Innectitque comas, et membris lubricus errat. Ac, dum prima lues udo sublapsa veneno 355 Pertentat sensus, atque ossibus implicat ignem, Necdum animus toto percepit pectore flammam; Mollius, et solito matrum de more, locuta est, Multa super nata lacrimans Phrygiisque hymenæis: 'Exsulibusne datur ducenda Lavinia Teucris, 3600 genitor? nec te miseret natæque, tuique ? 'Nec matris miseret, quam primo aquilone relinquet 'Perfidus, alta petens abducta virgine, prædo?

'At non sic Phrygius penetrat Lacedæmona pastor, 'Ledæamque Helenam Trojanas vexit ad urbes ? 365 Quid tua sancta fides? quid cura antiqua tuorum, Et consanguineo toties data dextera Turno?

'Si gener externa petitur de gente Latinis, 'Idque sedet, Faunique premunt te jussa parentis: 'Omnem equidem sceptris terram quæ libera nostris 370 Dissidet, externam reor, et sic dicere divos. Et Turno, si prima domus repetatur origo, 'Inachus Ácrisiusque patres, mediæque Mycenæ.' His ubi nequidquam dictis experta, Latinum Contra stare videt, penitusque in viscera lapsum 375 Serpentis furiale malum, totamque pererrat; Tum vero infelix, ingentibus excita monstris, Immensam sine more furit lymphata per urbem: Ceu quondam torto volitans sub verbere turbo, Quem pueri magno in gyro vacua atria circum 380 Intenti ludo exercent; ille actus habena

Curvatis fertur spatiis; stupet inscia supra Impubesque manus, mirata volubile buxum: Dant animos plaga. Non cursu segnior illo Per medias urbes agitur populosque feroces. 385 Quin etiam in silvas, simulato numine Bacchi, Majus adorta nefas, majoremque orsa furorem, Evolat, et natam frondosis montibus abdit;

Quo thalamum eripiat Teucris, tædasque moretur : Euoe Bacche, fremens, solum te virgine dignum, 390 Vociferans: etenim molles tibi sumere thyrsos, Te lustrare choro sacrum tibi pascere crinem. Fama volat: furiisque accensas pectore matres Idem omnes simul ardor agit, nova quærere tecta. Deseruere domos: ventis dant colla comasque. 395 Ast aliæ tremulis ululatibus æthera complent, Pampineasque gerunt incinctæ pellibus hastas. Ipsa inter medias flagrantem fervida pinum Sustinet, ac natæ Turnique canit hymenæos, Sanguineam torquens aciem; torvumque repente 400 Clamat: Io matres, audite, ubi quæque, Latinæ ; 'Si qua piis animis manet infelicis Amatæ "Gratia, si juris materni cura remordet; 'Solvite crinales vittas, capite orgia mecum.' Talem inter silvas, inter deserta ferarum, 405 Reginam Allecto stimulis agit undique Bacchi. Postquam visa satis primos acuisse furores, Consiliumque omnemque domum vertisse Latini: Protenus hinc fuscis tristis dea tollitur alis Audacis Rutuli ad muros: quam dicitur urbem 410 Acrisioneïs Danaë fundasse colonis,

Præcipiti delata noto. Locus Ardea quondam Dictus avis et nunc magnum manet Ardea nomen; Sed fortuna fuit. Tectis hîc Turnus in altis Jam mediam nigra carpebat nocte quietem. 415 Allecto torvam faciem et furialia membra Exuit in voltus sese transformat aniles, Et frontem obscenam rugis arat; induit albos Cum vitta crines; tum ramum innectit olivæ ; Fit Calybe Junonis anus templique sacerdos; 420 Et juveni ante oculos his se cum vocibus offert : 'Turne, tot incassum fusos patiere labores, 'Et tua Dardaniis transcribi sceptra colonis?

389. Eune, svo] Plaut. Men. v. 2. Ego me assimulem insanire ;-Euœ, Euïe, Bromie, quo me in silvam venatum vocas! Audio: sed non abire pos

sum

Cf. Æn. iv. 301.

391. Crinem] Eurip. Bacch. 494. 'Isgòs ὁ πλόκαμος· τῷ θεῷ δ ̓ αὐτὸν τρέφω.

396, &c. Incinctæ pellibus-flagrantem pinum] Eurip. Bacch. 135. ubi de Baccho : Ηδὺς ἐν ὄρεσιν, ὅταν ἐκ θιάσων δρο μαίων πίσῃ πεδόσε, νεβρίδος ἔχων ἱερὸν ἐνδυ τὸν,ὁ Βακχεὺς δ ̓, ἔχων πυρσώδη φλόγα πεύκας, ἐκ νάρθηκος ἀΐσσει, δρόμῳ καὶ χοροῖς ἐριθίζων πλανάτας, ἰαχαῖς τ ̓ ἀναπάλλων,

τρυφερὸν πλόκαμον εἰς αἰθέρα ρίπτων. ἅμα δ' ἐπ ̓ εὐάσμασιν ἐπιβρέμει τοιάδ· ὦ ἔτι, Βάκχαι, ὦ ἴτε, Βάκχαι, Τμώλου χρυσοῤῥίου χλιδὰ, μέλπετε τὸν Διόνυσον, βαρυβρόμων ὑπὸ τυμπάνων, εὔνα τὸν εὔῖον ἀγαλλόμεναι θεὸν, κ. τ. λ.

399. Torquens aciem] Eurip. Bacch. 1122. Η δ', ἀφρὸν ἐξεῖσα, καὶ διαστρόφους Κόρας ἑλίσσουσ', οὐ φρονοῦσ ̓ ἃ χρὴ φρονεῖν, Ἐκ Βακχίου κατείχετα

405. Stimulis B.] V. ad 580. inf.

419. Junonis-templique] Antiquissimas Ardeatis templi picturas laudat Pliníus, xxxv. 4. 6. et 10. 37.

'Rex tibi conjugium et quæsitas sanguine dotes 'Abnegat, externusque in regnum quæritur heres. 425I nunc, ingratis offer te, irrise, periclis;

430

Tyrrhenas, i, sterne acies; tege pace Latinos! 'Hæc adeo tibi me, placida quum nocte jaceres, Ipsa palam fari omnipotens Saturnia jussit. 'Quare age, et armari pubem portisque moveri Lætus in arma para, et Phrygios, qui flumine pulchro 'Consedere, duces, pictasque exure carinas. 'Cœlestum vis magna jubet. Rex ipse Latinus, 'Ni dare conjugium et dicto parere fatetur, 'Sentiat, et tandem Turnum experiatur in armis.' 435 Hic juvenis, vatem irridens, sic orsa vicissim Ore refert: Classes invectas Thybridis alveo 'Non, ut rere, meas effugit nuntius aures. 'Ne tantos mihi finge metus: nec regia Juno 'Immemor est nostri.

440 Sed te victa situ verique effœta senectus,
'O mater, curis nequidquam exercet, et arma
'Regum inter falsa vatem formidine ludit.
'Cura tibi, divûm effigies et templa tueri :
'Bella viri pacemque gerant, [quîs bella gerenda.']
445 Talibus Allecto dictis exarsit in iras.

At juveni oranti subitus tremor occupat artus;
Deriguere oculi; tot Erinnys sibilat hydris,
Tantaque se facies aperit. Tum flammea torquens
Lumina cunctantem et quærentem dicere plura
450 Reppulit, et geminos erexit crinibus angues,
Verberaque insonuit, rabidoque hæc addidit ore :
• En, ego
victa situ, quam veri effoeta senectus
'Arma inter regum falsa formidine ludit:

'Respice ad hæc: adsum dirarum ab sede sororum ; 455 Bella manu letumque gero.'

Sic effata facem juveni conjecit, et atro
Lumine fumantes fixit sub pectore tædas.

Olli somnum ingens rumpit pavor, ossaque et artus
Perfundit toto proruptus corpore sudor.

460 Arma amens fremit; arma toro tectisque requirit.
Sævit amor ferri, et scelerata insania belli;
Ira super; magno veluti quum flamma sonore
Virgea suggeritur costis undantis aëni,

462. Magno veluti] Cf. Il. øʻ. 362. ubi de Xantho agitur. Ὡς δὲ λίβης ζεῖ ἔνδον, ἐπειγόμενος πυρὶ πολλῷ, Κνίσση μελδόμενος ἀπαλοτρεφέος σιάλοιο, Πάντοθεν ἀμβολάδην, ὑπὸ δὲ ξύλα κάγκανα κεῖται· Ως τοῦ καλὰ ῥέεθρα πυρὶ φλέγετο, ζίς δ' ύδωρ.

463. Costis undantis aëni] Od. l'. 435. Αἱ δὲ λοι τροχόον τρίποδ' ἔστασαν ἐν πυρὶ κη λέῳ· Εν δ ̓ ἄρ ̓ ὕδωρ ἔχεαν, ὑπὸ δὲ ξύλα δαῖον ἑλοῦσαι· Γάστρην μὲν τρίποδος πῦρ ἄμφεπε, θέρμετο δ' ὕδωρ.

Exsultantque æstu latices; furit intus aquaï 465 Fumidus atque alte spumis exuberat amnis; Nec jam se capit unda; volat vapor ater ad auras. Ergo iter ad regem polluta pace Latinum Indicit primis juvenum, et jubet arma parari, Tutari Italiam, detrudere finibus hostem : 470 Se satis ambobus Teucrisque venire Latinisque. Hæc ubi dicta dedit, divosque in vota vocavit; Certatim sese Rutuli exhortantur in arma.

475

Hunc decus egregium formæ movet atque juventæ;
Hunc atavi reges; hunc claris dextera factis.

Dum Turnus Rutulos animis audacibus implet,
Allecto in Teucros Stygiis se concitat alis;
Arte nova; speculata locum, quo littore pulcher
Insidiis cursuque feras agitabat Iülus.

Hic subitam canibus rabiem Cocytia virgo. 480 Objicit, et noto nares contingit odore,

Ut cervum ardentes agerent: quæ prima laborum Caussa fuit, belloque animos accendit agrestes. Cervus erat forma præstanti et cornibus ingens, Tyrrhidæ pueri quem matris ab ubere raptum 485 Nutribant, Tyrrheusque pater, cui regia parent Armenta, et late custodia credita campi. Adsuetum imperiis soror omni Silvia cura Mollibus intexens ornabat cornua sertis, Pectebatque ferum, puroque in fonte lavabat. 490 Ille, manum patiens, mensæque adsuetus herili, Errabat silvis: rursusque ad limina nota Ipse domum sera quamvis se nocte ferebat. Hunc procul errantem rabidæ venantis Jüli Commovere canes: fluvio quum forte secundo 495 Deflueret, ripaque æstus viridante levaret. Ipse etiam, eximiæ laudis succensus amore, Ascanius curvo direxit spicula cornu:

Nec dextræ erranti deus afuit: actaque multo Perque uterum sonitu perque ilia venit arundo. 500 Saucius at quadrupes nota intra tecta refugit, Successitque gemens stabulis, questuque cruentus Atque imploranti similis tectum omne replebat. Silvia prima soror, palmis percussa lacertos, Auxilium vocat, et duros conclamat agrestes. 505 Olli (pestis enim tacitis latet aspera silvis) Improvisi adsunt: hic torre armatus obusto, Stipitis hic gravidi nodis; quod cuique repertum

481. Quæ prima] II. t'. 63.——Nñas είσας, ̓Αρχεκάκους, αἳ πᾶσι κακὸν Τρώεσσι

γένοντο.

505. Pestis, Alecto. Serv,

Rimanti, telum ira facit. Vocat agmina Tyrrheus,
Quadrifidam quercum cuneis ut forte coactis
510 Scindebat, rapta spirans immane securi.

At sæva e speculis tempus dea nacta nocendi
Ardua tecta petit stabuli; et de culmine summo
Pastorale canit signum, cornuque recurvo
Tartaream intendit vocem: qua protenus omne
515 Contremuit nemus, et silvæ intonuere profundæ :
Audiit et Triviæ longe lacus; audiit amnis
Sulfurea Nar albus aqua fontesque Velini;
Et trepidæ matres pressere ad pectora natos.
Tum vero ad vocem celeres, qua buccina signum
520 Dira dedit, raptis concurrunt undique telis
Indomiti agricolæ. Nec non et Troïa pubes
Ascanio auxilium castris effundit apertis.
Direxere acies. Non jam certamine agresti,
Stipitibus duris agitur sudibusve præustis;
525 Sed ferro ancipiti decernunt, atraque late
Horrescit strictis seges ensibus, æraque fulgent
Sole lacessita, et lucem sub nubila jactant:
Fluctus uti primo cœpit quum albescere vento,
Paullatim sese tollit mare, et altius undas
530 Erigit, inde imo consurgit ad æthera fundo.
Hic juvenis primam ante aciem stridente sagitta,
Natorum Tyrrhî fuerat qui maximus, Almo
Sternitur; hæsit enim sub gutture volnus, et udæ
Vocis iter tenuemque inclusit sanguine vitam.
535 Corpora multa virum circa, seniorque Galæsus,
Dum paci medium se offert; justissimus unus
Qui fuit, Ausoniisque olim ditissimus arvis:

513. Canit signum] Poëtæ ante oculos obversata est Homerica Eris, Il. a'. 5— 14. Ενθα στᾶσ ̓ ἤΰσε θεὰ μέγα τε δεινόν τε *Ορθι ̓Αχαιοίσιν, μέγα δὲ σθένος ἔμβαλ' ἑκάστῳ Καρδίῃ, ἄλληκτον πολεμίζειν ἠδὲ μά χεσθαι. κ. τ. λ.

514. Qua protenus] Apollon. iv. 129. nbi de draconis sibilo :ῥίζει δὲ πιλώριον· ἀμφὶ δὲ μακραὶ ̓Ηϊόνος ποταμοῖο, καὶ ἄσπετον ἴαχεν ἄλσος. Ἔκλυον οἳ καὶ πολλὸν ἑκὼς Τιτηνίδος Αἴης Κολχίδα γῆν ἐνέμοντο, Δείματι δ' ἐξέγροντο λεχωίδες, ἀμφὶ δὲ παισὶ Νηπιάχοις, οἵτε σφιν ὑπ' ἀγκαλίδεσσιν ἴανον, 'Ροίζῳ παλλομένοις, χεῖρας βάλον ἀστ χαλόωσαι.

516. Trivia lacus, Aricinus est, nunc Lago di Nemi. V. 764. inf.

517. Nar albus] Ennius: Sulfureas posuit spiramina Naris ad undas.--Cluv. Ital. p. 705. Sabinum vocabulum Nar, quo sulphur significabatur.-Ideo autem

albus, quia sulfurea ejus est aqua. Ita Albulæ aquæ (v. sup. 83.) dicebantur a colore sulfureo.

In proximo est lacus Velinus, amne Velino inter montium juga super Reate stagnante. Cf. Cic. ad Att. iv. 15.

526. Horrescit] V. Geo ii. 142. et Æn. xi. 6o2

527. Lacessita] Lucret. iv. 218. Corpora, quæ feriant oculos, visumque la

cessant.

528. Fluctus uti] Cf. Geo. iii. 237. 533. Hæsit enim] 11. v. 388.- - ૐ' μιν φθάμενος βάλε δουρὶ Λαιμὸν ὑπ' ἀνθερεών διὰ πρὸ δὲ χαλκὸν ἔλασσιν.

537. Ausoniisque olim] Il. s'. 612. Kai βάλεν ̓Αμφίον Σελάγου υἱὸν, ὃς δ ̓ ἐνὶ Παισῷ Ναῖς πολυκτήμων, πολυλήιος· ἀλλά ὁ μοῖρα Ηγ' ἐπικουρήσοντα μετὰ Πρίαμόν τε καὶ vias.