660 Hic manus, ob patriam pugnando volnera passi,
Quique sacerdotes casti, dum vita manebat,
Quique pii vates, et Phobo digna locuti,
Inventas aut qui vitam excoluere per artes,
Quique sui memores alios fecere merendo :
665 Omnibus his nivea cinguntur tempora vitta.
Quos circumfusos sic est affata Sibylla;

Musæum ante omnes: medium nam plurima turba
Hunc habet, atque humeris exstantem suspicit altis:
'Dicite, felices animæ, tuque, optime vates;
670 Quæ regio Anchisen, quis habet locus? illius ergo
Venimus, et magnos Erebi tranavimus amnes.'
Atque huic responsum paucis ita reddidit heros :
'Nulli certa domus. Lucis habitamus opacis,
'Riparumque toros et prata recentia rivis

675 Incolimus. Sed vos, si fert ita corde voluntas,
'Hoc superate jugum; et facili jam tramite sistam.'
Dixit, et ante tulit gressum, camposque nitentes
Desuper ostentat: dehinc summa cacumina linquunt.
At pater Anchises penitus convalle virenti
680 Inclusas animas, superumque ad lumen ituras,
Lustrabat studio recolens, omnemque suorum
Forte recensebat numerum, carosque nepotes,
Fataque, fortunasque virûm, moresque, manusque.
Isque ubi tendentem adversum per gramina vidit
685 Ænean, alacris palmas utrasque tetendit;
Effusæque genis lacrimæ ; et vox excidit ore:
• Venisti tandem, tuaque spectata parenti
• Vicit iter durum pietas? datur ora tueri,
'Nate, tua; et notas audire et reddere voces ?
690 Sic equidem ducebam animo rebarque futurum,
Tempora dinumerans: nec me mea cura fefellit.
'Quas ego te terras, et quanta per æquora vectum
'Accipio! quantis jactatum, nate, periclis!

Quam metui, ne quid Libyæ tibi regna nocerent!' 695 Ille autem: Tua me, genitor, tua tristis imago, Sæpius occurrens, hæc limina tendere adegit.

'Stant sale Tyrrheno classes. Da jungere dextram, 'Da, genitor; teque amplexu ne subtrahe nostro.' Sic memorans largo fletu simul ora rigabat. 700 Ter conatus ibi collo dare brachia circum:

665. Nivea-vitta] Serv. Per quod eos ostendit meruisse divinos honores.

697. Da jungere] Il. 4'. 97. ubi Achilies ad Patrocli umbram, 'Αλλά μοι ἄσσον στῆθι· μίνυνθά περ ἀμφιβαλόντε Αλλήλους, ὁλοῖο τεταρπώμεσθα γόοιο. Ως

ἄρα φωνήσας ὠρέξατο χερσὶ φίλησιν, Οὐδ' ἔλαβε ψυχὴ δὲ κατὰ χθονός, ηὔτε καπνὸς, Ωιχετο τετριγυία.

700. Ter conatus] Od. x'. 203. "N ἔφατ'· αὐτὰρ ἔγωγ ̓ ἔθελον φρεσὶ μερμηρίζας Μητρὸς ἐμῆς ψυχὴν ἑλέειν κατατεθνειυίης

Ter frustra comprensa manus effugit imago,
Par levibus ventis, volucrique simillima somno.
Interea videt Æneas in valle reducta

Seclusum nemus, et virgulta sonantia silvis,

705 Lethæumque, domos placidas qui prænatat, amnem.
Hunc circum innumeræ gentes populique volabant;
Ac, veluti in pratis, ubi apes æstate serena
Floribus insidunt variis, et candida circum
Lilia funduntur: strepit omnis murmure campus.
710 Horrescit visu subito, caussasque requirit
Inscius Æneas, quæ sint ea flumina porro,
Quive viri tanto complerint agmine ripas.

Tum pater Anchises: Animæ, quibus altera fato "Corpora debentur, Lethæi ad fluminis undam 715 • Securos latices et longa oblivia potant.

'Has equidem memorare tibi atque ostendere coram
• Jampridem, hanc prolem cupio enumerare meorum:
Quo magis Italia mecum lætere reperta.'

୪ pater, anne aliquas ad cœlum hinc ire putandum est 720 Sublimes animas, iterumque in tarda reverti

• Corpora? quæ lucis miseris tam dira cupido? • Dicam equidem, nec te suspensum, nate, tenebo ; Suscipit Anchises, atque ordine singula pandit. Principio cœlum ac terras, camposque liquentes, 725 Lucentemque globum Lunæ, Titaniaque astra,

εἴ

Τρὶς μὲν ἐφωρμήθην, ἑλέειν τέ με θυμὸς ἄνωγε, Τρὶς δέ μοι ἐκ χειρῶν, σκιῇ εἴκελον, ἢ καὶ ὀνείρῳ, Επτατ' ἐμοὶ δ ̓ ἄχος ὀξὺ γενέσ κετο κηρόθι μᾶλλον Καί μιν φωνήσας ἔπει πτερόεντα προσηύδων· Μῆτερ ἐμὴ, τί νύ μ' οὐ μίμνεις ἑλέειν μεμαώτα, Όφρα καὶ εἶν Αΐδας φίλας περὶ χεῖρε βαλόντε Αμφοτέρω κρυεροίο τεταρπώμεσθα γόοιο; Η τί μοι δωλον τόδ' ἀγαυὴ Περσεφόνεια Ωτρυν, ὄφρ ἔτι μᾶλλον ὀδυρόμενος στεναχίζω; Ως ἐφά μην· ἡ δ ̓ αὐτικ ἀμείβετο πότνια μήτηρ Ω μοι τέκνον ἐμὸν, περὶ πάντων κάμμορε φω τῶν, Οὔτι σε Περσεφόνεια, Διός θυγάτης, ἀπαφίσκει, ̓Αλλ' αὕτη δίκη ἐστὶ βροτῶν, ὅτε κέν σε θάνωσιν· Οὐ γὰρ ἔτι σάρκας τε καὶ ὀστέα ἶνες ἔχουσιν, ̓Αλλὰ τὰ μέν τε πυρὸς κρατερὸν μένος αιθομένοιο Δαμνᾷ, ἐπεί κι πρῶτα λίπη λευκ ̓ ὀστέα θυμός· Ψυχὴ δ', οὔτ' ὄνειρος, ἀποπταμένη πεπότηται. Αλλά φόωσός τάχιστα λιλαίες· ταῦτα δὲ πάντα Ισθ ̓, ἵνα καὶ μετόπισθε τιῇ εἴπῃσία γυναικί. Ναι μὲν ὡς ἐπέεσσιν αμειβόμεθ'.

705. Qui prænatat] Servius : Ennium secutus est, qui ait, Fluctusque natantes.

707. Ac, veluti] V. Homeri locum, ad #n. i. 430. et Apollon. i. 879. Ως δ' ὅτε λείρια καλὰ περιβρομέουσι μέλισσαι Πέ τρης ἐκχύμεναι σιμβληΐδος, ἀμφὶ δὲ λειμὼν

Ερσήεις γάνυται, ταὶ δὲ γλυκὺν ἄλλοτε ἄλ λον Καρπὸν ἀμίργουσι πεποτημέναι· ὡς ἄρα ταί γι Ενδυκὶς ἀνέρας ἀμφὶ κινυρόμεναι προχέοντο.

724. Principio calum] Lucretius : Principio maria ac terras cœlumque tuere.- -Et quibus ille modis congressus materiaï Fundarit terram, cœlum, mare, sidera, solem, Lunaïque globum.

Emil. Asper apud Pompon. Membra naturæ sic solet jungere Virgilius, ut in tria dividat. v. Ecl. iv. 51. Æn. i. 58. Ennium secutus qui ait, Qui tuo lumine mare, terram, cœlum contines.- Quin cf. Ecl. vi. 31.

Π. σ. 483. in Scuto: Εν μὲν γαῖαν ἔτευξ ̓, ἐν δ ̓ οὐρανὸν, ἐν δὲ θάλασσαν, Ηέλιόν τ' ἀκάμαντα, σελήνην τε πλήθουσαν· Ἐν δέ τί τείρια πάντα, τά τ' οὐρανὸς ἐστεφάνωται, Πληϊάδας θ', Τάδας τε,κ. τ. λ.

Camposque liquentes] Lucretius: Undas, et liquidam molem, camposque na

tantes.

725. Titaniaque astra] Serv. Aut stellas dicit, aut Solem, v. ad 580 supra.Sic Æn. iv. 119. Titan, pro Sole. Quin et Luna Τιτηνίς, Apollon. iv. 54.

Spiritus intus alit, totamque infusa per artus • Mens agitat molem, et magno se corpore miscet. 'Inde hominum pecudumque genus, vitæque volantum, Et quæ marmoreo fert monstra sub æquore pontus.

730 Igneus est ollis vigor et cœlestis origo

'Seminibus, quantum non noxia corpora tardant,
'Terrenique hebetant artus moribundaque membra.
Hinc metuunt, cupiuntque: dolent, gaudentque: neque

6 auras

'Dispiciunt clausæ tenebris et carcere cæco.

735 Quin et supremo quum lumine vita reliquit,

'Non tamen omne malum miseris, nec funditus omnes
'Corporeæ excedunt pestes: penitusque necesse est
'Multa diu concreta modis inolescere miris.

Ergo exercentur pœnis, veterumque malorum 740 Supplicia expendunt. Aliæ panduntur inanes 'Suspensæ ad ventos: aliis sub gurgite vasto 'Infectum eluitur scelus, aut exuritur igni; Quisque suos patimur Manes: exinde per amplum 'Mittimur Elysium, et pauci læta arva tenemus: 745 Donec longa dies, perfecto temporis orbe,

Concretam exemit labem, purumque reliquit Ætherium sensum, atque auraï simplicis ignem. 'Has omnes, ubi mille rotam volvere per annos, 'Lethæum ad fluvium deus evocat agmine magno: 750 Scilicet immemores supera ut convexa revisant, Rursus et incipiant in corpora velle reverti.' Dixerat Anchises: natumque unaque Sibyllam Conventus trahit in medios, turbamque sonantem: Et tumulum capit, unde omnes longo ordine possit 755 Adversos legere, et venientum discere voltus."

'Nunc age, Dardaniam prolem quæ deinde sequatur "Gloria, qui maneant Itala de gente nepotes,

Illustres animas, nostrumque in nomen ituras,
Expediam dictis, et te tua fata docebo.

760 Ille, vides, pura juvenis qui nititur hasta,

727. Mens agitat molem] Cf. G. iv. 219. et seqq.

729. Marmoreo-pontus] Cf. Æn. viii. 28.

743. Quisque suos patimur manes: b. e. secundum suos manes, secundum eam nostri partem quæ sola ad inferos pervenit, quisque panas illas et purgationes patimur, aëre, aqua, igni factas.

748. Has omnes] Plato in Menone: Λέγει δὲ καὶ Πίνδαρος καὶ ἄλλοι πολλοὶ τῶν ποιητῶν ὅσοι θεῖοί εἰσιν· ἃ δὲ λέγουσι, ταυτί ἐστι· φασὶ γὰρ τὴν ψυχὴν τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀθάνατον, καὶ τοτὲ μὲν τελευτᾷν, (ὃ δὴ

ἀποθνήσκειν καλοῦσι·) τοτὲ δὲ πάλιν γίγνε. σθαι, ἀπόλλυσθαι δὲ οὐδέποτε· δεῖν δὴ διὰ ταῦτα ὡς ὁσιώτατα διαβιῶναι τὸν βίον· οἶσι γὰρ ἂν Φερσεφόνα ποινὰν παλαιοῦ πίνθιος δέξηται, εἰς τὸν ὕπερθεν ἅλιον κείνων ἐνάτῳ ἔτει ἀναδιδοῖ ψυχὰν πάλιν ἐκ τῶν βασιλῆς ἀγαθοὶ, καὶ σθένει κραιπνοί, σοφίᾳ τε μέγι στοι ἄνδρες αὔξονται· ἐς δὲ τὸν λοιπὸν χρόνον ἥρωες ἁγνοὶ πρὸς ἀνθρώπων καλοῦνται. Cf. et Plat. de Rep. lib. x.

760. Cf. Liv. i. 3. Dionys. Hal. i. 70. Ovid. Fast. iv. 40.

Pura-hasta] Serv. Pura, id est, sine ferro: nam hoc fuit præmium ejus,

'Proxima sorte tenet lucis loca; primus ad auras Ætherias Italo commixtus sanguine surget 'Silvius, Albanum nomen, tua postuma proles: 'Quem tibi longævo serum Lavinia conjux 765 Educet silvis regem, regumque parentem : 'Unde genus Longa nostrum dominabitur Alba. • Proximus ille Procas, Trojanæ gloria gentis, 'Et Capys, et Numitor, et qui te nomine reddet Silvius Æneas, pariter pietate vel armis

770 Egregius, si umquam. regnandam acceperit Albam. 'Qui juvenes quantas ostentant, adspice, vires!

Atque umbrata gerunt civili tempora quercu.

'Hi tibi Nomentum, et Gabios, urbemque Fidenam,
Hi Collatinas imponent montibus arces,

775 [Laude pudicitiæ celebres, addentque superbos]
Pometios, Castrumque Inüi, Bolamque, Coramque.
'Hæc tum nomina erunt, nunc sunt sine nomine terræ.
'Quin et avo comitem sese Mavortius addet

Romulus; Assaraci quem sanguinis Ilia mater 780 Educet. Viden' ut geminæ stant vertice crista, 'Et Pater ipse suo superûm jam signat honore? En, hujus, nate, auspiciis illa incluta Roma Imperium terris, animos æquabit Olympo, Septemque una sibi muro circumdabit arces, 785 Felix prole virûm. Qualis Berecyntia Mater Invehitur curru Phrygias turrita per urbes, Læta deûm partu, centum complexa nepotes, 'Omnes cœlicolas, omnes supera alta tenentes. Huc geminas nunc flecte acies: hanc adspice gentem, 790 Romanosque tuos. Hic Cæsar, et omnis lüli

Progenies, magnum cœli ventura sub axem.

Hic vir, hic est, tibi quem promitti sæpius audis,
Augustus Cæsar, Divi genus: aurea condet

qui tunc primum vicisset in prælio : sicut ait Varro in libris de Gente pop. Rom.

763. Silvius, Albanum nomen] Livius: Silvius deinde regnat casu quodam in silvis natus. Is Ænean Silvium creat. Is deinde Latinum Silvium: ab eo coloniæ aliquot deductæ, Prisci Latini appellati. Mansit Silvius postea omnibus cognomen qui Albæ regnarunt.

770. Si umquam acceperit] Serv. Accepit autem a tutore, qui ejus invasit imperium: quod ei vix anno liii restituit. Et rem plenam historiæ per transitum poeta tetigit.

773-777. Dionys. iii. 31. 'H μir on

τῶν ̓Αλβανῶν πόλις, ἣν ἔκτισεν Ασκάνιος, ἔτη διαμείνασα μετὰ τὸν οἰκισμὲν πεντακόσια τριῶν ἐπὶ τοῖς δέκα δέοντα, ἐν οἷς πολλὴν ἔσχεν ἐπίδοσιν εἰς εὐανδρίαν τε καὶ πλοῦτον καὶ τὴν ἄλλην ἅπασαν εὐδαιμονίαν, ἡ τὰς τριάκοντα Λατίνων ἀποικίσασα πόλεις, καὶ πάντα τὸν χρόνον ἡγησαμένη τοῦ ἔθνους, ὑπὸ τῆς ἐσχάτης ἀποικίσεως καθαιρεθεῖσα, ἔρημος εἰς τόδε χρόνου διαμένει.

779. Assaraci] V. ad Geo. iii. 35. Æn. i. 284.

782. Ennii versus est, v. Isidor. xv. 1. -His nata auspiciis illa inclnta Roma. 785. Mater] V. ad Æn. ix. 82.

793. Aurea condet] Cf. En. i. 283. et seqq.

• Secula qui rursus Latio, regnata per arva 795 Saturno quondam: super et Garamantas et Indos 'Proferet imperium; jacet extra sidera tellus, 'Extra anni Solisque vias, ubi cœlifer Atlas

'Axem humero torquet stellis ardentibus aptum. Hujus in adventum jam nunc et Caspia regna 800 Responsis horrent Divûm, et Mæotia tellus, Et septemgemini turbant trepida ostia Nili. 'Nec vero Alcides tantum telluris obivit;

Fixerit æripedem cervam licet, aut Erymanthi 'Pacarit nemora, et Lernam tremefecerit arcu : 805 Nec, qui pampineis victor juga flectit habenis, 'Liber, agens celso Nysæ de vertice tigres. 'Et dubitamus adhuc virtutem extendere factis? 'Aut metus Ausonia prohibet consistere terra? 'Quis procul ille autem ramis insignis olivæ 810 Sacra ferens? nosco crines incanaque menta 'Regis Romani; primus qui legibus urbem 'Fundabit, Curibus parvis et paupere terra 'Missus in imperium magnum. Cui deinde subibit, 'Otia qui rumpet patriæ, residesque movebit 815 Tullus in arma viros, et jam desueta triumphis Agmina. Quem juxta sequitur jactantior Ancus, Nunc quoque jam nimium gaudens popularibus auris. 'Vis et Tarquinios reges, animamque superbam Ultoris Bruti, fascesque videre receptos ?

820 Consulis imperium hic primus sævasque secures 'Accipiet; natosque pater, nova bella moventes, 'Ad pœnam pulchra pro libertate vocabit.

795. Garamantes, a L. Corn. Balbo victi, a. U. C. 734. v. Plin. v. 5.—Eodem anno signa a Phraate reddita, et Indorum legatio ad Augustum Antiochiæ missa. v. Strab. xv. p. 719.

Ipse Virgilius Brundisii obiit x. Cal. Oct. an. U. C. 735.

796. Jacet extra] V. Æn. iv. 481.Candace, Æthiopum regina a Petronio victa, an. U. C. 732.-V. Strab. xvii. p. 820.

Omnino autem, si quis hunc et alios locos in quibus Poëta sui temporis rationem habuit, accuratius sibi cognitos esse velit, Virg. Vitam ab eruditissimo Heynio per annos digestam consulat.

805, 6. De Bacchi ex India triumpho agit. In ea urbs Nysa cum monte Mero, qui et ipse Nisa dicitur. Cf. Strabon. xv. pag. 687. Nonni Dionysiaca, et Diodor. ii. 38.

807. Et dubitamus] Servius: Dubi

tamus pro dubitas. Miscuit personam suam. Est autem sensus: cum tibi sit tanta præparata posteritas, dubitas virtutem, i. e. gloriam factis extendere ?— Cf. Geo. ii. 433.

811. Regis Romani] Dionys. ii. 58. Προὐχειρίσαντο-Νομᾶν, ἡλικίας τε τῆς φρονιμωτάτης ὄντα· τετταρακονταετίας γὰρ οὐ πολὺ ἀπεῖχε· καὶ ἀξιώσει μορφῆς βασιλικόν. ἦν δὲ αὐτοῦ καὶ κλίος μέγιστον οὐ παρὰ Κυ ρίταις μόνον, ἀλλὰ καὶ παρὰ τοῖς περιοίκοις ἐπὶ σοφίᾳ.

817. Nimium gaudens] Pompon. Sab. Ancus, vivente Tullo, ægre ferebat, cum e stirpe regia se jactaret, prælatum sibi Tullum. Itaque statuerat, favore populari, Tullum regem cum tota familia occidere.-Historia tamen et Livio et Dionysio ignota.

820. Sævasque secures] Lucret.-Pulcros fasces sævasque secures.