Castrorum in morem, pinnis atque aggere cingit.
160 Jamque iter emensi, turres ac tecta Latinorum
Ardua cernebant juvenes, muroque subibant:
Ante urbem pueri, et primævo flore juventus,
Exercentur equis, domitantque in pulvere currus;
Aut acres tendunt arcus, aut lenta lacertis
165 Spicula contorquent, cursuque ictuque lacessunt:
Quum prævectus equo longævi regis ad aures
Nuntius ingentes ignota in veste reportat
Advenisse viros. Ille intra tecta vocari
Imperat, et solio medius consedit avito.

170 Tectum augustum, ingens, centum sublime columnis,
Urbe fuit summa, Laurentis regia Pici,
Horrendum silvis et religione parentum.
Hic sceptra accipere, et primos attollere fasces -
Regibus omen erat: hoc illis curia templum,
175 Hæ sacris sedes epulis; hîc ariete cæso
Perpetuis soliti patres considere mensis.

Quin etiam veterum effigies ex ordine avorum
Antiqua e cedro, Italusque, paterque Sabinus
Vitisator, curvam servans sub imagine falcem,
180 Saturnusque senex, Janique bifrontis imago,
Vestibulo adstabant; aliique ab origine reges,
Martiaque ob patriam pugnando volnera passi.
Multaque præterea sacris in postibus arma,
Captivi pendent currus, curvæque secures,
185 Et crista capitum, et portarum ingentia claustra,
Spiculaque, clipeique, ereptaque rostra carinis.
Ipse Quirinali lituo, parvaque sedebat
Succinctus trabea, lævaque ancile gerebat

Picus, equûm domitor: quem capta cupidine conjunx
190 Aurea percussum virga, versumque venenis
Fecit avem Circe, sparsitque coloribus alas.
Tali intus templo divêm patriaque Latinus
Sede sedens, Teucros ad sese in tecta vocavit;
Atque hæc ingressis placido prior edidit ore :
195 Dicite, Dardanidæ, (neque enim nescimus et urbem,
'Et genus, auditiqué advertitis æquore cursum,)

tus Tiberis orientale, ubi appulsa classe copias eduxerat; qui locus inde Troja novæ nomen obtinuit. Cf. Dionysii locum ad lin. 1. supra.

187. Lituo] Liv. i. 18. Augur, capite velato, sedem cepit, dextra manu baculum sine nodo aduncum tenens, quem lituum appellaverunt. -Plutarch, in Rom. Ιστοροῦσι Ρώμυλον φορεῖν

ἐπὶ μαντίκῃ τὸ καλούμενον λίσμον.

188. Trabea] Cf. 612. inf. Ancile] Ovid. Fast. iii. Idque ancile vocant, quod ab omni parte recisum.

Sed de ancilibus cœlo lapsis, regnante Numa, nota fabula.

191. Fecit avem] Cf. Ovid. Met. xiv. 320.

"Quid petitis? quæ caussa rates, aut cujus egentes
'Littus ad Ausonium tot per vada cærula vexit?
'Sive errore viæ, seu tempestatibus acti,

200 (Qualia multa mari nautæ patiuntur in alto) • Fluminis intrastis ripas, portuque sedetis;

'Ne fugite hospitium, neve ignorate Latinos 'Saturni gentem, haud vinclo nec legibus æquam, " Sponte sua veterisque dei se more tenentem. 205 Atque equidem memini (fama est obscurior annis) 'Auruncos ita ferre senes, his ortus ut agris 'Dardanus Ideas Phrygiæ penetrarit ad urbes Threïciamque Samum, quæ nunc Samothracia fertur. 'Hinc illum Corythi Tyrrhena ab sede profectum 210 'Aurea nunc solio stellantis regia cœli

'Accipit, et numerum divorum altaribus addit.' Dixerat. Et dicta Ilioneus sic voce secutus: Rex, genus egregium Fauni, nec fluctibus actos 'Atra subegit hiems vestris succedere terris, 215 Nec sidus regione viæ littusve fefellit: 'Consilio hanc omnes animisque volentibus urbem 'Afferimur, pulsi regnis, quæ maxuma quondam 'Extremo veniens Sol adspiciebat Olympo.

Ab Jove principium generis; Jove Dardana pubes 220 'Gaudet avo; rex ipse Jovis de gente suprema 'Troïus Æneas tua nos ad limina misit.

'Quanta per Idæos sævis effusa Mycenis

Tempestas ierit campos; quibus actus uterque
Europæ atque Asia fatis concurrerit orbis;

225 Audiit, et si quem tellus extrema refuso

'Submovet Oceano, et si quem extenta plagarum
'Quatuor in medio dirimit plaga Solis iniqui.
Diluvio ex illo tot vasta per æquora vecti
'Dis sedem exiguam patriis littusque rogamus
230 Innocuum, et cunctis undamque auramque patentem.
'Non erimus regno indecores; nec vestra feretur
'Fama levis, tantive abolescet gratia facti;

'Nec Trojam Ausonios gremio excepisse pigebit.
'Fata per Æneæ juro, dextramque potentem,

235 Sive fide, seu quis bello est expertus et armis ;
'Multi nos populi, multæ (ne temne, quod ultro
Præferimus manibus vittas ac verba precantia)
'Et petiere sibi et voluere adjungere gentes.

'Sed nos fata Deûm vestras exquirere terras 240 Imperiis egere suis. Hinc Dardanus ortus

245

Huc repetit, jussisque ingentibus urguet Apollo 'Tyrrhenum ad Thybrim, et fontis vada sacra Numici.'Dat tibi præterea fortunæ parva prioris

'Munera, reliquias Troja ex ardente receptas.

'Hoc pater Anchises auro libabat ad aras;
'Hoc Priami gestamen erat, quum jura vocatis
More daret populis; sceptrumque, sacerque tiaras,
Iliadumque labor vestes.'"

Talibus Ilionei dictis defixa Latinus

250 Obtutu tenet ora, soloque immobilis hæret, Intentos volvens oculos. Nec purpura regem Picta movet, nec sceptra movent Priameïa tantum, Quantum in connubio natæ thalamoque moratur ; Et veteris Fauni volvit sub pectore sortem. 255 Hunc illum fatis externa ab sede profectum Portendi generum, paribusque in regna vocari Auspiciis; huic progeniem virtute futuram Egregiam, et totum quæ viribus occupet orbem. Tandem lætus ait: Di nostra incepta secundent, 260 Auguriumque suum. Dabitur, Trojane, quod optas. 'Munera nec sperno. Non vobis, rege Latino, 'Divitis uber agri Trojæve opulentia deerit. Ipse modo Æneas, nostri si tanta cupido est, Si jungi hospitio properat, sociusque vocari, 265 Adveniat; voltus neve exhorrescat amicos.

Pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni. 'Vos contra regi mea nunc mandata referte. 'Est mihi nata, viro gentis quam jungere nostræ, 'Non patrio ex adyto sortes, non plurima cœlo 270 Monstra sinunt: generos externis affore ab oris, 'Hoc Latio restare canunt, qui sanguine nostrum 'Nomen in astra ferant. Hunc illum poscere fata Et reor, et, si quid veri mens augurat, opto.' Hæc effatus, equos numero pater eligit omni. 275 Stabant ter centum nitidi in præsepibus altis. Omnibus extemplo Teucris jubet ordine duci Instratos ostro alipedes pictisque tapetis. Aurea pectoribus demissa monilia pendent. Tecti auro, fulvum mandunt sub dentibus aurum. 280 Absenti Æneæ currum geminosque jugales, Semine ab ætherio, spirantes naribus ignem,

242. Numicio Al. utitur ad designandum Latium.-Sacra, quia in hoc flumine Æneas interiisse creditus est; fac

tumque ei ad ripas sacellum cum luco, Jovis vel Patris Indigetis nomine.-V. Liv. i. 2.

Illorum de gente, patri quos dædala Circe
Supposita de matre nothos furata creavit.
Talibus Æneadæ donis dictisque Latini
285 Sublines in equis redeunt, pacemque reportant.
Ecce autem Inachiis sese referebat ab Argis
Sæva Jovis conjunx, aurasque invecta tenebat:
Et lætum Æneam classemque ex æthere longo
Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno.
290 Moliri jam tecta videt, jam fidere terræ ;
Deseruisse rates. Stetit acri fixa dolore.

Tum quassans caput, hæc effundit pectore dicta:
'Heu stirpem invisam, et fatis contraria nostris
'Fata Phrygum! num Sigeïs occumbere campis,
295 Num capti potuere capi? num incensa cremavit
Troja viros? medias acies, mediosque per ignes
'Invenere viam. At, credo, mea numina tandem
'Fessa jacent, odiis aut exsaturata quievi-

Quin etiam patria excussos infesta per undas 300 Ausa sequi, et profugis toto me opponere ponto. 'Absumtæ in Teucros vires cœlique marisque. 'Quid Syrtes, aut Scylla mihi, quid vasta Charybdis Profuit? optato conduntur Thybridis alveo, 'Securi pelagi atque mei. Mars perdere gentem 305 'Immanem Lapithûm valuit: concessit in iras 'Ipse Deûm antiquam genitor Calydona Dianæ : 'Quod scelus aut Lapithas tantum, aut Calydona meren'tem?

310

'Ast ego, magna Jovis conjux, nil linquere inausum
'Quæ potui infelix, quæ memet in omnia verti,
Vincor ab Ænea. Quod si mea numina non sunt
'Magna satis: dubitem haud equidem implorare quod
6 usquam est.

'Flectere si nequeo superos, Acheronta movebo.
'Non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis,

Atque immota manet fatis Lavinia conjunx:
315 At trahere, atque moras tantis licet addere rebus;

282. Illorum de gente] Ita Hom. de Æneæ equis, Il. 1. 265. Ths yág του για νῆς, ἧς Τρωί περ εὐρύοπα Ζεὺς Δῶχ', υἱος ποινὴν Γανυμήδιος· οὖνικ ̓ ἄριστοι Ιππων, ὅσο σοι ἴασιν ὑπ' ἐῶ τ' ήέλιόν τι. Tãs yevens ἔκλεψεν ἄναξ ἀνδρῶν ̓Αγχίσης, Λάθρη Λαομέδοντος ὑποσχὼν θήλεας ἵππους.

Patri] Solis equi a poetis satis nobilitati sunt.

286, et seqq.] In toto loco poetæ ante oculos fuit Neptunus, Od. . 282. et seqq.

288. Longo] Al. leg. longe.

294. Num Sigels] Ennius: Quæ neque Dardaneis campeis potuere perire, Nec, quum capta, capi, nec, quum combusta, cremari.

304-309. Cf. Æn. i. 39-49.—Mars perdere] Lapitharum cum Centauris pugna vel ex Ovid. Met. xii. satis nota (v. et Geo. ii. 455.); at de Martis in Lapithas odiis obscurior est fabula.

306. Calydona] De (Eneï culpa aproque Calydonio, locus classicus est Il... 529. seqq.

At licet amborum populos exscindere regum.
Hac gener atque socer coëant mercede suorum.
Sanguine Trojano et Rutulo dotabere, virgo;
'Et Bellona manet te pronuba. Nec face tantum
320 Cisseïs prægnans ignes enixa jugales;

Quin idem Veneri partus suus, et Paris alter,
Funestæque iterum recidiva in Pergama tædæ.'
Hæc ubi dicta dedit, terras horrenda petivit :
Luctificam Allecto dirarum ab sede sororum
325 Infernisque ciet tenebris: cui tristia bella,
Iræque, insidiæque, et crimina noxia cordi.
Odit et ipse pater Pluton, odere sorores
Tartarea monstrum: tot sese vertit in ora,
Tam sævæ facies, tot pullulat atra colubris.
330 Quam Juno his acuit verbis, ac talia fatur:

Hunc mihi da proprium, virgo sata Nocte, laborem,
'Hanc operam, ne noster honos infractave cedat
'Fama loco: neu connubiis ambire Latinum
"Eneade possint, Italosve obsidere fines.

335 Tu potes unanimos armare in prælia fratres,
Atque odiis versare domos; tu verbera tectis

Funereasque inferre faces; tibi nomina mille,

• Mille nocendi artes. Foecundum concute pectus, 'Disjice compositam pacem, sere crimina belli; 340 Arma velit, poscatque simul, rapiatque juventus.' Exin Gorgoneis Allecto infecta venenis

Principio Latium et Laurentis tecta tyranni
Celsa petit, tacitumque obsedit limen Amatæ :
Quam super adventu Teucrûm Turnique hymenæis
345 Foemineæ ardentem curæque iræque coquebant.
Huic dea cæruleis unum de crinibus anguem
Conjicit, inque sinum præcordia ad intima subdit:
Quo furibunda domum monstro permisceat omnem.
ille, inter vestes et lævia pectora lapsus,

350 Volvitur attactu nullo, fallitque furentem,
Vipeream inspirans animam; fit tortile collo
Aurum ingens coluber, fit longæ tænia vittæ,

319. Bellona-pronuba] Graviter dictum; nam proprie Juno pronuba est, v. c. En. iv. 166.

320. Cisseis] Ennius ap. Cic. de Divin. i. 21.-Mater gravida parere se ardentem facem Visa est in somnis HecubaV. ad Æn. x. 705.

324. Luctificam Allecto] Hom. II. . 567. Τῆς δ' Αεροφοῖτις Εριννὺς Εκλυεν ἐξ ̓Ερέβευσφιν, ἀμείλιχον ἦτορ ἔχουσα.

Cf. Eschyl. Eumen. 68.-ai xaτáz

τυστοι κόραι, Κακῶν δ ̓ ἕκατι καγένοντ ἐπεὶ κακὸν Σκότον νέμονται, τάρταρον θ ̓ ὑπὸ χθονός, Μισήματ' ἀνδρῶν καὶ θεῶν ὀλυμπίων.

326. Iræque] Cf. II. '. 890. ubi de Marte, Εχθιστος δι μου ἐσσὶ θεῶν, οἳ Ολυμπου ἔχουσιν· Αἰεὶ γάρ τοι ἔρις τε φίλη, πόλεμοί τε, μάχαι τε.

345. Cura coquebant] Ennius ap. Ciceronem: -Curamque levasso, Quæ nunc te coquit et versat sub pectore fixa.