'Sin alios fines aliamque capessere gentem 325 Est animus, poscuntque solo decedere nostro : 'Bis denas Italo texamus robore naves,

'Seu plures complere valent: jacet omnis ad undam 'Materies: ipsi numerumque modumque carinis Præcipiant; nos æra, manus, navalia demus. 330 Præterea, qui dicta ferant, et fœdera firment, Centum oratores prima de gente Latinos

Ire placet, pacisque manu prætendere ramos; 'Munera portantes, aurique eborisque talenta Et sellam regni trabeamque insignia nostri.

335 Consulite in medium, et rebus succurrite fessis.'
Tum Drances idem infensus, quem gloria Turni
Obliqua invidia stimulisque agitabat amaris,
Largus opum, et lingua melior, sed frigida bello
Dextera, consiliis habitus non futilis auctor,
340 Seditione potens; genus huic materna superbum
Nobilitas dabat, incertum de patre ferebat;
Surgit, et his onerat dictis atque aggerat iras:
Rem nulli obscuram, nostræ nec vocis egentem,
' Consulis, o bone rex. Cuncti se scire fatentur,
345 Quid fortuna ferat populi; sed dicere mussant.
'Det libertatein fandi, flatusque remittat,

350

Cujus ob auspicium infaustum moresque sinistros '(Dicam equidem, licet arma mihi mortemque minetur) Lumina tot cecidisse ducum, totamque videmus 'Consedisse urbem luctu: dum Troïa tentat Castra, fugæ fidens, et cœlum territat armis. 'Unum etiam donis istis, quæ plurima mitti 'Dardanidis dicique jubes, unum, optume regum, Adjicias; nec te ullius violentia vincat,

355' Quin natam egregio genero dignisque hymenæis Des, pater, et pacem hanc æterno fœdere jungas.

Quod si tantus habet mentes et pectora terror: Ipsum obtestemur, veniamque oremus ab ipso; 'Cedat, jus proprium regi patriæque remittat. 360 Quid miseros toties in aperta pericula cives Projicis, o Latio caput horum et causa malorum? Nulla salus bello: pacem te poscimus omnes, 'Turne; simul pacis solum inviolabile pignus. 'Primus ego, invisum quem tu tibi fingis, et esse 365 Nil moror, en, supplex venio. Miserere tuorum, 'Pone animos, et pulsus abi. Sat funera fusi Vidimus, ingentes et desolavimus agros.

6 Aut, si fama movet, si tantum pectore robur

329. Manus, artifices: Navalia, h. 1. pix, cera, funes, vela, et alia hujusmodi. Cf. Serv.

'Concipis, et si adeo dotalis regia cordi est: 370 Aude, atque adversum fidens fer pectus in hostem. 'Scilicet, ut Turno contingat regia conjunx, Nos, animæ viles, inhumata infletaque turba, 'Sternamur campis. Et jam tu, si qua tibi vis, 'Si patrii quid Martis habes, illum adspice contra, 375 Qui vocat.'

Talibus exarsit dictis violentia Turni:

Dat gemitum, rumpitque has imo pectore voces:
Larga quidem, Drance, semper tibi copia fandi

Tum, cum bella manus poscunt; patribusque vocatis 380 Primus ades. Sed non replenda est curia verbis, 'Quæ tuto tibi magna volant, dum distinet hostem Agger murorum, nec inundant sanguine fossæ. Proinde tona eloquio, solitum tibi; meque timoris 'Argue tu, Drance; quando tot stragis acervos 385 Teucrorum tua dextra dedit, passimque tropæis Insignes agros. Possit quid vivida virtus,

Experiare licet; nec longe scilicet hostes

'Quærendi nobis: circumstant undique muros.
'Imus in adversos? quid cessas? an tibi Mavors
390 Ventosa in lingua pedibusque fugacibus istis
'Semper erit?

Pulsus ego? aut quisquam merito, fœdissime, pulsum
Arguet, Iliaco tumidum qui crescere Thybrim

'Sanguine, et Evandri totam cum stirpe videbit

395 Procubuisse domum, atque exutos Arcadas armis ? 'Haud ita me experti Bitias et Pandarus ingens,

Et quos mille die victor sub Tartara misi,

'Inclusus muris, hostilique aggere sæptus.

Nulla salus bello. Capiti cane talia demens 400 Dardanio, rebusque tuis. Proinde omnia magno 'Ne cessa turbare metu, atque extollere vires 'Gentis bis victa; contra premere arma Latini.

• Nunc et Myrmidonum proceres Phrygia arma tremiscunt, 'Nunc et Tydides, et Larissæus Achilles :

405 Amnis et Hadriacas retro fugit Aufidus undas. 'Vel cum se pavidum contra mea jurgia fingit 'Artificis scelus, et formidine crimen acerbat:Numquam animam talem dextra hac (absiste moveri) 'Amittes; habitet tecum, et sit pectore in isto.

410 Nunc ad te, et tua magna, pater, consulta revertor. 'Si nullam nostris ultra spem ponis in armis;

'Si tam deserti sumus, et semel agmine verso

Funditus occidimus, neque habet Fortuna regressum: 'Oremus pacem, et dextras tendamus inertes.

415 Quamquam, o, si solitæ quidquam virtutis adesset,

'Ille mihi ante alios fortunatusque laborum, Egregiusque animi, qui, ne quid tale videret, 'Procubuit moriens, et humum semel ore momordit. 'Sin et opes nobis, et adhuc intacta juventus, 420 Auxilioque urbes Italæ populique supersunt: 'Sin et Trojanis cum multo gloria venit

Sanguine; sunt illis sua funera, parque per omnes Tempestas: cur indecores in limine primo 'Deficimus? cur ante tubam tremor occupat artus? 425 Multa dies variique labor mutabilis ævi 'Rettulit in melius; multos alterna revisens 'Lusit et in solido rursus Fortuna locavit. 'Non erit auxilio nobis Ætolus et Arpi: At Messapus erit, felixque Tolumnius, et quos 430 Tot populi misere duces; nec tarda sequetur "Gloria delectos Latio et Laurentibus agris. 'Est et Volscorum egregia de gente Camilla,

Agmen agens equitum, et florentes ære catervas. Quod si me solum Teucri in certamina poscunt, 435 Idque placet, tantumque bonis communibus obsto: 'Non adeo has exosa manus victoria fugit,

Ut tanta quidquam pro spe tentare recusem.

Ibo animis contra: vel magnum præstet Achillem,
'Factaque Volcani manibus paria induat arma
440 Ille licet. Vobis animam hanc soceroque Latino
• Turnus ego,
haud ulli veterum virtute secundus,
'Devovi. Solum Æneas vocat. Et, vocet oro.
'Nec Drances potius, sive est hæc ira deorum,
'Morte luat; sive est virtus et gloria, tollat.'
445 Illi hæc inter se dubiis de rebus agebant
Certantes; castra Eneas aciemque movebat.
Nuntius ingenti per regia tecta tumultu
Ecce ruit, magnisque urbem terroribus implet:
Instructos acie Tiberino a flumine Teucros
450 Tyrrhenamque manum totis descendere campis.
Extemplo turbati animi, concussaque volgi

Pectora, et arrectæ stimulis haud mollibus iræ.
Arma manu trepidi poscunt; fremit arma juventus:
Flent mæsti mussantque patres. Hic undique clamor

455 Dissensu vario magnus se tollit in auras:

Haud secus, atque alto in luco cum forte catervæ
Consedere avium, piscosove amne Padusæ
Dant sonitum rauci per stagna loquacia cycni.
'Immo, ait, o cives, arrepto tempore,' Turnus,

457. Padusæ] Olim binis tantum ostiis Padus fl. in mare delatus est: quorum

alterum erat Volana, alterum a meridie Padusa.

460 Cogite concilium, et pacem laudate sedentes: Illi armis in regna ruant.' Nec plura locutus Corripuit sese et tectis citus extulit altis:

'Tu, Voluse, armari Volscorum edice maniplis; " Duc, ait, et Rutulos. Equitem, Messapus, in armis, 465 Et cum fratre Coras, latis diffundite campis.

Pars aditus urbis firment, turresque capessant:
'Cetera, qua jûsso, mecum manus inferat arma.'
Ilicet in muros tota discurritur urbe.

Concilium ipse pater et magna incepta Latinus
470 Deserit, ac tristi turbatus tempore differt;
Multaque se incusat, qui non acceperit ultro
Dardanium Ænean, generumque adsciverit urbi.
Præfodiunt alii portas, aut saxa sudesque
Subvectant. Bello dat signum rauca cruentum
475 Buccina. Tum muros varia cinxere corona
Matronæ puerique; vocat labor ultimus omnes.
Nec non ad templum summasque ad Palladis arces
Subvehitur magna matrum regina caterva,
Dona ferens: juxtaque comes Lavinia virgo,
480 Causa mali tanti, oculos dejecta decoros.
Succedunt matres, et templum ture vaporant;
Et mæstas alto fundunt de limine voces:

6

Armipotens, præses belli, Tritonia virgo,

Frange manu telum Phrygii prædonis, et ipsum 485 Pronum sterne solo, portisque effunde sub altis.' Cingitur ipse furens certatim in prælia Turnus, Jamque adeo Rutulum thoraca indutus aënis Horrebat squamis, surasque incluserat auro, Tempora nudus adhuc; laterique accinxerat ensem ; 490 Fulgebatque alta decurrens aureus arce;

Exsultatque animis, et spe jam præcipit hostem.
Qualis, ubi abruptis fugit præsepia vinclis,

465. Cum fratre Coras] Vid. vii. 672.

477. Nec non ad templum] Cf. Æn. i. 479. et Homeri locum ex 11. C. 293. ibi citatum.

483. Armipotens] II. . 305. Пórvi Αθηναίη, ερυσίπτολι, δια θεάων, 'Αξον δὴ ἔγχος Διομήδεος, ἠδὲ καὶ αὐτὸν Πρηνία δὸς πεσίειν Σκαιῶν προπάροιθε πυλάων.

486. et seqq.] II. r'. 130.—Пárgonλos δὲ κορύσσετο νώρισι χαλκῷ· Κνημίδας μὲν πρῶτα περὶ κνήμησιν ἔθηκε Καλὰς, ἀργυ ρέοισιν ἐπισφυρίοις ἀραρυίας· Δεύτερον αὖ θώς ρηκα περὶ στήθεσσιν ἔδυνε, Ποικίλον, ἀστερόεντα, ποδώκεος Αἰακίδας ̓Αμφὶ δ ̓ ἄρ ̓ ὤμοισιν βάλετο ξίφος—Cf. I. γ'. 330. λ'. 15. '. 369.

492. Qualis, ubi] II. g'. 506. 'N, döri τις στατὸς ἵππος, ἀκοστήσας ἐπὶ φάτνη, Δεσμὸν ἀποῤῥήξας θείει πεδίοιο κροαίνων, Εἰωθὼς λούεσθαι ἐϋῤῥεῖος ποταμοίο, Κυδιόων· ὑψοῦ δὲ κάρη ἔχει, ἀμφὶ δὲ χαῖται Ωμοις άΐσσον ται· ὁ δ ̓ ἀγλαΐφι πεποιθὼς, Ρίμφα ἓ γοῦνα φέρει μετά τ ̓ ἤθεα καὶ νομὸν ἵππων· Ως υἱὸς Πριάμοιο Πάρις κατὰ Περγάμου ἄκρης, Τεύ χεσι παμφαίνων, ὥστ' ηλέκτωρ, ἐβεβήκει Καγχαλόων, ταχέες δὲ πόδες φέρον.

Ennius: Se tum, sicut equus quom de præsepibus altis Vincla sueis magneis animeis abrumpit, et endo Fert sese campeis, per cairola, lætaque prata, Celso pectore; sæpe jubam quassat simol altam; Speiritus ex anima calida spumas agit albas.

Tandem liber, equus, campoque potitus aperto, Aut ille in pastus armentaque tendit equarum, 495 Aut, assuetus aquæ perfundi flumine noto, Emicat, arrectisque fremit cervicibus alte Luxurians; luduntque jubæ per colla, per armos. Obvia cui, Volscorum acie comitante, Camilla Occurrit, portisque ab equo regina sub ipsis 500 Desiluit; quam tota cohors imitata relictis Ad terram defluxit equis; tum talia fatur: "Turne, sui merito si qua est fiducia forti, 'Audeo, et Æneadum promitto occurrere turmæ, Solaque Tyrrhenos equites ire obvia contra. 505 'Me sine prima manu tentare pericula belli: 'Tu pedes ad muros subsiste, et monia serva.' Turnus ad hæc, oculos horrenda in virgine fixus: O decus Italiæ, virgo, quas dicere grates,

510

Quasve referre parem? sed nunc, est omnia quando
Iste animus supra, mecum partire laborem.

' Æneas, ut fama fidem missique reportant

Exploratores, equitum levia improbus arma 'Præmisit, quaterent campos: ipse ardua montis 'Per deserta jugo superans adventat ad urbem. 515 Furta paro belli convexo in tramite silvæ,

'Ut bivias armato obsidam inilite fauces.

Tu Tyrrhenum equitem collatis excipe signis;
Tecum acer Messapus erit, turmæque Latinæ,
'Tiburnique manus: ducis et tu concipe curam.'
520 Sic ait, et paribus Messapum in prælia dictis

Hortatur, sociosque duces; et pergit in hostem.
Est curvo anfractu valles, accommoda fraudi
Armorumque dolis; quam densis frondibus atrum
Urguet utrinque latus; tenuis quo semita ducit,
525 Angustæque ferunt fauces aditusque maligni.
Hanc super in speculis summoque in vertice montis
Planities ignota jacet, tutique receptus :

Seu dextra lævaque velis occurrere pugnæ;
Sive instare jugis, et grandia volvere saxa.
530 Huc juvenis nota fertur regione viarum ;
Arripuitque locum, et silvis insedit iniquis.

498. Camilla] Cf. vii. 803. et seqq. 501. Defluxit] V. ad 828. inf.

503. Audeo, et] Il. v. 77.-Kai spol περὶ δούρατι χεῖρες ἄαπτοι Μαιμῶσιν, καί μοι μόνο, ὤρορε, νέρθε δὲ ποσσὶν Εσσυμαι ἀμφοτέροισι μενοινώω δὲ καὶ οἷος Εκτορι Πριαμίδη άμοτος μεμαῶτι μάχεσθαι.

513. Quaterent campos] Lucret. ii. 326.-Equites valido quatientes impete

campos.

518. Tiburnus s. Tiburtus, Tiburis conditor. v. ad vii. 88. Cf. et vii. 670. seqq.

522. Valles, antique pro vallis.
524. Quo] Al. melius, qua.

526. Specula, Homero exoriaì II. f. 553.