415 Ipsa Paphum sublimis abit, sēdēsque revīsit Laeta suas, ubi templum illi, centumque Sabaeō Tūre calent ārae sertisque recentibus hālant.

Corripuere viam intereā, quā sēmita mōnstrat.
Iamque ascendebant collem, qui plūrimus urbi
420 Imminet adversasque aspectat desuper arces.
Mīrātur mōlem Aenēās, māgālia quondam,
Mīrātur portās strepitumque et strāta viarum.
Instant ārdentēs Tyrii, pars dūcere mūrōs
Mōlirique arcem et manibus subvolvere saxa,
425 Pars optāre locum tectō et concludere sulcō;
Iūra magistrātūsque legunt sānctumque senātum;
Hic portus alii effodiunt; hic alta theātrīs
Fundamenta locant alii, immānēsque columnās
Rūpibus excidunt, scaenīs decora alta futūris.
430 Quālis apēs aestāte novā per flōrea rūra

Exercet sub sōle labor, cum gentis adultōs
Educunt fētūs, aut cum līquentia mella

Stipant et dulci distendunt nectare cellās,

Aut onera accipiunt venientum aut agmine factō 435 Ignāvum fūcōs pecus ā praesaepibus arcent; Fervet opus, redolentque thymō fragrantia mella. "Ō fortūnāti, quōrum iam moenia surgunt!"

66

Aenēās ait, et fastigia suspicit urbis.

Infert sẽ saeptus nebulā―mīrābile dictū— 440 Per mediōs, miscetque virīs, neque cernitur ūlli. Lūcus in urbe fuit media, laetissimus umbrā, Quō primum iactātī undīs et turbine Poenī Effōdere locō signum, quod rēgia Iūnō

Mōnstrārat, caput acris equi: sīc nam fore bellō 445 Egregiam et facilem victū per saecula gentem. Hic templum Iūnōnī ingēns Sīdōnia Didō Condebat, dōnis opulentum et numine dīvae,

Aerea cui gradibus surgēbant limina nexaeque
Aere trabes, foribus cardō strīdēbat aēnīs.
450 Hōc primum in lūcō nova rēs oblāta timōrem
Lēniit, hic primum Aenēās spērāre salutem
Ausus et adflictis melius confidere rebus.

Namque sub ingenti lūstrat dum singula templō,
Rēgīnam opperiēns, dum, quae Fortūna sit urbi,
455 Artificumque manūs inter sẽ operumque labōrem
Mīrātur, videt Īliacās ex ōrdine pūgnās

Bellaque iam fāmā tōtum vulgāta per orbem,

Atrīdās, Priamumque, et saevum ambōbus Achillem. Constitit, et lacrimāns "Quis iam locus," inquit, “Achātē, 460 Quae regiō in terris nostri non plēna labōris?

En Priamus! Sunt hic etiam sua praemia laudī;
Sunt lacrimae rerum et mentem mortālia tangunt.
Solve metūs; feret haec aliquam tibi fāma salutem."
Sic ait, atque animum pīctūrā pāscit inānī,

465 Multa gemēns, largōque ūmectat flūmine vultum.
Namque vidēbat, uti bellantēs Pergama circum
Hac fugerent Grāī, premeret Trōiāna iuventūs,
Hāc Phryges, instaret curru cristatus Achilles.
Nec procul hinc Rhēsī niveīs tentōria vēlīs
470 Adgnoscit lacrimāns, prīmō quae prōdita somnō
Tydīdēs multā vāstābat caede cruentus,

475

Ardentesque avertit equōs in castra, prius quam
Pabula gustāssent Trōiae Xanthumque bibissent.
Parte alia fugiēns āmissīs Trōilus armīs,
Infelix

puer atque impār congressus Achilli, Fertur equis, curruque haeret resupīnus inānī, Lōra tenens tamen; huic cervixque comaeque trahuntur Per terram, et versā pulvis inscribitur hastā. Interea ad templum non aequae Palladis ibant 480 Crinibus Iliades passis peplumque ferebant,

Suppliciter trīstēs et tūnsae pectora palmis;
Diva solo fixōs oculōs āversa tenēbat.

Ter circum Iliacōs raptāverat Hectora mūrōs,
Exanimumque auro corpus vendebat Achillēs.

485 Tum vērō ingentem gemitum dat pectore ab imō,
Ut spolia, ut currūs, utque ipsum corpus amici,
Tendentemque manūs Priamum conspexit inermēs.
Se quoque principibus permixtum adgnōvit Achīvīs,
Eōasque acies et nigri Memnonis arma.

490 Dūcit Amāzonidum lūnātīs āgmina peltīs

Penthesilea furēns, mediīsque in mīlibus ārdet,
Aurea subnectēns exsertae cingula mammae,
Bellatrix, audetque viris concurrere virgō.

Haec dum Dardaniō Aeneae mīranda videntur,
495 Dum stupet, obtutuque haeret dēfīxus in ūnō,
Regīna ad templum, fōrmā pulcherrima Dīdō,
Incessit, māgnā iuvenum stīpante catervā.
Qualis in Eurōtae rīpīs aut per iuga Cynthi
Exercet Diāna chorōs, quam mille secūtae

500 Hinc atque hinc glomerantur Orēades; illa pharētram Fert umerō, gradiēnsque deās superēminet omnēs — Lātōnae tacitum pertemptant gaudia pectus

Tālis erat Didō, tālem sē laeta ferebat

Per mediōs, instāns operi rēgnisque futūris. 505 Tum foribus dīvae, media testudine templi, Saepta armis soliōque altē subnixa resēdit. Iūra dabat lēgēsque viris, operumque labōrem Partibus aequabat iūstīs, aut sorte trahēbat: Cum subitō Aenēās concursū accēdere māgnō 510 Anthea Sergestumque videt fortemque Cloanthum, Teucrōrumque aliōs, āter quōs aequore turbō Dispulerat penitusque aliās āvexerat ōrās.

Obstipuit simul ipse simul percussus Achātēs Laetitiaque metuque; avidi coniungere dextrās 515 Ardebant; sed rēs animōs incognita turbat.

520

Dissimulant, et nūbe cavā speculantur amictī,
Quae fortūna virīs, classem quō litore linquant,
Quid veniant: cunctis nam lēctī nāvibus ībant,
Orantēs veniam, et templum clāmōre petēbant.

Postquam intrōgressī et cōram data cōpia fandī,
Maximus Ilioneus placido sic pectore coepit:

"O rēgīna, novam cui condere Iuppiter urbem
Iustitiaque dedit gentes frēnāre superbās,
Trões te miseri, ventīs maria omnia vectī,
525 Orāmus prohibē infandōs ā nāvibus īgnēs,
Parce piō generi, et propius rēs aspice nostrās.
Nōn nōs aut ferrō Libycōs populāre Penātēs
Vēnimus, aut raptās ad litora vertere praedās;
Nōn ea vīs animō, nec tanta superbia victīs.

530

"Est locus, Hesperiam Grãi cognomine dicunt,
Terra antiqua, potēns armis atque ubere glaebae;
Oenōtri coluere virī; nunc fāma, minōrēs
Italiam dixisse ducis de nomine gentem.
Hic cursus fuit,

535 Cum subito adsurgēns fluctu nimbōsus Oriōn

In vada caeca tulit, penitusque procācibus austrīs
Perque undās, superante salō, perque invia saxa
Dispulit; huc pauci vestrīs adnāvimus ōrīs.

Quod genus hōc hominum? quaeve hunc tam barbara

mōrem

540 Permittit patria? hospitio prohibēmur harēnae;
Bella cient, prīmāque vetant consistere terrā.
Si genus hūmānum et mortālia temnitis arma,
At spērāte deōs memorēs fandī atque nefandi.
"Rēx erat Aenēās nōbīs, quō iūstior alter,

545 Nec pietāte fuit nec bellō mãior et armis.
Quem si fāta virum servant, sī vēscitur aurā
Aetheriā, neque adhūc crūdēlibus occubat umbris,
Nōn metus; officio nec te certasse priōrem
Paeniteat. Sunt et Siculis regionibus urbēs
550 Arvaque, Trōiānōque ā sanguine clārus Acestēs.
Quassātam ventis liceat subducere classem,
Et silvis aptare trabēs et stringere rēmōs,
Si datur Italiam, sociīs et rēge receptō,

Tendere, ut Italiam laetī Latiumque petāmus; 555 Sin absumpta salūs, et tē, pater optime Teucrum Pontus habet Libyae, nec spēs iam restat Iūlī, At freta Sicaniae saltem sēdēsque parātās, Unde huc advecti, rēgemque petāmus Acesten." Talibus Ilioneus; cuncti simul ōre fremēbant 560 Dardanidae.

Tum breviter Didō, vultum demissa, profātur :
"Solvite corde metum, Teucrī, sēclūdite cūrās.
Rēs dūra et rēgni novitās mē tālia cōgunt
Mōlīri, et lātē fīnēs cūstōde tuērī.

565 Quis genus Aeneadum, quis Trōiae nesciat urbem,
Virtutesque virōsque, aut tanti incendia bellī?
Nōn obtusa adeō gestāmus pectora Poenī,

Nec tam āversus equos Tyria Sōl iungit ab urbe. Seu vōs Hesperiam māgnam Saturniaque arva, 570 Sive Erycis fīnēs rēgemque optātis Acesten, Auxiliō tūtōs dimittam, opibusque iuvābō. Vultis et hīs mēcum pariter considere rēgnis? Urbem quam statuō, vestra est; subdūcite nāvēs; Trōs Tyriusque mihi nūllō discrimine agētur. 575 Atque utinam rex ipse Notō compulsus eōdem Adforet Aenēās! Equidem per lītora certōs Dimittam et Libyae lustrare extrema iubēbō,