90 Spiramenta, novas veniat qua succus in herbas :
Seu durat magis, et venas adstringit hiantes;
Ne tenues pluviæ, rapidive potentia solis
Acrior, aut Boreæ penetrabile frigus adurat.
Multum adeo, rastris glebas qui frangit inertes,
95 Vimineasque trahit crates, juvat arva: neque illum
Flava Ceres alto nequidquam spectat Olympo:
Et qui, proscisso quæ suscitat æquore terga,
Rursus in obliquum verso perrumpit aratro,
Exercetque frequens tellurem, atque imperat arvis.
Humida solstitia atque hiemes orate serenas,
Agricolæ hiberno lætissima pulvere farra,
Lætus ager: nullo tantum se Mysia cultu
Jactat, et ipsa suas mirantur Gargara messes.
Quid dicam, jacto qui semine comminus arva
105 Insequitur, cumulosque ruit male pinguis arenæ ?
Deinde satis fluvium inducit, rivosque sequentes?
Et, quum exustus ager morientibus æstuat herbis,
Ecce supercilio clivosi tramitis undam

100

Elicit illa cadens raucum per levia murmur
110 Saxa ciet, scatebrisque arentia temperat arva.
Quid, qui, ne gravidis procumbat culmus aristis,
Luxuriem segetum tenera depascit in herba,
Quum primum sulcos æquant sata? quique paludis
Collectum humorem bibula deducit arena?

115 Præsertim incertis si mensibus amnis abundans
Exit, et obducto late tenet omnia limo:

93. Penetrabile frigus] Lucret. Permanat calor argentum, penetraleque frigus.-adurat, cf. Miltoni P. A. ii. 595.

94. et seqq. Multum adeo] Plin. Aratione per transversum iterata, occatio sequitur, ubi res poscit, crate vel rastro. Et sato semine iteratio. Hæc quoque ubi consuetudo patitur, crate dentata, vel tabula aratro adnexa, quod vocant lirare, operiente semina.

95. Neque illum] Callim. H. in Dian. Οὓς δέ κεν εὐμμειδής τε καὶ ἵλαος αὐγάσε σημι, Κείνοις εὖ μὲν ἄρουρα φέρει στάχυν

96. Flava Ceres] Hom.aven Anμήτηρ.

97. Et qui, proscisso] Varro de R. R. Terram cum primum arant, proscindere appellant: cum iterum, offringere dicunt; quod prima aratione glebæ grandes solent excitari.

100. Humida solstitia] Salmas. in Solin. Antiqui solstitium τὴν τροπὴν θερινὴν proprie vocabant, brumam rǹv xuμrgiváv. -Seneca: Solstitium in Cancro, bruma in Capricorno conficitur.

Unde cava tepido sudant humore lacunæ.

Nec tamen (hæc quum sint hominumque boumque labores

Versando terram experti) nihil improbus anser,

120 Strymoniæque grues, et amaris intuba fibris,

Officiunt, aut umbra nocet. Pater ipse colendi
Haud facilem esse viam voluit, primusque per artein
Movit agros, curis acuens mortalia corda,
Nec torpere gravi passus sua regna veterno.
125 Ante Jovem nulli subigebant arva coloni:
Nec signare quidem aut partiri limite campum
Fas erat; in medium quærebant: ipsaque tellus
Omnia liberius, nullo poscente, ferebat..
Ille malum virus serpentibus addidit atris,
130 Prædarique lupos jussit, pontumque moveri;
Mellaque decussit foliis, ignemque removit,
Et passim rivis currentia vina repressit :

Ut varias usus meditando extunderet artes
Paullatim, et sulcis frumenti quæreret herbam:
135 Ut silicis venis abstrusum excuderet ignem. +
Tunc alnos primum fluvii sensere cavatas:
Navita tum stellis numeros et nomina fecit,
Pleïadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton.
Tum laqueis captare feras, et fallere visco
140 Inventum, et magnos canibus circumdare saltus.
Atque alius latum funda jam verberat amnem,
Alta petens pelagoque alius trahit humida lina.
Tum ferri rigor, atque argutæ lamina serræ:
(Nam primi cuneis scindebant fissile lignum)
145 Tum variæ venere artes: labor omnia vicit
Improbus, et duris urgens in rebus egestas.
Prima Ceres ferro mortales vertere terram
Instituit: quum jam glandes atque arbuta sacræ
Deficerent silvæ, et victum Dodona negaret.

150 Mox et frumentis labor additus: ut mala culmos

125. et seqq. Ante Jovem] Hesiod. Εργ. 111. Οἱ μὲν ἐπὶ Κρόνου ἦσαν, ὅτ' οὐρανῷ ἐμβασίλευεν· Ωστε θεοὶ δ ̓ ἔζωον, ἀκηδία θυμὲν ἔχοντες, Νόσφιν ἄτερ τε πόνων καὶ ὀιζύος· — ἐσθλὰ δὲ πάντα Τοῖσιν ἔην· καρπὸν δ ̓ ἔφερε ζείδωρος άρουρα Αυτομάτη πολλόν τε nai apéovov-Lucret. v. 931. Nec robustus erat curvi moderator aratri Quisquam, nec scibat ferro molirier arva, Nec nova defoderc in terram virgulta, Dec altis Arboribus veteres decidere falcibu' ramos. Quod sol atque imbres dederant, quod terra creârat Sponte sua,

satis id placabat pectora donum; Glandiferas inter curabant corpora quercus Plerumque, et quæ nunc hiberno tempore cernis Arbuta pœniceo fieri matura colore, Plurima tum tellus etiam majora ferebat. Multaque præterea novitas tum florida mundi Pabula dia tulit, miseris mortalibus ampla.

136. Almos] Cf. Geo. ij. 451.

138. Pleiadas, Hyadas] Hom. II. ✔. 486. Πληϊάδας θ', Υάδας τε, τό τε σθένος Ωριώνος, Αρκτον θ', ἣν καὶ ἅμαξαν ἐπίκλη σιν καλέουσιν.

D

Esset robigo, segnisque horreret in arvis
Carduus. intereunt segetes: subit aspera silva,
Lappæque tribulique: interque nitentia culta
Infelix folium et steriles dominantur avenæ.
155 Quod nisi et assiduis terram insectabere rastris,
Et sonitu terrebis aves, et ruris opaci

160

Falce premes umbras, votisque vocaveris imbrem :
Heu, magnum alterius frustra spectabis acervum :
Concussaque famem in silvis solabere quercu.

Dicendum et quæ sint duris agrestibus arma,
Quîs sine nec potuere seri, nec surgere messes:
Vomis, et inflexi primum grave robur aratri,
Tardaque Eleusina Matris volventia plaustra,
Tribulaque, traheæque, et iniquo pondere rastri :
165 Virgea præterea Celei vilisque supellex,
Arbuteæ crates, et mystica vannus Iacchi.
Omnia quæ multo ante memor provisa repones;
Si te digna manet divini gloria ruris.
Continuo in silvis magna vi flexa domatur
170 In burim, et curvi formam accipit ulmus aratri:
Huic a stirpe pedes temo protentus in octo:
Binæ aures, duplici aptantur dentalia dorso.
Cæditur et tilia ante jugo levis, altaque fagus
Stivaque, quæ currus a tergo torqueat imos:
175 Et suspensa focis explorat robora fumus.

Possum multa tibi veterum præcepta referre ;
Ni refugis, tenuesque piget cognoscere curas.
Area cum primis ingenti æquanda cylindro,

151. Robigo] Theophrast. igurißn.— Varro De R. R. i. 1. Robigum invocabo ac Floram, quibus propitiis, neque rubigo frumenta atque arbores corrumpit, neque non tempestive florent.

158. Alterius frustra] Hesiod. "Epy. 394.Μή πως, τὰ μεταξὺ χατίζων, Πτώσε σης ἀλλοτρίους οἴκους, καὶ μηδὲν ἀνύσσης.

163. Plaustra, in pompa Eleusinia adhibita. V. Bentl. Phal. p. 208.

164. Tribulaque] Varro R. R. i. 52. Tribulum fit e tabula lapidibus aut ferro asperata, quod imposito aurigâ aut pondere grandi, trahitur jumentis junctis, ut discutiat e spica grana.

166. Vannus] Serv. Vannus cribrum areale. Mystica autem Iacchi ideo ait, quod Liberi patris sacra ad purgationem animæ pertinebant; et sic homines ejus mysteriis purgabantur, sicut vannis frumenta purgantur. Hinc est quod dicitur Osyridis membra a Typhone dilaniata Isis cribro superposuisse: nam idem est

Liber pater, in cujus Mysteriis vannus est: quia, ut diximus, animas purgat. Cf. quoque Meurs. Eleusin. 27.

167. Omnia qua] Hesiod. "Egy. 456. Νήπιος· οὐδὲ τόν οἶδ', ἑκατὸν δέ τι δούρα' ἁμάξης· Τῶν πρόσθεν μελέτην ἐχέμεν οἰκήνα θέσθαι.

172. Binæ aures] Pallad. de R. R. i. 43. Paranda sunt aratra simplicia, vel, si plana regio permittit, aurita, quibus possint, contra stationes humoris hiberni, sata celsiore sulco attolli.-Duplici] Cujus utrumque eminet latus. Nam fere hujusmodi sunt omnes vomeres in Italia. Dentale vero est lignum in quo vomer inducitur. Serv. Vel potius ipse vomeris dens, qui solum infringit. H. Vomeris dentem. G. i. 262.

178. et seqq. Area cum primis] Ita Cato De R. R. 91. Aream sic facito; Locum ubi facies confodito; postea amurca conspergito bene, sinitoque combibat. Postea comminuito glebas bene.

Et vertenda manu, et creta solidanda tenaci :
180 Ne subeant herbæ, neu pulvere victa fatiscat;
Tum variæ illudant pestes: sæpe exiguus mus
Sub terris posuitque domos atque horrea fecit:
Aut oculis capti fodere cubilia talpæ :

Inventusque cavis bufo, et quæ plurima terræ
Monstra ferunt: populatque ingentem farris acervum
Curculio, atque inopi metuess formica senectæ.
Contemplator item, quum se nux plurima silvis
Induet in florem, et ramos curvabit olentes:
Si superant fœtus, pariter frumenta sequentur,
190 Magnaque cum magno veniet tritura calore.
At si luxuria foliorum exuberat umbra,
Nequidquam pingues palea teret area culmos.
Semina vidi equidem multos medicare serentes,
Et nitro prius, et nigra perfundere amurca,
195 Grandior ut foetus siliquis fallacibus esset;
Et, quamvis igni exiguo properata maderent,
Vidi lecta diu et multo spectata labore,
Degenerare tamen: ni vis humana quotannis
Maxuma quæque manu legeret: sic omnia fatis
200 In pejus ruere, ac retro sublapsa referri.
Non aliter, quam qui adverso vix flumine lembum
Remigiis subigit, si brachia forte remisit,

Atque illum in præceps prono rapit alveus amni.
Præterea tam sunt Arcturi sidera nobis
205 Hædorumque dies servandi, et lucidus Anguis,
Quam quibus in patriam ventosa per æquora vectis
Pontus et ostriferi fauces tentantur Abydi.

Deinde coæquato, et paviculis verberato. Postea denuo amurca conspergito, sinitoque arescat. Si ita feceris, neque formicæ nocebunt, neque herbæ nascentur. V. quoque ibid. 129.

Item Varro De R. R. i. 51. Aream oportet in agro, sublimiori loco perflare possit ventus. Han

dicam pro magnitudine segetis, poussimum rotundam, et mediam paullo extumidam,-solida terra pavitam, maxinest est argilla ne æstu pæminosa in rimis ejus grana oblitescant, et recipiant aquam, et ostia aperiant muribus ac formicis, Itaque amurca solent perfundere. Ea enim herbarum est inimica, et formicarum et talparum venenum.

205. Lucidus Anguis] Cf. lin. 244. infra.

207. Pontus] Plin. iv. 24. Totius Ponti forma breviter amplectenda est, ut facilius partes noscantur. Vastum mare præ

jacens Asiæ, et ab Europa porrecto Cherronesi litore expulsum, angusto meatu irrumpit in terras, septem stadiorum, ut dictum est, intervallo Europam auferens Asiæ. Primas angustias Hellespontum ocant.-Porrigitur inde tenuis Euripus xxvi. mill. pass. spatio ad Priapum

Asia. Inde exspatiatur æquor, riisusque in arctum coït: laxitas Propontis appellatur: angustiæ Thracius Bosphorus, latitudine D. passuum. Dein vastum mare, Pontus Euxinus, qui quondam Axenus, longe refugientes occupat terras, magnoque litorum flexu, retro curvatus in cornua, ab his utrimque porrigitur, ut sit plane arcus Scythici forma. Medio flexu jungitur ostio Mæotii lacus. Cimmerius Bosphorus id os

vocatur.

Ostriferi Abydi] Catull. apud Maurum.-Ora Hellespontia ceteris ostreo

sior oris.

Libra die somnique pares ubi fecerit horas,
Et medium luci atque umbris jam dividit orbem:
210 Exercete, viri, tauros: serite hordea campis,

Usque sub extremum brumæ intractabilis imbrem.
Nec non et lini segetem et Cereale papaver

Tempus humo tegere, et jamdudum incumbere aratris :
Dum sicca tellure licet, dum nubila pendent.
215 Vere fabis satio: tum te quoque, medica, putres
Accipiunt sulci, et milio venit annua cura :
Candidus auratis aperit quum cornibus annum
Taurus, et adverso cedens Canis occidit astro.
At si triticeam in messem robustaque farra
220 Exercebis humum, solisque instabis aristis:
Ante tibi Eoæ Atlantides abscondantur,
Gnosiaque ardentis decedat stella Coronæ,
Debita quam sulcis committas semina, quamque
Invitæ properes anni spem credere terræ.

225 Multi ante occasum Maiæ cœpere: sed illos
Expectata seges vanis elusit aristis.

Si vero viciamque seres, vilemque faselum,
Nec Pelusiacæ curam aspernabere lentis;
Haud obscura cadens mittet tibi signa Bootes;
230 Incipe, et ad medias sementem extende pruinas.
Idcirco certis dimensum partibus orbem

Per duodena regit mundi sol aureus astra.
Quinque tenent cœlum zonæ : quarum una corusco

208. Libra die] Scilicet, ubi singulas dici horas singulis noctis horis æquaverit. V. Ernesti Opusculum de Solariis, p. 23. Columel. xi. 2. xiii. Cal. Octob. sol in Libram transitum facit.-viii. Cal. Octob. et vii. et vi. æquinoctium autumnale.

211. Bruma] Cf. lin. 100 supra.-Columel. xi. 2. xvi. Cal. Jan. sol in Capricornum transitum facit.-ix. Cal. Jan. brumale solstitium, sicut Chaldæi observant, significat.

216. Milio venit annua] Nam medica, quæ semel seritur, decem annos permanet. Pallad. R. R. v. 1. V. et Varr. i. 41.

218. Taurus, et adverso] xv. Cal. Maias sol in Taurum transitum facit. -Pridie Cal. Maias Canis se vespere celat. Columel. xi. 2.

219. At si triticeam Columel. ii. 8. Placet nostro poëtæ adoreum, atque etiam triticum non ante seminare, quam occiderint Vergili, quod ipsum numeris sic edisserit: At si triticeam-Atlantides abscondantur. Absconduntur autem

altero et trigesimo die post autumnale æquinoctium, quod fere conficitur nono Cal. Octobris.

221. Atlantides] Hes. "Egy. 383. Iλnïάδων ̓Ατλαγενέων ἐπιτελλομενάων "Αρχεσθα ἀμητοῦ· αρότοιο δὲ δυσσομενάων. Arat. Φαι νόμ. 261.—Ἑπτὰ δὲ κεῖναι ἐπιῤῥήδην καλές ονται, Αλκυόνη, Μερόπη τε, Κελαινώ τ', Ηλέκτρη τε, Καὶ Στεροπὴ, καὶ Τηϋγέτη, καὶ πότνια Μαΐα.

222 Gnosiaque] Arat. Duw. 71. AUTO κάκειο, στέφανος, τὸν ἀγαυὸν ἔθηκε Σῆμ' ἔμεναι Διόνυσσος ἀποιχομένης ̓Αριάδνης.

229. Bootes] Arat. Pav. 91. Eğówili ἑλίκης φέρεται ἐλάοντι ἐπικὼς ̓Αρκταρί τόν ῥ ̓ ἄνδρες ἐπικλείουσι βοώτην, Ούνε ξαίης ἐπαφώμενος εἴδεται ἄρκτου· Καὶ μάλα πᾶς ἀρίδηλος· ὑπὸ ζώνῃ δὲ οἱ αὐτὸς Ἐξ ἀδ λων ἀρκτουρος ἑλίσσεται ἀμβαδον ἀστέρια

Columel. xi. 2. iv. Gal Novembr. Arcturus vespere occidit: ventosus dies.

233. Quinque tenent] ratosthenes juxta emend. Scalig. in Manil. lib. iv. Πέντε δί οἱ ζῶναι περιειλάδες ἐστερα το Αϊ ούν μὲν γλαυκοῖο κελαινότερα κυάνοιο, Η δε μία ψαφαρή τε καὶ ἐκ πυρὸς εἶον ἐρυθρή. Η μὲν