222 ENEIDOS LIBER V. Ipse volans tenues se sustulit ales ad auras. 862. Currit iter] Od. β'. 429. Η δ' ἔθειν κατὰ κῦμα διαπρήσσουσα κέλευθον. 864. Scopulos Sirenum] Strabo i. pag. 22. ἀγκών τις πρόκειται μακρὸς καὶ στενὸς ἀπὸ τῶν κατὰ Σύῤῥεντον χωρίων ἐπὶ τὸν κατὰ Καπρίας πορθμὸν, ἐπὶ θάτερα μὲν τῆς ὀρεινῆς τὸ τῶν Σειρήνων ἱερὸν ἔχων, ἐπὶ θάτερα δὲ πρὸς τῷ Ποσειδωνιάτη κόλπῳ) νησίδια τρία προκείμενα, ἔρημα, πετρώδη, ἃ καλοῦσι Σειρηνούσας. 865. Multorumque ossibus] Notus Homeri locus, Od. μ'. 39. Σειρήνας μὲν πρῶτον ἀφίξεαι, αἳ ῥά τε πάντας ̓Ανθρώπους θέλγουσιν, ὅτις σφέας εἰσαφίκηται. Όστις ἀνδρειῃ πελάσῃ, καὶ φθόγγον ἀκούσῃ Σειρή νων, τῷ δ' οὔτι γυνὴ καὶ νήπια τέκνα Οἴκαδι νοστήσαντι παρίσταται, οὐδὲ γάνυνται. Αλ. λά τε Σειρήνες λιγυρῇ θέλγουσιν ἀοιδή, "Ημεναι ἐν λειμῶνι· πολὺς δ ̓ ἀμφ' ὀστεόφιν θὲς ̓Ανδρῶν πυθομένων, περὶ δὲ ῥινοὶ μινύθουσιν. v. ibid. 166. et seqq. Apollon. iv. 891. P. VIRGILII MARONIS ENEIDOS LIBER VI. SIC fatur lacrimans, classique immittit habenas, Et tandem Euboïcis Cumarum allabitur oris. Et 1. Sic fatur] Serv. Totus quidem Virgilius scientia plenus est, in quâ hic liber tenet principatum, cujus ex Homero (Odyss. λ'.) pars major sumpta est. dicuntur aliqua simpliciter, multa de historia, multa per altam scientiam Philosophorum Theologicorum Ægyptiorum, adeo ut plerique de his singulis hujus libri integras scripserint πραγματείας. Classique immittit] v. ad Æn. v. 662. 2. Euboicis Cumarum] Cumani ab Chalcide Euboïca originem trahunt. Cf. Strab. v. p. 243. et Cluver. iv. p. 1102. Quin et plenam harum regionum descriptionem ex Strabone proferre non abs re erit:Ταύταις δ' ἐφεξῆς ἐστι Κύμη, Χαλκιδίων καὶ Κυμαίων παλαιότατον κτί σμα· πασῶν γάρ ἐστι πρεσβυτάτη τῶν τε Σικελικῶν καὶ τῶν Ἰταλιωτίδων,πλησίον δὲ τῆς Κύμης τὸ Μισηνὸν ἀκρωτήριον, καὶ ἐν τῷ μεταξὺ ̓Αχερουσία λίμνη, τῆς θαλάσσης ἀνάχυσίς τις τεναγώδης. κάμψαντι δὲ τὸ Μισμηνόν, λίμνη ἐυθὺς ὑπὸ τῇ ἄκρα· καὶ μετὰ τοῦτο ἐγκολπίζουσα ἡ ἡιὼν εἰς βάθος αένναον· ἐν ᾗ αἱ Βαΐαι καὶ τὰ θερμὰ ὕδατα, τὰ καὶ πρὸς τρυφὴν καὶ πρὸς θεραπείαν νόσων ἐπιτηδεία. ταῖς δὲ Βαΐαις συνεχὴς ὅ, τε Λοκρῖνος κόλπος, καὶ ἐντὸς τούτου ὁ Αορνος, χερρόνη σεν ποιῶν τὴν ἀπολαμβανομένην μέχρι Μισητοῦ γῆν, ἀπὸ τῆς πελαγίας τῆς μεταξύ Κύ μης καὶ αὐτοῦ. λοιπὸς γάρ ἐστιν ὀλίγων σταδίων διὰ τῆς διώρυγος ἰσθμὸς ἐπ' αὐτὴν Κύμην, καὶ τὴν πρὸς αὐτὴν θάλατταν. Ἐμύθευον δ ̓ οἱ πρὸ ἡμῶν ἐν τῷ ̓Αόρνῳ τὰ περὶ τὴν νεκυῖαν τὴν Ομηρικήν· καὶ δὴ καὶ νεκυομαν τεῖον ἱστοροῦσιν ἐνταῦθα γενέσθαι, καὶ Οδυσσία εἰς τοῦτο ἀφικέσθαι. ἔστι δὲ ὁ μὲν "Αορνος κόλπος ἀγχιβαθὴς καὶ ἀρτίστομος, λιμένος καὶ μέγεθος καὶ φύσιν ἔχων, χρείαν δ ̓ οὐ παρεχόμενος λιμένος, διὰ τὸ προκεῖσθαι τὸν Λοκρίνον κόλπον προβραχὺ καὶ πολύν. περικλείεται δ' *Αορνος ὀφρύσιν ὀρθίαις, ὑπερκειμέναις πανταχόθεν πλὴν τοῦ εἴσπλου, νῦν μὲν ἡμέρως ἐκπεπονημέναις, πρότερον δὲ συνηρεφε σιν ἀγρίᾳ ὕλη μεγαλοδένδρῳ καὶ ἀβάτῳ, απ κατὰ δεισιδαιμονίαν κατάσκιον ἐποίουν τὸν κόλπον. προσεμύθευον δ' οἱ ἐπιχώριοι καὶ τοὺς ὄρνεις τοὺς ὑπερπετεῖς γινομένους καταπίπτειν εἰς τὸ ὕδωρ, φθειρομένους ἀπὸ τῶν ἀναφερομέ νων αέρων, καθάπερ ἐν τοῖς Πλουτωνίοις· καὶ τοῦτο χωρίον Πλουτώνιόν τι ὑπελάμβανον, καὶ τοὺς Κιμμερίους ἐνταῦθα λέγεσθαι· καὶ εἰσέπλεόν γε οἱ προθυσάμενοι καὶ ἱλασσόμενοι τοὺς καταχθονίους δαίμονας, ὄντων τῶν ὑφη γουμένων τὰ τοιάδε ἱερέων, ἐργολαβηκότων τὸν τόπον. ἔστι δὲ πηγή τις αὐτόθι ποταμίου ὕδατος ἐπὶ τῇ θαλάσσῃ· τούτου δ' ἀπείχοντο πάντες, τὸ τῆς Στυγὸς ὕδωρ νομίσαντες· καὶ τὸ μαντεῖον ἐνταῦθά που ἵδρυται· τόν τε Πυριφλεγέθοντα ἐκ τῶν θερμῶν ὑδάτων ἐτεκμαί ροντο τῶν πλησίον τῆς ̓Αχερουσίας. Εφορος δὲ τοῖς Κιμμερίοις προσοικειῶν τὸν τόπον, φησὶν αὐτοὺς ἐν καταγείοις οἰκίαις οἰκεῖν, ὡς καλοῦσιν ἀργίλλας, καὶ διά τινων ὀρυγμάτων παρ' ἀλλήλους σε φοιτᾷν, καὶ τοὺς ξένους εἰς τὸ μαντεῖον δέχεσθαι, πολὺ ὑπὸ γῆς ἱδρυμέ νον· ζῆν δ' ἀπὸ μεταλλείας καὶ τῶν μαντευομένων, καὶ τοῦ βασιλέως ἀποδείξαντος αὐτοῖς συντάξεις· εἶναι δὲ τοῖς περὶ τὸ χρηστήριον ἔθος πάτριον, μηδίνα τὸν ἥλιον ὁρᾶν, ἀλλὰ τῆς νυκτὸς ἔξω πορεύεσθαι τῶν χασμάτων· καὶ διὰ τοῦτο τὸν ποιητὴν περὶ αὐτῶν εἰπεῖν, ὡς ἄρα οὐδέ ποτ' αὐτοὺς ̓Ηέλιος Φαέθων ἐπιδέρκεταιὕστερον δὲ διαφθαρῆναι τοὺς ἀνθρώπους ὑπὸ βασιλέως τινὸς, οὐκ ἀποβάντος αυτῷ τοῦ χρησμοῦ· τὸ δὲ μαντεῖον ἔτι μένειν μεθεστηκὸς εἰς ἕτερον τόπον. Τοιαῦτα μὲν οἱ πρὸ ἡμῶν ἐμυθολόγουν. νυνὶ συμ. Obvertunt pelago proras: tum dente tenaci 5 Prætexunt puppes. Juvenum manus emicat ardens Jam subeunt Triviæ lucos, atque aurea tecta. δὲ τῆς μὲν ὕλης τῆς περὶ τὸ ̓́Αορνον κοπείσης ὑπὸ ̓Αγρίππα, τῶν δὲ χωρίων κατοικοδομη θέντων, ἀπὸ δὲ τοῦ ̓Αόρνου διώρυγος ὑπονόμου τμηθείσης μέχρι Κύμης, ἅπαντ' ἐκεῖνα ἐφάνη μῦθος κ. τ. λ. 6. Semina flammæ] Od. '. 488. 'N, δ' ὅτε τις δαλὸν σποδιῇ ἐνέκρυψε μελαίνη, ̓Αγροῦ ἐπ' ἐσχατιής, μὴ πάρα γείτονες ἄλλοι, Σπέρμα πυρὸς σώζων, ἵνα μή ποθεν ἄλλοθεν ανοι Et Pindarus Pyth. iii.—πολλών τ ̓ ἐν ὄρει πῦς ἐξ ἑνὸς σπέρματος ἐνθερὸν ἀΐστωσεν ὕλαν. Idem in Ol. vii. καίτοι γὰρ αἰθούσας ἔχοντες σπέρμ' ἀνέβαν φλογὸς οὔ. 7. Abstrusa in venis silicis] Soph. Philoctetes: εἴτα πῦρ ἂν οὐ παρῆν, ̓Αλλ' ἐν πέτροισι πέτρον ἐκτρίβων, μόλις ̓́Εφην ἄφαντον φῶς, ὃς καὶ σώζει μ' ἀεί. 9. At pius Eneas] Facit id ex Heleni et Anchise monitu, Æn. iii. 441. V. 731. 13. Trivia lucos, äλosa Пsgos‡ovsins. v. ad 236. inf. 17. Chalcidica-arce: Cumis, v. ad. v. 2. supra.-Serv. Dædalus vero primum Sardiniam, (ut dicit Sallustius lib. ii. Hist.) post delatus est Cumas: et, templo Apollini condito sacratisque ei alis, in foribus hæc universa pinxit. Communis narratio est, Dædalum, ex Creta profugum, in Sicilia a Minoe fuisse oppressum.-Videntur tamen et Siculi et Itali, quicquid miræ vel præclaræ artis haberent, ad Dædalum retulisse. Cf. Diodor. iv. 76—79. 19. Remigium alarum] Eschyl. Agamemn. 49. τρόπον αἰγυπιῶν, οἵτ' ἐκπα. τίοις ἄλγεσι παίδων, ὕπατοι λεχεών στροφο δινοῦνται, πτερύγων ἐρεσμοῖσιν ἐρεσσόμενοι. Plautus in Amphitryone, dædaleis remigiis, dixit.-Cf. et Geo. iv. 59. Inversa metaphora Homerus, Od, x'. 123. Οὐδ ̓ ἄρα τοί γ' ἴσασι νέας φοινικοπα ρήους, Οὐδ ̓ εὐήρι ̓ ἐρετμὰ, τά τε πτερά νηυσὶ πέλονται. Et Catull. iv. Phaselus ille, quem videtis hospites, Ait fuisse navium celerrimus, Neque ullius natantis impetum trabis Nequisse præterire, sive palmulis Opus foret volare, sive linteis. 20. Letum Androgei] Fabulam cognoscas ex Ovid. Met. vii. et viii.-Cf. et Catull. lxv. Nam perhibent olim crudeli peste coactam Androgeoneæ pœnas exsolvere cædis Electos juvenes simul, et decus innuptarum, Cecropiam solitam esse dapem dare Minotauro. Minotaurus inest, Veneris monumenta nefandæ : Bis patriæ cecidere manus. Quin protenus omnia Non hoc ista sibi tempus spectacula poscit. 'Nunc grege de intacto septem mactare juvencos 'Præstiterit, totidem lectas de more bidentes. 40 Talibus adfata Ænean (nec sacra morantur Jussa viri) Teucros vocat alta in templa sacerdos : Excisum Euboïcæ latus ingens rupis in antrum : Quo lati ducunt aditus centum, ostia centum, Unde ruunt totidem voces, responsa Sibyllæ. 45 Ventum erat ad limen, quum virgo, Poscere fata Tempus, ait. Deus, ecce, deus.' Cui talia fanti Ante fores, subito non voltus, non color unus, Non comtæ mansere comæ ; sed pectus anhelum, Et rabie fera corda tument; majorque videri, 50 Nec mortale sonans: adflata est numine quando Jam propiore dei. 'Cessas in vota precesque, Tros, ait, Ænea? cessas? neque enim ante dehiscent 'Attonitæ magna ora domus.' Et talia fata Conticuit. Gelidus Teucris per dura cucurrit 55 Ossa tremor, funditque preces rex pectore ab imo: Phoebe, graves Troja semper miserate labores, Dardana qui Paridis dirêxti tela manusque 6 27. Labor ille] V. Homeri et Catulli locos ad En. v. 580.588. 36. Deiphobe Glauci] Videtur poeta Glauci fecisse filiam, quod Glaucus ipse inter marina numina clarus divinandi peritia fuerit. Euripid. in Oreste :-ix di κυμάτων Ὁ ναυτίλοισι μάντις ἐξήγγειλ ̓ ἐμοὶ, Νηρέως προφήτης Γλαῦκος, ἀψευδὴς θεὸς. De illo Athenæus, lib. vii. Tòv dì гzaõκον τὸν θαλάττιον δαίμονα Θεόλυτος μὲν ὁ Μηθυμναῖος ἐν τοῖς Βακχικοῖς ἔπεσιν ἐρασθέντα φησὶν ̓Αριάδνης, ὅτε ἐν Δίᾳ τῇ νήσῳ ὑπὸ Διονύσου ἁρπάσθη, καὶ βιαζόμενον ὑπὸ Διονύσου ἀμπελίνῳ δεσμῷ ἐνδεθῆναι, καὶ δεηθέντα ἀφεθῆναι, εἰπόντα, ̓Ανθηδὼν νύ τις ἐστὶν ἐπὶ πλευρῇσι θαλάσσης, ̓Αντίον Εὐβοίης, σχεδὸν Ευρίποιη ροάων. Ενθεν ἐγὼ γένος εἰμί, πατὴρ δε με γείνατο Κωπεύς, Προμαθίδας δὲ ὁ Η ρακλεώτης ἐν ἡμιάμβοις, Πολύβου τοῦ Ερμοῦ καὶ Εὐβοίας τῆς Λαρύμνου γενεαλογεῖ τὸν Γλαῦκον.—Νίκανδρος δὲ τὴν μαντικήν φησιν ̓Απόλλωνα ὑπὸ Γλαύκου διδαχθῆναι. 38. Grege de intacto] Cf. Geo. iv. 540. 41. Alta in templa] Hoc non de Apollinis æde, sed de Sibyllæ antro in montibus Cumanis accipiendum esse apparet. 52. Neque enim unte] Servius: Trahit hoc de Matris Deûm templo, quod non manu sed precibus aperiebatur. 57. Dardana qui Paridis] Hom. II. x. 358. ubi Achillem Hector moriens alloquitur, Φράζεο νῦν, μήτοι τι θεῶν μήνι μα γένωμαι Ηματι τῷ, ὅτε κέν σε Πάρις καὶ Φοίβος Απόλλων, Εσθλὸν ἐόντ', ὀλέσωσιν ἐνὶ Σκαιῇσι πύλησιν. Q Corpus in Æacida; magnas obeuntia terras Tot maria intravi, duce te, penitusque repôstas 60 Massylum gentes, prætentaque Syrtibus arva; 'Jam tandem Italiæ fugientis prendimus oras. 'Hac Trojana tenus fuerit Fortuna secuta. 'Vos quoque Pergameæ jam fas est parcere genti, Dique deæque omnes, quibus obstitit Ilium et ingens 65 Gloria Dardaniæ. Tuque, o sanctissima vates, Præscia venturi, da, non indebita posco 'Regna meis fatis, Latio considere Teucros, 'Errantesque deos, agitataque numina Troja. Tum Phobo et Trivia solido de marmore templum 70 Instituam, festosque dies de nomine Phœbi. Te quoque magna manent regnis penetralia nostris : 'Hic ego namque tuas sortes arcanaque fata 'Dicta meæ genti ponam, lectosque sacrabo, Alma, viros. Foliis tantum ne carmina manda; 75 Ne turbata volent rapidis ludibria ventis. Ipsa canas oro.' Finem dedit ore loquendi. At, Phœbi nondum patiens, immanis in antro Bacchatur vates, magnum si pectore possit Excussisse deum: tanto magis ille fatigat 80 Os rabidum, fera corda domans, fingitque premendo. Ostia jamque domus patuere ingentia centum Sponte sua, vatisque ferunt responsa per auras: O tandem magnis pelagi defuncte periclis: 'Sed terra graviora manent. In regna Lavint 'Dardanidæ venient; mitte hanc de pectore curam : 'Sed non et venisse volent. Bella, horrida bella, 85 61. Fugientis] Æn. v. 629. Italiam sequimur fugientem. 69. Phobo et Trivia] In ludis secularibus aliisque sacris consociatas fuisse utriusque religiones notum. - Sueton. Templum Apollinis in Palatio Octavius exstruxit. 70. Festosque dies] Serv. Ludos Apollinares dicit, qui secundum quosdam bello Punico secundo instituti sunt, secundum alios tempore Syllano, ex responso Marciorum fratrum, quibus Sibylla prophetaverat; quorum exstabant, ut Sibyllina, responsa. 71. Te quoque] Serv. Sibyllinos libros Tarquinio oblatos fuisse constat;—attamen incertum est, cujus Sibyllæ fuerint, quanquam Cumanæ Virgilius dicat, Varro Erythrææ. Qui libri in templo Apollinis servabantur; nec ipsi tantum, sed et Marciorum et Begoës Nymphæ, quæ artem scripserat Fulguritarum apud Tus COS. Sueton. Octav. c. 31. Quicquid fatidicorum librorum, Græci Latinique generis, nullis vel parum idoneis auctoribus vulgo ferebatur, supra duo millia contracta undique Augustus cremavit, ac solos retinuit Sibyllinos, hos quoque delectu habito: condiditque duobus forulis auratis sub Palatini Apollinis basi. 73. Lectosque] Serv. Quia nisi patricii non fiebant librorum custodes. Sciendum tamen, primum duo librorum fuisse custodes, inde x. inde xv. usque ad tempora Syllana. Post crevit numerus: nam et Ix. fuerunt: sed remansit in his Quindecim virorum vocabulum. 74. Foliis tantum] Cf. Æn. iii. 441. et seqq. 76. Finem dedit] F. Ursin. Hoc de Lucilio sumptum est, qui lib. i. ita ait: Hæc ubi dicta dedit, pausam facit ore loquendi. |