Flumen agit; fessos quatit acer anhelitus artus. 815 Tum demum præceps saltu sese omnibus armis In fluvium dedit. Ille suo cum gurgite flavo Accepit venientem, ac mollibus extulit undis; Et lætum sociis abluta cæde remisit.

P. VIRGILII MARONIS

ENEIDOS

LIBER X.

5

PANDITUR interea domus omnipotentis Olympi,
Conciliumque vocat divêm pater atque hominum rex
Sideream in sedem: terras unde arduus omnes,
Castraque Dardanidum adspectat, populosque Latinos.
Considunt tectis bipatentibus. Incipit ipse:

'Cœlicolæ magni, quianam sententia vobis

• Versa retro, tantumque animis certatis iniquis? 'Abnueram bello Italiam concurrere Teucris. "Quæ contra vetitum discordia? quis metus aut hos 10 Aut hos arma sequi, ferrumque lacessere suasit? • Adveniet justum pugnæ, ne arcessite, tempus, 'Cum fera Carthago Romanis arcibus olim 'Exitium magnum atque Alpes immittet apertas: 'Tum certare odiis, tum res rapuisse licebit. 15 'Nunc sinite; et placitum læti componite fœdus.' Jupiter hæc paucis: at non Venus aurea contra Pauca refert.

"O Pater, o hominum divômque æterna potestas! (Namque aliud quid sit, quod jam implorare queamus? 20 Cernis ut insultent Rutuli; Turnusque feratur

Per medios insignis equis, tumidusque secundo

Marte ruat? Non clausa tegunt jam moenia Teucros ; Quin intra portas atque ipsis prælia miscent Aggeribus murorum; et inundant sanguine fossæ. 25 Æneas ignarus abest. Numquamne levari

1. Nævii versus est: Panditur interea domus altitonantis Olympi.

Cf. II. . pr. 11. '. pr. Il. . pr. 3. Terras unde] II. '. 51. Aùròs d'iv κορυφήσι καθέζετο κύδει γαίων, Εισορόων Τρώων τε πόλιν καὶ νῆας ̓Αχαιῶν.

6. Quianam] Servius: Sermo Ennianus, quianam legiones cædimu' ferro?

16. Aurea Venus] Hom. xgvon 'Apesδίτη.

24. Murorum] Antique marorum. Nam veteres pleraque eorum quæ nos per u dicimus, per a pronunciabant. (Inde pomaria). Îta punio a pœnu, &c.

v. Serv. h. 1.

'Obsidione sines? muris iterum imminet hostis
، Nascentis Troja; nec non exercitus alter,

Atque iterum in Teucros Ætolis surgit ab Arpis Tydides. Equidem, credo, mea volnera restant; 30 Et tua progenies mortalia demoror arma !

35

Si sine pace tua, atque invito numine, Troës 'Italiam petiere: luant peccata; neque illos 'Juveris auxilio. Sin tot responsa secuti, "Quæ Superi Manesque dabant; cur nunc tua quisquam ، Vertere jussa potest? aut cur nova condere fata? 'Quid repetam exustas Erycino in littore classes? 'Quid tempestatum regem, ventosque furentes ، Eolia excitos ? aut actam nubibus Irim ?

'Nunc etiam Manes (hæc intentata manebat 40 Sors rerum) movet, et superis immissa repente Allecto, medias Italûm bacchata per urbes.

45

، Nil super imperio moveor: speravimus ista,
'Dum fortuna fuit: vincant, quos vincere mavis.
'Si nulla est regio, Teucris quam det tua conjunx
'Dura: per eversæ, genitor, fumantia Troja
'Excidia obtestor; liceat dimittere ab armis

، Incolumem Ascanium, liceat superesse nepotem.
، Eneas sane ignotis jactetur in undis;

'Et, quamcumque viam dederit Fortuna, sequatur. 50 ، Hunc tegere, et dire valeam subducere pugna. Est Amathus, est celsa mihi Paphus, atque Cythera, 'Idaliæque domus: positis inglorius armis Exigat hîc ævum. Magna ditione jubeto 'Carthago premat Ausoniam. Nihil urbibus inde Obstabit Tyriis. Quid pestem evadere belli Juvit, et Argolicos medium fugisse per ignes, 'Totque maris vastæque exhausta pericula terræ ; 'Dum Latium Teucri recidivaque Pergama quærunt? ، Non satius, cineres patriae insedisse supremos,

55

،

60 Atque solum, quo Troja fuit? Xanthum et Simoënta 'Redde, oro, miseris: iterumque revolvere casus 'Da, pater, Iliacos Teucris.' Tum regia Juno Acta furore gravi: Quid me alta silentia cogis Rumpere, et obductum verbis vulgare dolorem? 65 Ænean hominum quisquam divômque subegit 'Bella sequi, aut hostem regi se inferre Latino? 'Italiam fatis petiit auctoribus; esto: 'Cassandra impulsus furiis. Num linquere castra 'Hortati sumus, aut vitam committere ventis ?

29. Tydides] V. Æn. viii. 9.—Mea vulnera, vid. II. s. 334. et seqq.

39. Manes] Cf. Æn. vii. 324.

68. Cassandra] Vid. En. iii. 183.

70 'Num puero summam belli, num credere muros? "Tyrrhenamve fidem aut gentes agitare quietas? "Quis deus in fraudem, quæ dura potentia nostri, Egit? Ubi hîc Juno, demissave nubibus Iris?

Indignum est, Italos Trojam circumdare flammis 75 Nascentem, et patria Turnum consistere terra, 'Cui Pilumnus avus, cui diva Venilia mater! 'Quid, face Trojanos atra vim ferre Latinis?

Arva aliena jugo premere, atque avertere prædas? 'Quid, soceros legere, et gremiis abducere pactas? 80 Pacem orare manu, præfigere puppibus arma? Tu potes Ænean manibus subducere Graiûm,

6 Proque viro nebulam et ventos obtendere inanes; Et potes in totidem classem convertere Nymphas : 'Nos aliquid Rutulos contra juvisse, nefandum est! 85 Æneas ignarus abest: ignarus et absit.

'Est Paphus, Idaliumque tibi, sunt alta Cythera :
Quid gravidam bellis urbem et corda aspera tentas?
Nosne tibi fluxas Phrygiæ res vertere fundo

'Conamur? nos? an miseros qui Troas Achivis
90 Objecit? quæ causa fuit, consurgere in arma
Europamque Asiamque, et foedera solvere furto?
'Me duce Dardanius Spartam expugnavit adulter?
'Aut ego tela dedi, fovive Cupidine bella?

Tum decuit metuisse tuis: nunc sera querelis
95 Haud justis adsurgis, et irrita jurgia jactas.'
Talibus orabat Juno: cunctique fremebant
Cœlicolæ adsensu vario. Ceu flamina prima,
Cum deprensa fremunt silvis, et cæca volutant
Murmura, venturos nautis prodentia ventos.
100 Tum Pater omnipotens, rerum cui summa potestas,
Infit. Eo dicente deûm domus alta silescit;

Et tremefacta solo tellus; silet arduus æther; Tum Zephyri posuere: premit placida æquora pontus. Accipite ergo, animis atque hæc mea figite dicta. 105 Quandoquidem Ausonios conjungi fœdere Teucris 'Haud licitum; nec vestra capit discordia finem: "Quæ cuique est fortuna hodie, quam quisque secat spem, Tros Rutulusve fuat, nullo discrimine habebo:

81. Tu potes] Cf. II. d. 311. v. 321. et seqq.

97. Ceu flamina prima] Cf. G. i. 356.

et seqq.

101. Silescit] Ennius in Scipione : Mundus cœli vastus constitit silentio, Et Neptunus sævus undis asperis pausam dedit, Sol equis iter repressit ungulis volantibus, Constitere amneis peren

neis, arbores vento vacant.

104. Accipite ergo] Serv. Totus hic locus de primo Lucilii translatus est libro; ubi inducuntur dii habere concilium, et agere primo de interitu Lupi cujusdam ducis in republica; postea sententias dicere. Sed hoc, quia indignum erat heroo carmine, mutavit.

'Seu fatis Italum castra obsidione tenentur,
110 Sive errore malo Troja monitisque sinistris.
'Nec Rutulos solvo. Sua cuique exorsa laboreni
Fortunamque ferent. Rex Jupiter omnibus idem.
Fata viam invenient.' Stygii per flumina fratris,
Per pice torrentes atraque voragine ripas
115 Annuit, et totum nutu tremefecit Olympum.
Hic finis fandi. Solio tum Jupiter aureo
Surgit, cœlicolæ medium quem ad limina ducunt.
Interea Rutuli portis circum omnibus instant
Sternere cæde viros, et moenia cingere flammis.
120 At legio Æneadum vallis obsessa tenetur:
Nec spes ulla fuga. Miseri stant turribus altis
Nequidquam, et rara muros cinxere corona:
Asius Imbrasides, Hicetaoniusque Thymates,
Assaracique duo, et senior cum Castore Thymbris,
125 Prima acies. Hos germani Sarpedonis ambo,
Et Clarus et Themon, Lycia comitantur ab alta.
Fert ingens toto connixus corpore saxum,
Haud partem exiguam montis, Lyrnessius Acmon,
Nec Clytio genitore minor, nec fratre Menestheo.
130 Hi jaculis, illi certant defendere saxis,

Molirique ignem, nervoque aptare sagittas.
Ipse inter medios, Veneris justissima cura,
Dardanius caput ecce puer detectus honestum,
Qualis gemma micat, fulvum quæ dividit aurum,
135 Aut collo decus aut capiti; vel quale per artem
Inclusum buxo, aut Oricia terebintho,

Lucet ebur: fusos cervix cui lactea crines
Accipit et molli subnectens circulus auro.
Te quoque magnanimæ viderunt, Ismare, gentes
140 Volnera dirigere, et calamos armare veneno,
Mæonia generose domo: ubi pinguia culta
Exercentque viri, Pactolusque irrigat auro.
Affuit et Mnestheus, quem pulsi pristina Turni
Aggere murorum sublimem gloria tollit;
145 Et Capys: hinc nomen Campanæ ducitur urbi.
Illi inter sese duri certamina belli

Contulerant: media Æneas freta nocte secabat.
Namque, ut ab Evandro castris ingressus Etruscis,

113. Stygü per] Il. '. 37. et Od. '. 185. Καὶ τὸ κατειβόμενον Στυγὸς ὕδωρ, (ὅστε μέγιστος Όρκος δεινότατός τε πέλει μακάρισσι θεοῖσι.)

115. Annuit] V. ad ix. 104.

128. Lyrnessus, Phrygiæ urbs, (unde Briseis fuit) ab Achille expugnata, v. 11.

f'. 691.

134. Qualis gemma] Cf. Æn. i. 588. et seqq.

136. Oricus in Epiro est, juxta quam nascitur terebynthus nigrum lignum habens, folia in buxi speciem. V. Serv. Cf. et Plin. xiii. 6.