555 Et gemitum ingentem pelagi, pulsataque saxa 'Audimus longe, fractasque ad littora voces:

'Exsultantque vada, atque æstu miscentur arena. "Et pater Anchises: "Nimirum hæc illa Charybdis: "Hos Helenus scopulos, hæc saxa horrenda canebat. 560 "Eripite, o socii: pariterque insurgite remis." 'Haud minus ac jussi faciunt: primusque rudentem "Contorsit lævas proram Palinurus ad undas.

Lævam cuncta cohors remis ventisque petivit. 6 Tollimur in cœlum curvato gurgite, et îdem 565 Subducta ad Manes imos desidimus unda. 'Ter scopuli clamorem inter cava saxa dedere: 'Ter spumam elisam et rorantia vidimus astra. Interea fessos ventus cum sole reliquit ; 'Ignarique viæ Cyclopum allabimur oris.

570

Portus ab accessu ventorum immotus, et ingens 'Ipse; sed horrificis juxta tonat Etna ruinis, Interdumque atram prorumpit ad æthera nubem, "Turbine fumantem piceo et candente favilla;

Attollitque globos flammarum, et sidera lambit: 575 Interdum scopulos avolsaque viscera montis 'Erigit eructans, liquefactaque saxa sub auras 'Cum gemitu glomerat, fundoque exæstuat imo. Fama est, Enceladi semiustum fulmine corpus Urgeri mole hac, ingentemque insuper Ætnam 580 Impositam ruptis flammam exspirare caminis;

Et, fessum quoties mutet latus, intremere omnem 'Murmure Trinacriam, et cœlum subtexere fumo. 'Noctem illam tecti silvis immania monstra

'Perferimus: nec, quæ sonitum det caussa, videmus. 585 Nam neque erant astrorum ignes, nec lucidus æthra

555. Et gemitum] In toto loco ante oculos Ulysses, Odyss. p. 201. et seqq. Apollon. iv. 923. Tôi ở apotor Bodor ἀναβλύζουσα Χάρυβδις.

572. Interdumque atram] Lucr. vi. 690. Funditque ardorem longe, longeque favillam Differt, et crassa volvit caligine fumum, Extruditque simul mirando pondere saxa. V. Geo. i. 471. et Pind. ibi cit.

Homeri tempore Ætna nondum intestinis incendiis sæviisse videtur: etsi jam tum erant antra Cyclopibus habitata, de quibus conf. D'Orvill. Sic. p. 247.-V. Pindar. Pyth. i. 40. et seqq.

578. Fama est, Enceladi] At Typhona memorat Pindarus Py. a. necnon Eschyl. in Prometheo, Τυφώνα θοῦρον, πᾶσιν ὃς ἀντίστη θεοῖς,—Καὶ νῦν, ἀχρεῖον καὶ πα

ρήορον δέμας, Κεῖται στενωποῦ πλησίον θα λασσίου Ιπνούμενος ῥίζησιν Αἰτναίαις ὕπο Κορυφαῖς δ ̓ ἐν ἄκραις ἥμενος μυδροκτυπεῖ Ηφαιστος, ἔνθεν ἐκραγήσονταί ποτε Ποταμοὶ πυρὸς δάπτοντες ἀγρίαις γνάθοις Τῆς καλλι κάρπου Σικελίας λευρὰς γύας· Τοιόνδε Τυφὼς ἐξαναζέσει χόλον Θερμοῖς ἀπλήστου βέλεσι πυρπνίου ζάλης, Καίπερ κεραυνῷ Ζηνὸς ἦν θρακωμένος.

585. Nam neque] Od. i. 143. "Evta κατεπλέομεν, καί τις θεὸς ἡγεμόνεος Νύκτα δὲ ὀρφναίην· οὐδὲ προϋφαίνετ' ἰδέσθαι· ̓Απρ γὰρ παρὰ νηυσὶ βαθεῖ ̓ ἦν, οὐδὲ σελήνη Οὐρανό. δεν προὔφαινε κατείχετο γὰρ νεφέεσσιν. Ενθ ̓ οὔτις τὴν νῆσον ἐσέδρακεν ὀφθαλμοῖσιν. ̓Εκ δὲ καὶ αὐτοὶ βῆμεν ἐπὶ ῥηγμῖνι θαλάσσης, *Ενθα δ' ἀποβρίξαντες ἐμείναμεν ἐνῶ διαν. Ημος δ' ἠριγένεια φάνη ροδοδάκτυλος Ηώς, Νῆσον θαυμάζοντες. Το λο

6

'Siderea polus; obscuro sed nubila cœlo: "Et Lunam in nimbo nox intempesta tenebat. Postera jamque dies primo surgebat Eoo, Humentemque Aurora polo dimoverat umbram: 590 Quum subito e silvis, macie confecta suprema, Ignoti nova forma viri, miserandaque cultu, 'Procedit, supplexque manus ad littora tendit. Respicimus. Dira illuvies, immissaque barba, Consertum tegumen spinis: at cætera Graius, Ut quondam patriis ad Trojam missus in armis. 'Isque ubi Dardanios habitus, et Troïa vidit 'Arma procul; paullum adspectu conterritus hæsit, "Continuitque gradum: mox sese ad littora præceps Cum fletu precibusque tulit. "Per sidera testor, 600" Per superos, atque hoc cœli spirabile lumen ; "Tollite me, Teucri: quascunque abducite terras. "Hoc sat erit. Scio me Danais e classibus unum, "Et bello Iliacos fateor petiisse Penates.

595

"Pro quo, si sceleris tanta est injuria nostri, 605 "Spargite me in fluctus, vastoque immergite ponto. "Si pereo, hominum manibus periisse juvabit. 'Dixerat: et genua amplexus, genibusque volutans Hærebat. Qui sit, fari, quo sanguine cretus, 'Hortamur; quæ deinde agitet Fortuna, fateri. 610 Ipse pater dextram Anchises, haud multa moratus, 'Dat juveni; atque animum præsenti pignore firmat. 'Ille hæc, deposita tandem formidine, fatur: "Sum patria ex Ithaca, comes infelicis Ulixi, "Nomen Achemenides, Trojam genitore Adamasto 615" Paupere (mansissetque utinam Fortuna !) profectus. "Hic me, dum trepidi crudelia limina linquunt, "Immemores socii vasto Cyclopis in antro "Deseruere. Domus sanie dapibusque cruentis, "Intus opaca, ingens. Ipse arduus, altaque pulsat 620"Sidera, (Dî, talem terris avertite pestem!) "Nec visu facilis, nec dictu adfabilis ulli.

"Visceribus miserorum et sanguine vescitur atro.

587. Et Lunam] Ennius. Ann. i. Cum superum lumen nox intempesta teneret. V. ad Geo. i. 247.

613. Sum patria] Hoc de Achemenide episodium totum Virgilii ingenio deberi videtur, scilicet ut ita Homerica de Cyclope (Odyss. .) intexere suis versibus posset.

617. Cyclopis in antro] De quo Homerus, Od. . 182. "Evéa dir' ioxarı σπέος εἴδομεν, ἄγχι θαλάσσης, Υψηλόν, δάφνησι κατηρεφές· ἔνθα δὲ πολλὰ Μῆλ', διές

Ti,
καὶ αἶγες ἰαύεσκον· περὶ δ ̓ αὐλὴ Υψηλή
δέδμητο κατωρυχέεσσι λίθοισι, Μακρησίν τε
πίτυσσιν, ἰδὲ δρυσὶν ὑψικόμοισιν. "Ενθα δ'
ἀνὴρ ἐνίαυε πελώριος, ὅς ῥά τε μῆλα Οἷος
ποιμαίνεσκεν ἀπόπροθεν· οὐδὲ μετ ̓ ἄλλους
Πωλεῖτ', ἀλλ' ἀπάνευθεν ἐὼν ἀθεμίστια ἤδη.
Καὶ γὰρ θαῦμ ̓ ἐτέτυκτο πελώριον· οὐδὲ ἐῴκει
̓Ανδρί γε σιτοφάγῳ, ἀλλὰ ῥίῳ υλήεντι Ὑψη
λῶν ὀρέων, ὅτε φαίνεται οἷον ἀπ' ἄλλων.

621. Nec visu] Actius in Philoctete: Quem neque tueri contra neque affari

queas.

625

630

"Vidi egomet, duo de numero quum corpora nostro
"Prensa manu magna, medio resupinus in antro
"Frangeret ad saxum, sanieque exspersa natarent
"Limina: vidi atro quum membra fluentia tabo
"Manderet, et tepidi tremerent sub dentibus artus.
"Haud impune quidem. Nec talia passus Ulixes,
σε Oblitusve sui est Ithacus discrimine tanto.

« Nam simul expletus dapibus, vinoque sepultus,
"Cervicem inflexam posuit, jacuitque per antrum
"Immensus, saniem eructans ac frusta cruento
« Per somnum commixta mero; nos, magna precati
« Numina, sortitique vices, una undique circum
635 " Fundimur, et telo lumen tenebramus acuto

" Ingens, quod torva solum sub fronte latebat, “ Argolici clipei aut Phoebeæ lampadis instar : "Et tandem læti sociorum ulciscimur umbras. "Sed fugite, o miseri, fugite, atque ab littore funem 640"Rumpite.

645

"Nam, qualis quantusque cavo Polyphemus in antro
"Lanigeras claudit pecudes, atque ubera pressat,
"Centum alii curva hæc habitant ad littora vulgo
" Infandi Cyclopes, et altis montibus errant.
"Tertia jam Lunæ se cornua lumine complent,
"Quum vitam in silvis, inter deserta ferarum

σε

« Lustra domosque traho, vastosque ab rupe Cyclopas « Prospicio, sonitumque pedum vocemque tremisco. « Victum infelicem, baccas lapidosaque corna, 650 "Dant rami, et vulsis pascunt radicibus herbæ., "Omnia collustrans, hanc primum ad littora Assem « Conspexi venientem. Huic me, quæcunque fuisset, * Addixi: satis est gentem effugisse nefandam.

623. Vidi egomet] Od. i. 288. 'Αλλ' ὅγ ̓ ἀναΐξας ἑτάροις ἐπὶ χεῖρας ἴαλλε· Σὺν δὲ δύω μάρψας, ὥστε σκύλακας, ποτὶ γαίη Κόπτ'· ἐκ δ ̓ ἐγκέφαλος χαμάδις ῥίε, δεῦς δὲ γαῖαν. Τοὺς δὲ διαμελεῖστὶ ταμὼν ὡπλίσε σατο δόρπον· Ήσθιε δ ̓, ὥστε λέων ορεσίτροφος, οὐδ ̓ ἀπέλειπεν Εγκατά τι, σάρκας τι, καὶ ὀστία μυελόεντα.

629. Oblitusve sui] Od. . 316.Αὐτὰρ ἐγὼ λιπόμην κακὰ βυσσοδομεύων, Εἴπως τισαίμην, δῴη δέ μοι εὖχος Αθήνη.

630. Nam simul] Od. . 371. "H, xal ἀνακλινθεὶς πέσεν ὕπτιος· αὐτὰρ ἔπειτα Κεῖτ' ἀποδοχμώσας παχὺν αὐχένα· καδδί μιν ὕπνος "Ήιρει πανδαμάτωρ· φάρυγος δ' ἐξέσσυτο οἶνος, Ψωμοί τ' ἀνδρέμιοι· ὁ δ ̓ ἐρεύγετο οἰνοβαρείων. Καὶ τότ' ἐγὼ τὸν μοχλόν κ. τ. λ.

634. Sortitique vices] Od. i. 331. Αὐτ τὰρ τοὺς ἄλλους κλήρῳ πιπαλάχθαι ἄνω

.

γον, Οστις τολμήσειεν ἐμοὶ σὺν μοχλὸν ἀείρας, Τρίψαι ἐν ὀφθαλμῷ, ὅτε τὸν γλυκὺς ὕπνος ἱκάνοι. Οἱ δ' ἔλαχον κ. τ. λ.

635. Lumen—Ingens] Theocr. Cyclops. 31. Λασία μὲν ὀφρὺς ἐπὶ παντὶ με τώπῳ Ἐξ ὠτὸς τέταται ποτὶ θώτερον ὡς μία μακρά· Εἰς δ ̓ ὀφθαλμὸς ἔπεστι.

637. Argolici clipei] Clipeus rotundus Græcorum erat omnino proprius.

Cf. Callim. H. in Dian 53. de Cyclopibus :- -Τοῖσι δ' ὑπ ̓ ὀφρῶν Φάια μουνόγληνα, σάκει ἴσα τετραβοείῳ, Δεινὸν ὑπογλαύσσοντα

642. Lanigeras claudit] Od. ' 337. Αὐτίκα δ' εἰς εὐρὺ σπέος ἤλασε πίονα μηλα,— Αὐτὰρ ἔπειτ' ἐπέθηκε θυρεον μέγαν ὑψόσ' ἀείρας, Εζόμενος δ ̓ ἤμελγεν οις καὶ μηκάδας αἶγας, Πάντα κατὰ μοῖραν, καὶ ὑπ ̓ ἔμβρυον ἧκεν ἑκάστῃ.

655

"Vos animam hanc potius quocunque absumite letho." 'Vix ea fatus erat: summo quum monte videmus Ipsum inter pecudes vasta se mole moventem

6

Pastorem Polyphemum, et littora nota petentem:

'Monstrum horrendum, informe, ingens, cui lumen ad' emptum,

'Trunca manu pinus regit, et vestigia firmat.

660 Lanigeræ comitantur oves: ea sola voluptas, 'Solamenque mali.

Postquam altos tetigit fluctus, et ad æquora venit, • Luminis effossi fluidum lavit inde cruorem,

'Dentibus infrendens gemitu: graditurque per æquor 665 Jam medium, necdum fluctus latera ardua tinxit. 'Nos procul inde fugam trepidi celerare, recepto

Supplice, sic merito; tacitique incidere funem ; < Verrimus et proni certantibus æquora remis. Sensit, et ad sonitum vocis vestigia torsit.

670 Verum ubi nulla datur dextra affectare potestas, 'Nec potis Ionios fluctus æquare sequendo,

• Clamorem immensum tollit: quo pontus, et omnes 'Intremuere undæ, penitusque exterrita tellus Italiæ, curvisque immugiit Etna cavernis. 675 At genus e silvis Cyclopum et montibus altis Excitum ruit ad portus, et littora complent. 'Cernimus adstantes nequicquam lumine torvo Ætnæos fratres, coelo capita alta ferentes, 'Concilium horrendum: quales quum vertice celso 680 Aëriæ quercus, aut coniferæ cyparissi

Constiterunt, silva alta Jovis, lucusve Dianæ.

'Præcipites metus acer agit quocunque rudentes
'Excutere, et ventis intendere vela secundis.

['Contra jussa monent Heleni, Scyllam atque Charybdim

685 Inter utramque viam, lethi discrimine parvo,
'Ni teneant cursus: certum est dare lintea retro.]
'Ecce autem Boreas angusta ab sede Pelori
'Missus adest. Vivo prætervehor ostia saxo

659. Trunca manu pinus] Od. 1. 319. Κύκλωπος γὰρ ἔκειτο μέγα ρόπαλον παρὰ σηκώ, Χλωρόν, ἐλαΐνιον Ὅσσον θ ̓ ἱστὸν νηὸς ἰδικοσόροιο μελαίνης.

670. Dextra affectare] Serv. Dextram intendere et injicere, scilicet sic ut possit navem tenere.

672. Clamorem immensum] Od. i. 395. Σμερδαλέον δὲ μίγ ̓ ὤμωξεν· περὶ δ ̓ ἴαχι πέτρη. Ἡμεῖς δὲ δείσαντες ἀπεσσύμεθ'. —Αὐτὰς ὁ Κύκλωπας μεγάλ ̓ ἤποιν, οἵ ῥα μὲν ἀμφὶ; Ωικιον ἐν σπήεσσι δι ἄκρας ήνε μπέσσας. Οἱ δὲ βοῆς ἀΐοντες ἐφοίτων ἄλλοθεν

ἄλλος. κ. τ. λ.

681. Lucusve Diana] Scilicet Dianæ inferæ, vel Hecates aut Proserpinæ. Nam cupressus Diti sacra, et ideo funebri signo ad domos posita. v. Plin. xvi. 33. s. 60.

686. Ni teneant cursus] Servius: Antiqui Ni pro ne ponebant.

687. Siciliæ tria promontoria sunt, Pelorum, Italiæ vicinum; Pachynum, inter ortum Solis et meridiem; Lilybæum, in occasum spectans.

Pantagiæ, Megarosque sinus, Thapsumque jacentem. 690 Talia monstrabat relegens errata retrorsum

'Littora Achemenides, comes infelicis Ulixi.

'Sicanio prætenta sinu jacet insula contra Plemmyrium undosum: nomen dixere priores Ortygiam. Alpheum fama est huc Elidis amnem 'Occultas egisse vias subter mare: qui nunc Ore, Arethusa, tuo Siculis confunditur undis. 'Jussi numina magna loci veneramur : et inde 'Exsupero præpingue solum stagnantis Helori. "Hinc altas cautes projectaque saxa Pachyni 700 Radimus, et fatis nunquam concessa moveri Apparet Camarina procul, campique Geloi, 'Immanisque Gela fluvii cognomine dicta.

'Arduus inde Acragas ostentat maxima longe 'Moenia, magnanimûm quondam generator equorum. 705 Teque datis linquo ventis, palmosa Selinus;

Et vada dura lego saxis Lilybeïa cæcis.

Hinc Drepani me portus et illætabilis ora
Accipit. Hic, pelagi tot tempestatibus actus,