τροία θ', Εκτορός τ' ἀπόλλυται Ψυχή, πατρώα θ ̓ ἑστία κατεσκάφη, Αὐτὸς δὲ βωμῷ πρὸς θεοδμήτῳ πιτνεί, Σφαγείς ̓Αχιλλέως παιδὸς ἐκ μιαιφόνου, Κτείνει με χρυσῆ, τὸν ταλαίπωρον, χάριν Ξένος πατρῷος, καὶ κτανὼν ἐς οἶδμ ̓ ἁλὸς Μεθῆχ', ἵν' αὐτὸς χρυσὸν ἐν δόμοις ἔχῃ. Κεῖμαι δ' ἐπ' ἀκταῖς, ἄλλοτ ̓ ἐν πόντου σάλῳ, Πολλοῖς διαύλοις κυμάτων φορούμενος, "Ακλαυστος, ἅταφος

Aliter Homerus, apud quem Polydorus ab Achille interfectus est. v. ll. v. 407.

400

1