285 Et glacialis hiems aquilonibus asperat undas. Aere cavo clipeum, magni gestamen Abantis, Postibus adversis figo, et rem carmine signo: "AENEAS HAEC DE DANAIS VICTORIBUS ARMA."

Linquere tum portus iubeo et considere transtris. 290 Certatim socii feriunt mare et aequora verrunt. Protinus aërias Phaeacum abscondimus arces, Litoraque Epiri legimus portuque subimus Chaonio et celsam Buthroti accedimus urbem.

Hic incredibilis rerum fama occupat aures, 295 Priamiden Helenum Graias regnare per urbes, Coniugio Aeacidae Pyrrhi sceptrisque potitum, Et patrio Andromachen iterum cessisse marito. Obstipui, miroque incensum pectus amore, Compellare virum et casus cognoscere tantos. 300 Progredior portu, classes et litora linquens : Sollemnes cum forte dapes et tristia dona Ante urbem in luco falsi Simoentis ad undam Libabat cineri Andromache Manesque vocabat Hectoreum ad tumulum, viridi quem caespite inanem Et geminas, causam lacrimis, sacraverat aras. Ut me conspexit venientem et Trofa circum Arma amens vidit, magnis exterrita monstris Deriguit visu in medio, calor ossa reliquit; Labitur, et longo vix tandem tempore fatur: 310 "Verane te facies, verus mihi nuntius adfers, Nate dea? vivisne? aut, si lux alma recessit, Hector ubi est?" Dixit, lacrimasque effudit et omnem Implevit clamore locum. Vix pauca furenti

305

315

Subicio et raris turbatus vocibus hisco:

"Vivo equidem, vitamque extrema per omnia duco; Ne dubita, nam vera vides.

Heu! quis te casus deiectam coniuge tanto

320

Excipit? aut quae digna satis fortuna revisit?
Hectoris Andromache, Pyrrhin' conubia servas?"

Deiecit vultum et demissa voce locuta est:

"O felix una ante alias Priameia virgo,

Hostilem ad tumulum Troiae sub moenibus altis
Iussa mori, quae sortitus non pertulit ullos,
Nec victoris eri tetigit captiva cubile!

325 Nos, patria incensa, diversa per aequora vectae,
Stirpis Achilleae fastus iuvenemque superbum,
Servitio enixae, tulimus; qui deinde, secutus
Ledaeam Hermionen Lacedaemoniosque hymenaeos,
Me famulo famulamque Heleno transmisit habendam.
330 Ast illum, ereptae magno inflammatus amore
Coniugis et scelerum Furiis agitatus Orestes
Excipit incautum patriasque obtruncat ad aras.
Morte Neoptolemi regnorum reddita cessit
Pars Heleno, qui Chaonios cognomine campos
335 Chaoniamque omnem Troiano a Chaone dixit,
Pergamaque Iliacamque iugis hanc addidit arcem.
Sed tibi qui cursum venti, quae fata dedere?
Aut quisnam ignarum nostris deus appulit oris ?
Quid puer Ascanius? superatne et vescitur aura,
340 Quem tibi iam Troia-

Ecqua tamen puero est amissae cura parentis?
Ecquid in antiquam virtutem animosque viriles
Et pater Aeneas et avunculus excitat Hector?"
Talia fundebat lacrimans longosque ciebat
345 Incassum fletus, cum sese a moenibus heros

Priamides multis Helenus comitantibus adfert,
Adgnoscitque suos, laetusque ad limina ducit,
Et multum lacrimas verba inter singula fundit.
Procedo, et parvam Troiam simulataque magnis
350 Pergama et arentem Xanthi cognomine rivum

Adgnosco, Scaeaeque amplector limina portae.
Nec non et Teucri socia simul urbe fruuntur.
Illos porticibus rex accipiebat in amplis;
Aulai medio libabant pocula Bacchi,
355 Impositis auro dapibus, paterasque tenebant.

Iamque dies alterque dies processit, et aurae Vela vocant tumidoque inflatur carbasus austro; His vatem aggredior dictis ac talia quaeso: "Troiugena, interpres divum, qui numina Phoebi, 360 Qui tripodas, Clarii laurus, qui sidera sentis Et volucrum linguas et praepetis omina pennae, namque omnem cursum mihi prospera

Fare age

dixit

Religio, et cuncti suaserunt numine divi

Italiam petere et terras temptare repostas; 365 Sola novum dictuque nefas Harpyia Celaeno Prodigium canit, et tristes denuntiat iras,

Obscenamque famem — quae prima pericula vito?
Quidve sequens tantos possim superare labores?"
Hic Helenus, caesis primum de more iuvencis,

370 Exorat pacem divum, vittasque resolvit

per

Sacrati capitis, meque ad tua limina, Phoebe, Ipse manu multo suspensum numine ducit, Atque haec deinde canit divino ex ore sacerdos: "Nate dea, nam te maioribus ire altum 375 Auspiciis manifesta fides: sic fata deum rex Sortitur, volvitque vices; is vertitur ordo — Pauca tibi e multis, quo tutior hospita lustres Aequora et Ausonio possis considere portu, Expediam dictis; prohibent nam cetera Parcae 380 Scire Helenum farique vetat Saturnia Iuno. Principio Italiam, quam tu iam rere propinquam Vicinosque, ignare, paras invadere portus,

Longa procul longis via dividit invia terris. Ante et Trinacria lentandus remus in unda, 385 Et salis Ausonii lustrandum navibus aequor Infernique lacus Aeaeaeque insula Circae,

Quam tuta possis urbem componere terra. Signa tibi dicam; tu condita mente teneto: Cum tibi sollicito secreti ad fluminis undam 390 Litoreis ingens inventa sub ilicibus sus Triginta capitum fetus enixa iacebit,

395

Alba, solo recubans, albi circum ubera nati,
Is locus urbis erit, requies ea certa laborum.
Nec tu mensarum morsus horresce futuros;
Fata viam invenient aderitque vocatus Apollo.

"Has autem terras, Italique hanc litoris oram,
Proxima quae nostri perfunditur aequoris aestu,
Effuge; cuncta malis habitantur moenia Grais.
Hic et Narycii posuerunt moenia Locri,

400 Et Sallentinos obsedit milite campos

Lyctius Idomeneus; hic illa ducis Meliboei
Parva Philoctetae subnixa Petelia muro.

Quin, ubi transmissae steterint trans aequora classes
Et positis aris iam vota in litore solves,
405 Purpureo velare comas adopertus amictu,
Ne qua inter sanctos ignes in honore deorum
Hostilis facies occurrat et omina turbet.
Hunc socii morem sacrorum, hunc ipse teneto:
Hac casti maneant in religione nepotes.

410

"Ast ubi digressum Siculae te admoverit orae Ventus et angusti rarescent claustra Pelori, Laeva tibi tellus et longo laeva petantur Aequora circuitu; dextrum fuge litus et undas. Haec loca vi quondam et vasta convulsa ruina — 415 Tantum aevi longinqua valet mutare vetustas

Dissiluisse ferunt, cum protinus utraque tellus
Una foret; venit medio vi pontus et undis

Hesperium Siculo latus abscidit, arvaque et urbes
Litore diductas angusto interluit aestu.

420 Dextrum Scylla latus, laevum implacata Charybdis
Obsidet, atque imo barathri ter gurgite vastos
Sorbet in abruptum fluctus, rursusque sub auras
Erigit alternos et sidera verberat unda.

At Scyllam caecis cohibet spelunca latebris,
425 Ora exsertantem et naves in saxa trahentem.
Prima hominis facies et pulchro pectore virgo
Pube tenus, postrema immani corpore pistrix
Delphinum caudas utero commissa luporum.
Praestat Trinacrii metas lustrare Pachyni
430 Cessantem, longos et circumflectere cursus,
Quam semel informem vasto vidisse sub antro
Scyllam et caeruleis canibus resonantia saxa.

"Praeterea, si qua est Heleno prudentia, vati Si qua fides, arimum si veris implet Apollo, 435 Unum illud tibi, nate dea, proque omnibus unum Praedicam, et repetens iterumque iterumque monebo: Iunonis magnae primum prece numen adora; Iunoni cane vota libens, dominamque potentem Supplicibus supera donis: sic denique victor 440 Trinacria fines Italos mittere relicta.

"Huc ubi delatus Cumaeam accesseris urbem
Divinosque lacus et Averna sonantia silvis,
Insanam vatem aspicies, quae rupe sub ima
Fata canit foliisque notas et nomina mandat.
445 Quaecumque in foliis descripsit carmina virgo,
Digerit in numerum atque antro seclusa relinquit.
Illa manent immota locis neque ab ordine cedunt;
Verum eadem, verso tenuis cum cardine ventus