"Quam tuta possis urbem componere terra. Signa tibi dicam tu condita mente teneto. "Quum tibi sollicito secreti ad fluminis undam 390 "Littoreis ingens inventa sub ilicibus sus, "Triginta capitum fœtus enixa, jacebit,

"Alba, solo recubans, albi circum ubera nati: "Is locus urbis erit: requies ea certa laborum. "Nec tu mensarum morsus horresce futuros: 395 "Fata viam invenient, aderitque vocatus Apollo. "Has autem terras, Italique hanc littoris oram, "Proxima quæ nostri perfunditur æquoris æstu, "Effuge: cuncta malis habitantur mœnia Graiis. "Hic et Narycii posuerunt moenia Locri, 400 "Et Sallentinos obsedit milite campos "Lyctius Idomeneus: hîc illa ducis Melibœi "Parva Philoctetæ subnixa Petelia muro.

"Quin, ubi transmissæ steterint trans æquora classes, "Et positis aris jam vota in littore solves, 405" Purpureo velare comas adopertus amictu; "Ne qua inter sanctos ignes in honore Deorum "Hostilis facies occurrat; et omina turbet. "Hunc socii morem sacrorum, hunc ipse teneto: "Hac casti maneant in relligione nepotes. 410" Ast, ubi digressum Siculæ te admoverit oræ "Ventus, et angusti rarescent claustra Pelori, "Læva tibi tellus, et longo læva petantur "Equora circuitu: dextrum fuge littus, et undas. "Hæc loca vi quondam, et vasta convolsa ruina 415 "(Tantum ævi longinqua valet mutare vetustas) "Dissiluisse ferunt, quum protenus utraque tellus "Una foret: venit medio vi pontus, et undis "Hesperium Siculo latus abscidit, arvaque et urbes "Littore diductas angusto interluit æstu. 420"Dextrum Scylla latus, lævum implacata Charybdis

395. Fata vium invenient] Eurip. in Bacchis: Τῶν δ ̓ ἀδοκήτων πόρον εὗρεν ὁ Θεός.

399. Locri Epizephyrii in Bruttiis; Locrorum Opuntiorum sive Epicnemidiorum colonia, quorum erat urbs Naryr ex adverso EubϾ ins. v. ad Geo. ii. 438.

400. Sallentinorum tractus erat in Calabria; v. Strab. pagg. 277. D, et 281. Β, τοὺς δὲ Σαλεντίνους Κρητῶν ἀποί nous Quoiv.Lyctus, Cretæ opp.

402. Petelia] Strab. p. 254. Isrnλía μὲν οὖν μητρόπολις νομίζεται τῶν Λευκανῶν, καὶ συνοικεῖται μέχρι νῦν ἱκανῶς· κτίσμα δ' ἐστὶ Φιλοκτήτου, φυγόντος τὴν Μελίβοιαν (Θεσσαλίας πολὶν) κατὰ στάσιν,

411. Rarescent claustra Pelori] Servius: Rarescent autem ideo, quia venientibus de Ionio (mari) propter curvaturam littorum clausæ videntur angustiæ, quæ paullatim propinquantibus aperiri videntur.

413. Dextrum fuge littus] Serv. Nam de Ionio navigantibus si fretum petant, dextrum teneant littus necesse

est.

414. Hec loca] Strab. p. 258. 'veμάσθη δὲ Ρήγιον, ὡς φησὶν Αἰσχύλος, διὰ τὸ συμβὰν πάθος τῇ χώρα ταύτην ἀποῤῥαγῆναι yap ἀπὸ τῆς ἠπείρου τὴν Σικιλίαν ὑπὸ σεισ

μων.

420-432.] Hæc ex Od. μ'. 73—110.

"Obsidet, atque imo barathri ter gurgite vastos
"Sorbet in abruptum fluctus, rursusque sub auras
"Erigit alternos, et sidera verberat unda.

"At Scyllam cæcis cohibet spelunca latebris, 425 "Ora exsertantem, et naves in saxa trahentem. "Prima hominis facies, et pulchro pectore virgo "Pube tenus: postrema immani corpore pistrix, "Delphinum caudas utero commissa luporum. "Præstat Trinacrii metas lustrare Pachyni 430 "Cessantem, longos et circum flectere cursus, "Quam semel informem vasto vidisse sub antro Scyllam, et cœruleis canibus resonantia saxa. "Præterea, si qua est Heleno prudentia, vati "Si qua fides, animum si veris implet Apollo, 435 "Unum illud tibi, nate dea, præque omnibus unum "Prædicam; et repetens iterumque iterumque monebo. "Junonis magnæ primum prece numen adora: "Junoni cane vota libens, dominamque potentem "Supplicibus supera donis. Sic denique victor 440 "Trinacria fines Italos mittere relicta.

"Huc ubi delatus Cumæam accesseris urbem, "Divinosque lacus, et Averna sonantia silvis; "Insanam vatem adspicies: quæ rupe sub ima "Fata canit, foliisque notas et nomina mandat. 445 Quæcunque in foliis descripsit carmina virgo, "Digerit in numerum, atque antro seclusa relinquit. "Illa manent immota locis, neque ab ordine cedunt. "Verum eadem, verso tenuis quum cardine ventus "Impulit, et teneras turbavit janua frondes, "Nunquam deinde cavo volitantia prendere saxo, "Nec revocare situs, aut jungere carmina curat. "Inconsulti abeunt, sedemque odere Sibyllæ. "Hic tibi ne qua moræ fuerint dispendia tanti, "Quamvis increpitent socii, et vi cursus in altum 455 "Vela vocet, possisque sinus implere secundos, "Quin adeas vatem, precibusque oracula poscas Ipsa canat, vocemque volens atque ora resolvat.

450

et 235. et seqq. Οἱ δὲ δύω σκόπελοι· ὁ μὲν οὐρανὸν εὐρὺν ἱκάνει,—Μέσσῳ δ' ἐν σκοπέλῳ ἐστὶ σπίος ἠεροειδές, Ενθα δ' ἐνὶ Σκύλλη ναίει, δεινὸν λελακυῖα· Τῆς ἦτοι φωνὴ μὲν, ὅση σκύλακος νεογιλῆς, Γίνεται· αὐτὴ δ ̓ αὖτε πέλωρ κακός· οὐδέ κι τίς μιν Γηθήσειεν ἰδὼν, οὐδ' εἰ θεὸς ἀντιάσειεν Μίσση μίν τε κατὰ σπείους κοίλοιο δέδωκεν· Εξω δ ̓ ἐξίσχει κεφα λὰς δεινοῖα βερέθρου Αὐτοῦ δ ̓ ἰχθυάα, σκόπελον περιμαιμώωσα, Δελφινάς τε, κυνάς τε, κ. τ. λ. Τὸν δ ̓ ἕτερον σκόπελον χθαμαλώτε

ρον ὄψει, Οδυσσοῦ, Πλησίον ἀλλήλων· καί κεν διοιστεύσειας. Τῷ δ ̓ ἐν ἐρινεός ἐστι μέγας, φύλλοισι τεθηλώς· Τῷ δ ̓ ὕπο δια Χάρυβδις, ἀναῤῥοιβδεῖ μέλαν ὕδωρ. Τρὶς μὲν γάρ τ' ἀνί ησιν ἐπ ̓ ἤματι, τρὶς δ ̓ ἀναροιβδεῖ Δεινόν μὴ σύγε κεῖθι τύχοις, ὅτε ροιβδήσειεν.

Cf. Cluver. Ital. i. 5.

439. Supplicibus supera donis] II. í. 495. Καὶ μὲν τοὺς θυέεσσι καὶ εὐχωλῆς ἀγα νησι, Λοιβῆ τε, κνίσση τι, παρατρωπῶσ' ἄνα θρωποι.

"Illa tibi Italiæ populos, venturaque bella,

"Et quo quemque modo fugiasque ferasque laborem, 460 "Expediet: cursusque dabit venerata secundos. "Hæc sunt, quæ nostra liceat te voce moneri. "Vade age, et ingentem factis fer ad æthera Trojam." "Quæ postquam vates sic ore effatus amico est, 'Dona dehinc auro gravia sectoque elephanto

465 Imperat ad naves ferri, stipatque carinis
'Ingens argentum, Dodonæosque lebetas,

'Loricam consertam hamis auroque trilicem,
"Et conum insignis galeæ, cristasque comantes,
'Arma Neoptolemi. Sunt et sua dona parenti.
470 Addit equos, additque duces:

'Remigium supplet: socios simul instruit armis.
'Interea classem velis aptare jubebat

'Anchises, fieret vento mora ne qua ferenti.

Quem Phoebi interpres multo compellat honore: 475 Conjugio, Anchisa, Veneris dignate superbo, "Cura deûm, bis Pergameis erepte ruinis,

"Ecce tibi Ausoniæ tellus: hanc arripe velis. "Et tamen hanc pelago præterlabare necesse est. "Ausoniæ pars illa procul, quam pandit Apollo. 480" Vade, ait, o felix nati pietate. Quid ultra "Provehor, et fando surgentes demoror austros?" 'Nec minus Andromache, digressu mosta supremo, Fert picturatas auri subtemine vestes,

'Et Phrygiam Ascanio chlamydem; nec cedit honori: 485 Textilibusque onerat donis, ac talia fatur:

490

66

Accipe et hæc, manuum tibi quæ monumenta mearum Sint, puer, et longum Andromachæ testentur amorem, "Conjugis Hectoreæ. Cape dona extrema tuorum, "O mihi sola mei super Astyanactis imago. "Sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat: "Et nunc æquali tecum pubesceret ævo." 'Hos ego digrediens lacrimis adfabar obortis : "Vivite felices, quibus est Fortuna peracta

464. Dona dehinc] Cf. Odyss. v. pr. Secto elephanto] Od. . 195. et '. 564.-Πριστοῦ ἐλέφαντος.

482. Nec minus] Od. ó'. 123. de Telemachi ab Lacedæmone discessu:-'Exívn δὲ παρίστατο καλλιπάρηος, Πέπλον ἔχουσ' ἐν χερσὶν, ἔπος τ' ἔφατ' ἔκ τ' ὀνόμαζεν Δῶ ρόν τοι καὶ ἐγὼ, τέκνον φίλε, τοῦτο δίδωμι, Μνημ' Ελένης χειρῶν, πολυηράτου ἐς γάμου ὥρην Σῇ ἀλόχῳ φορέειν· τείως δὲ φίλη παρὰ μητρὶ Κείσθω ἐνὶ μεγάρῳ· σὺ δέ μοι χαίρων ἀφίκοιο Οἶκον ἐϋκτίμενον, καὶ σὴν ἐς πατρίδα γαῖαν. Ως εἰποῦσ ̓ ἐν χερσὶ τίθει· ὁ δ ̓ ἰδέ

ξατο χαίρων.

490. Sic oculos] Od. d'. 149. Kúívov yàę τοιοίδε πόδες, τοίαιδε τε χεῖρες, Οφθαλμῶν σε βολαί, κεφαλή τ', ἐφύπερθε τε χαῖται. 491. Et nunc] Eurip. Ion. 354. Zoì ταυτὸν ἥβης, εἴπερ ἦν, εἶχ ̓ ἂν μέτρον.

493. Vivite felices] Od. v. 59. ubi ad Aretem Ulysses jam Phæacum insulam relicturus : Χαῖρέ μοι, ὦ βασίλεια, διαμπε ρὲς, εἰσόκε γῆρας Ελθη, καὶ θάνατος, τά τ' ἐπ' ἀνθρώποισι πέλονται. Αὐτὰρ ἐγὼ νέομαι σὺ δὲ τέρπει τῷδ ̓ ἐνὶ οἴκῳ, Παῖσί τε, xai λαοῖσι, καὶ ̓Αλκινός βασιλῆς.

"Jam sua: nos alia ex aliis in fata vocamur. 495 "Vobis parta quies: nullum maris æquor arandum : "Arva neque Ausoniæ, semper cedentia retro, "Quærenda. Effigiem Xanthi Trojamque videtis, "Quam vestræ fecere manus, melioribus, opto, "Auspiciis; et quæ fuerit minus obvia Graiis. 500 "Si quando Thybrim, vicinaque Thybridis arva "Intrâro, gentique meæ data moenia cernam : Cognatas urbes olim, populosque propinquos, Epiro, Hesperia, (quibus idem Dardanus auctor, Atque idem casus:) unam faciemus utramque 505 Trojam animis. Maneat nostros ea cura nepotes." • Provehimur pelago vicina Ceraunia juxta : 'Unde iter Italiam, cursusque brevissimus undis. 'Sol ruit interea, et montes umbrantur opaci. 'Sternimur optatæ gremio telluris ad undam, 510 'Sortiti remos, passimque in littore sicco

66

66

' Corpora curamus. Fessos sopor irrigat artus.
'Necdum orbem medium nox horis acta subibat:
Haud segnis strato surgit Palinurus, et omnes
'Explorat ventos, atque auribus aëra captat :
515 'Sidera cuncta notat tacito labentia cœlo,

'Arcturum, pluviasque Hyadas, geminosque Triones,
'Armatumque auro circumspicit Oriona.

'Postquam cuncta videt cœlo constare sereno;
'Dat clarum e puppi signum; nos castra movemus,
520Tentamusque viam, et velorum pandimus alas.
Jamque rubescebat stellis Aurora fugatis,

"Quum procul obscuros colles humilemque videmus.
Italiam. Italiam primus conclamat Achates;
'Italiam læto socii clamore salutant.

525 Tum pater Anchises magnum cratera coronâ

502. Cognatas urbes] Serv. Quidam in honorem Augusti dictum accipiunt; is enim cum in Epiro Nicopolim post victoriam Actiacam conderet (v. Strab. p. 324. 5.) cavit in fœdere civitatis ipsius, ut cognati observarentur a Romanis.

508. Sol ruit] Homerus: Auritó T' ňíλιος, σκιόωντό τε πᾶσαι ἀγυιαί.

509. Sternimur] Od. i. 168. "Hμos d ρίλιος κατίου, καὶ ἐπὶ κνέφας ἦλθε, Δὴ τότε κοιμήθημεν ἐπὶ ῥηγμῖνι θαλάσσης.

511. Sopor irrigat] v. Æn. i. 691.

513. Haud segnis] Od. ε'. 270. Αὐτὰς ὁ πηδαλίῳ ἰθύνετο τεχνηέντως, "Ημενος· οὐδέ οἱ ὕπνος ἐπὶ βλεφάροισιν ἔπιπτε, Πληϊάδας τ' ἐσορῶντι, καὶ ὀψὲ δύοντα Βοώτην, "Αρκτον θ', ἣν καὶ ἅμαξαν ἐπίκλησιν καλέουσιν, "Η

τ' αὐτοῦ στρέφεται, καὶ τ' Ωρίωνα δοκεύει Οἴη δ' ἄμμορος ἐστὶ λοιτρῶν Ωκεανοῖο.

517. Armatum] Serv. Armatum uuro Oriona dixit, quia et balteus ejus et gladius clarissimis fingitur stellis. V. Arat. Phænom. 586. et seqq.

518. Constare] Lucret. iv. 462.--Severa silentia noctis Undique cum constent

525. Tum pater] Pindarus Pyth. iv. 341. ubi de Argonautis :-'Esì d' ¡μßóλου κρέμασαν ἀγκύρας ύπερθεν, χρυσίαν χείο ρεσσι λαβὼν φιάλαν ἀρχὸς ἐν πρύμνα πατέρ Οὐρανιδᾶν ἐγχεικέραυνον Ζῆνα, καὶ ὠκυπόρους κυμάτων ῥιπὰς ἀνέμων τ' ἐκάλει, νύκτας τε, καὶ πόντου κελεύθους, ἅματα τ' εὔφρονα, καὶ φιλίαν νόστοιο μοῖραν. ἐκ νεφέων δ' οἱ ἀνταυσι βροντᾶς αἴσιον φθέγμα,κ. τ. λ.

'Induit: implevitque mero; Divosque vocavit,
'Stans celsa in puppi:

"Di, maris et terræ tempestatumque potentes, "Ferte viam vento facilem, et spirate secundi.' 530 Crebrescunt optatæ auræ, portusque patescit 'Jam propior, templumque apparet in arce Minervæ. "Vela legunt socii, et proras ad littora torquent. 'Portus ab Euroo fluctu curvatus in arcum; 'Objectæ salsa spumant adspargine cautes: 535 Ipse latet. Gemino demittunt brachia muro "Turriti scopuli, refugitque ab littore templum. "Quatuor hic, primum omen, equos in gramine vidi Tondentes campum late, candore nivali.

'Et pater Anchises: "Bellum, o terra hospita, portas: 540 "Bello armantur equi: bellum hæc armenta minantur. "Sed tamen idem olim curru succedere sueti

545

"Quadrupedes, et frena jugo concordia ferre.

Spes et pacis," ait. Tum numina sancta precamur
'Palladis armisonæ, quæ prima accepit ovantes;
'Et capita ante aras Phrygio velamur amictu;
'Præceptisque Heleni, dederat quæ maxuma, rite
'Junoni Argivæ jussos adolemus honores.

Haud mora: continuo perfectis ordine votis,
'Cornua velatarum obvertimus antennarum,
550 Grajugenumque domos, suspectaque linquimus arva.
"Hinc sinus Herculei, si vera est fama, Tarenti
'Cernitur. Attollit se diva Lacinia contra,
'Caulonisque arces, et navifragum Scylaceum.
< Tum procul e fluctu Trinacria cernitur Ætna:

531. Templum] Serv. Templum Minerva, ab Idomeneo conditum, prope promont. Japygium.

Dionys. Hal. i. 51. Ὡρμίσαντο δὲ οἱ σὺν Αἰνεία) κατὰ τὸ καλούμενον ̓Αθήναιον τοῦτο δὲ τὸ χωρίον ἐστὶν ἀκρωτήριον, καὶ ἐπ' αὐτῷ θερινός ὅρμος, ὅς ἐξ ἐκείνου λιμὴν ̓Αφροδίτης καλεῖται. V. et Strab. p. 281. Β.

538. Candore nivali] Hoc ad victoriæ omen pertinet. Serv.

545. Et capita] Spectat ad sup. 403. et seqq.

547. Junoni Argivæ] II. 8. 8. "Hen Agyin-Pindar. Nem. x. "Agyos, "Heas δῶμα θεοπρεπές.

551. Herculei-Tarenti] Videtur antiquam aliquam fabulam de Tarenti originibus Herculi adscriptis poetæ h. 1. in animo fuisse.-V. ad n. viii. 203.

552. Attollit se] Dionys. iv T Пegnyσει: "Ενθα κεν αἰπὸν ἴδοιο Λακεινίαδος δόμον **Hens.

Liv. xxiv. 3. Sex millia aberat ab urbe (Crotone) nobile templum, ipsa urbe nobilius, Laciniæ Junonis; sanctum omnibus circa populis.-Adde Strab. p. 261.

Lacinium hodie Capo delle Colonne, quia reliquiæ ibi supersunt celebratissimæ Junonis Lac. templi: de quo Nossidis epigramma apud Bentl. de Phal. Ep. "Ηρα τιμήεσσα, Λακείνιον ἃ τὸ θυῶδες Πόλ λακις οὐρανόθεν νισσομένα καθορῆς· Δέξαι βύσσινον εἶμα, τὸ τοὶ μετὰ παιδὸς ἀγαυᾶς Νοσσίδος ὕφανεν Θεόφιλος ὁ Κλιόχας. V. D'Orville Sic. cap. xvi.

553. Caulon vel Caulonia, vol Aulon, (v. Strab. p. 261. B.) in alto littore vel colle condita, Achæorum colonia.

Scylaceum, colonia Atheniensium, qui cum Muestheo venerant. Navifragum, sive propter scopulosum littus, sive propter tempestates inter duo promont. Iapygum et Cocintum frequentes et graves.