Imagens das páginas
PDF
ePub

Et lateat vitium proximitate boni.
Nec quotus annus eat, nec quo sit nata require
Consule, quae rigidus munera censor habet,
665 Praecipue si flore caret, meliusque peractum

670

Tempus, et albentes iam legit illa comas.
Utilis, o iuvenes, aut haec aut serior aetas:
Iste feret segetes, iste serendus ager.
Dum vires annique sinunt, tolerate labores;
Iam veniet tacito curva senecta pede.
Aut mare remigiis, aut vomere findite terras,
Aut fera belligeras addite in arma manus,
Aut latus et vires operamque adferte puellis:
Hoc quoque militiast, hoc quoque quaerit opes.
675 Adde, quod est illis operum prudentia maior
Solus et, artifices qui facit, usus adest;
Illae munditiis annorum damna rependunt

deinde in plenitudinem. Wenn man will, kann man aber auch hier einen Scherz erblicken, da plena auch die Frau in gesegneten Umständen bedeutet, vgl. z. B. Ov. met. X 469: (Myrrha) plena patris thalamis excedit et impia diro semina fert utero und sonst.

663. Eine recht modern klingende Warnung, vgl. die Einleitung p. XX. Dass die Römer ihre Jahreszeitrechnung durch die jeweilig fungierenden Consuln bestimmten, ist bekannt. Vgl. Hor. carm. III 21, 1: o nata mecum consule Manlio. epod. 13, 6: tu vina Torquato move consule pressa meo.

664. In den Personallisten der Censoren war auch das Geburtsdatum der Inskribierten angegeben; vgl. Plin. hist. nat. VII 49 (50). Ulpian. dig. de cens. L 15.

667. serior vgl. unten V. 701 und zu I 65.

669 f. Vgl. Tib. I 1, 69: interea, dum fata sinunt, iungamus amores, iam veniet tenebris mors adoperta caput; iam subrepet iners aetas nec amare decebit. Prop. II 15, 23: dum nos fata sinunt, oculos satiemus amore: nox tibi longa venit, nec reditura dies.

670. Der Vers ist nachgeahmt von Lygdamus 5, 16: nec venit tardo curva senecta pede. Vgl. Zingerle, Ovid etc. I 47.

672. Zum Ausdruck vgl. Ov. am. III 8, 48: quo tibi, discordes addere in arma manus. I 7, 1: adde manus in vincla meas.

673. latus et vires Hendiadyoin vgl. oben zu V. 413.

674. Vgl. oben zu V. 233.

675. operum prudentia sagt der Dichter mit Absicht für das üblichere rerum prudentia (Verg. ge. I 416: ingenium aut rerum fato prudentia maior und häufig), denn opus steht oft von den res Veneris (Ov. rem. am. 431), so schon bei Plautus, vgl. asin. V 2, 23 (873): opere illic foris faciundo lassus noctu ad me advenit. Ov. am. III 14, 27: indue cum tunicis metuentem crimina vultum et pudor obscenum diffiteatur opus. Mart. VII 18, 5: accessi quotiens ad opus mixtisque movetur inguinibus cunnus etc. XI 60, 7: at Chione non sentit opus. 81, 3 u. s. Zur Sache vgl. auch Luc. amor. 25: γυνὴ . . . κἂν παρἐλθῃ τὰ τῆς ώρας, ὅμως ἡ ἐμπειρία ἔχει τι λέξαι τῶν νέων σοφώτερον.

...

676. Dass Erfahrung die beste Lehrmeisterin sei, ist eine alte Sentenz. Vgl. Eur. Androm. 683: ἡ δ' ὁμιλία πάντων βροτοῖσι γίγνεται διδάσκαλος.

Cic. de orat. I 4, 15: ... ut ad eam doctrinam, quam suo quisque studio assecutus esset, adiungeretur usus frequens, qui omnium magistrorum praecepta superaret. Caesar BC. II 8, 3: est rerum omnium magister usus. Vgl. auch die Einleitung p. XVI.

677. munditiis darüber vgl. die Einleitung p. XII. Zur Sache auch Tertullian de cult. fem. II 9 (ed. Oehler I 726): contra si forma deficit, adminiculum nitoris quasi de suo gratiam supplet. aetates denique requietas iam et

680

Et faciunt cura, ne videantur anus, Utque velis, Venerem iungunt per mille figuras: Invenit plures nulla tabella modos; Illis sentitur non inritata voluptas:

Quod iuvet, ex aequo femina virque ferant. Odi concubitus, qui non utrumque resolvunt (Hoc est, cur pueri tangar amore minus);

in portum modestiae subductas splendor et dignitas cultus avocant et severitatem appetitionibus inquietant, compensantibus scilicet habitus irritamenta pro frigore aetatis.

annorum damna vgl. Rufinus AP. ν 61, 1: ἀλλ' ἔτι πολλὰ λείψανα τῆς προτέρης σώζεται ἡλικίης.

6791. Vgl. Οr. trist. II 523: sic, quae concubitus varios venerisque figuras exprimat, est aliquo parva tabella loco.

680. tabella bezeichnet hier eine bildliche Darstellung von erotischen Stellungen; auch das Altertum hatte seinen Aretino. Solche obscöne Miniaturbilder werden z. B. von Parrhasius erwähnt, nach einer oft citierten Stelle des Plinius, hist. nat. XXXV 10, 72: pinxit et minoribus tabellis libidines eo genere petulantis iocis se reficiens; dazu vgl. Prop. III 9, 12: Parrhasius parva vindicat arte locum. Etwas anderer Art ist die tabula picta bei Ter. Eun. III 5, 36 (ubi inerat pictura haec, Iovem quo pacto Danaes misisse aiunt quondam in gremium imbrem aureum). Aber in dem Ovidischen Sinne verstehe ich Prop. II 6, 27 : quae manus obscenas depinxit prima tabellas etc. Vgl. auch Sueton. Tib. 43: cubicula plurifariam disposita tabellis ac sigillis lascivissimarum picturarum et figurarum adornavit librisque Elephantidis instruxit: ne cui in opera edenda exemplar imperatae schemae deesset. 44: Parrhasii quoque tabulam, in qua Meleagro Atalanta ore morigeratur, cubiculo dedicavit.

in

modos wird noch näher erklärt durch III 787: mille modi Veneris: simplex minimique laboris, cum iacet in dextrum semisupina latus. Vgl. auch am. III 7, 64: quos ego non finxi disposuique modos! III 14, 24: inque modos Venerem mille figuret amor.

681. Zu sentitur vgl. unten III 793: sentiat ex imis Venerem resoluta medullis femina. III 797: tu quoque, cui

Veneris sensum natura negavit. Mart. XI 60, 7.

682. ex aequo vgl. hierzu die Einleitung p. XI. Dieselbe Anschauung unten III 793: sentiat ex imis Venerem resoluta medullis femina, et ex aequo res iuvet illa duos.

Zur Sache vgl. auch Arist. Lysistr. 165: οὐ γὰρ οὐδέποτ ̓ εὐφρανθήσεται ἀνήρ, ἐὰν μὴ τῇ γυναικὶ συμφέρῃ.

683. odi. Ueber diese Wendung vgl. Rothstein zu Prop. I 1, 5.

quae non utrumque resolvunt vgl. Achill. Tat. II 37 und Chariton II 8, 4: ... Χαιρέας καὶ Καλλιρόη, παραπλησίαν ἔσχον ὁρμὴν πρὸς τὴν ἀπόλαυσιν ἀλλή λων, ισόρροπος δὲ ἐπιθυμία τὴν συνοισίαν ἐποίησεν οὐκ ἀργήν.

684. Man vgl. die Einleitung p. XII und erinnere sich, dass die Diskussion der Frage, ob die Liebe zu einem Mädchen oder zu einem Knaben den Vorzug verdiene, ein sehr beliebtes Thema erotischer Rhetorik war. Der Standpunkt, den Ovid hier vertritt, findet eine eingehende Begründung bei Lucian. amor. 25 ff. Darin auch cap. 27 unserer Stelle entsprechend: τί δ ̓ οὐχὶ τῶν ἡδο νῶν καὶ τὰς ἀντιπαθεῖς μεταδιωκτέον, ἐπειδὰν ἐξ ἴσου τοῖς διατιθεῖσιν οἱ πάσχοντες εὐφραίνωνται; ... αἱ μὲν οὖν γυναικεῖοι συνοδοι τῆς ἀπολαύσεως ἀντίδοσιν ὁμοίαν ἔχουσιν· ἀλλήλους γὰρ ἐξ ἴσου διαθέντες ἡδέως ἀπηλλάγησαν, εἴ γε μὴ δικαστῇ Τειρεσία προσεκτέον, ὅτι ἡ θήλεια τέρψις ὅλῃ μοίρα πλεονεκτεῖ τὴν ἄρρενα, καλὸν δ ̓ οἶμαι, μὴ φιλαύτως ἀπολαῦσαι θελήσαντας, όπως ίδια τι χρηστὸν ἀποίσονται, σκοπεῖν ὅλην παρά του λαμβάνοντας ἡδονήν, ἀλλ' ἐκεῖνο με ρισαμένους οὗ τυγχάνουσιν ἀντιπαρασχεῖν ὅμοια. τοῦτο δ ̓ οὐκ ἂν ἐπὶ παίδων εἴποι τις, οὐχ οὕτω μέμηνεν, ἀλλ' ὁ μὲν διαθείς, ἡ νομίζει ποτὲ ταῦτα, τὴν ἡδονὴν ἐξαίρετον λαβὼν ἀπέρχεται, τῷ δ' ύβρισ μένῳ κατ' ἀρχὰς μὲν ὀδύναι καὶ δάκρυα, μικρὸν δ ̓ ὑπὸ χρόνου τῆς ἀλγηδόνος χαλασάσης πλέον, ὡς φασιν, οὐδὲν ἂν ὀχλήσειας, ἡδονὴ δ ̓ οὐδ ̓ ἡτισοῦν. εἰ δὲ δεῖ

685 Odi, quae praebet, quia sit praebere necesse, Siccaque de lana cogitat ipsa sua;

690

Quae datur officio, non est mihi grata voluptas:
Officium faciat nulla puella mihi!

Me voces audire iuvat sua gaudia fassas;

Atque, morer, me, me sustineamque, roget!
Adspiciam dominae victos amentis ocellos:
Langueat et tangi se vetet illa diu.

Haec bona non primae tribuit natura iuventae,
Quae cito post septem lustra venire solent:
695 Qui properant, nova musta bibant; mihi fundat avitum
Consulibus priscis condita testa merum!

-

τι καὶ περιεργότερον εἰπεῖν δεῖ δὲ ἐν Αφροδίτης τεμένει γυναικὶ μέν, ὦ Καλλικρατίδα, καὶ παιδικώτερον χρώμε νον ἔξεστιν εὐφρανθῆναι διπλασίας ἀπολαύσεως ὁδοὺς ἀνοίξαντα, τὸ δὲ ἄρρεν οὐδενὶ τρόπῳ χαρίζεται θήλειαν από λαυσιν. Erinnert sei auch an Achill. Tat. Η 35: πῶς δριμύτερον (sc. τὸ τῶν παίδων κάλλος), εἶχε παρακύψαν μόνον οἴχεται καὶ οὐκ ἀπολαῦσαι δίδωσι τῷ φιλοῦντι, ἀλλ ̓ ἔοικε τῷ τοῦ Ταντάλου πώς ματι; πολλάκις γὰρ ἐν ᾧ πίνεται πέφευγε, καὶ ἀπῆλθεν ὁ ἐραστὴς οὐχ εὑρὼν πιεῖν· τὸ δ ̓ ἔτι πινόμενον ἁρπάζεται πρὶν ἂν ὁ πίνων κορεσθῇ, καὶ οὐκ ἔστιν ἀπὸ παιδὸς ἀπελθεῖν ἐραστὴν ἄλυπον ἔχοντα τὴν ἡδονὴν· καταλείπει γὰρ ἔτι διψῶντα.

685. Vgl. die Einleitung p. XII.

686. Der Ausdruck erinnert zwar an das bekannte Horatianum (ep. I 18, 15): alter rixatur de lana saepe caprina, doch kommt es dort mehr darauf an, dass mit allerlei Spitzfindigkeiten (nugis armatus) eine zweifellos falsche Behauptung verfochten wird. Bei Ovid hat die Wendung nichts sprichwörtliches mehr, sondern es werden nur diejenigen Mädchen getadelt, die ihren Leib ohne entgegenkommende Zärtlichkeit preisgeben und dabei nur an ihre Trivialitäten denken. So ist bei Mart. XI 60 die Chione: at Chione non sentit opus nec vocibus ullis adiuvat; absentem marmoreamve putes. Das Gegenteil z. B. Ov. met. IX 483: gaudia quanta tuli! quam me manifesta libido contigit! ut iacui totis resoluta medullis! ut meminisse iuvat!

sicca kalt, gefühllos, wie Prop. II 12, 17: quid tibi iucundumst siccis habitare medullis? Mart. XI 81, 2 : et iacet in medio sicca puella toro.

Das Gegenteil bei Mart. XI 16, 7:

tu quoque nequitias nostri lususque libelli uda puella legas, sis Patavina licet.

den

689. Vergleiche, um aus den vielen Parallelen eine herauszugreifen, Brief der Sappho (heroid. 15) V. 129: oscula cognosco, quae tu committere linguae aptaque consueras accipere, apta dare; blandior interdum verisque simillima verba eloquor, et vigilant sensibus ora meis: ulteriora pudet narrare sed omnia fiunt, et iuvat, et sine te non licet esse mihi.

voces wie bei Theokrit (2, 140) Simaitha von ihrer Liebe erzählt: καὶ ταχὺ χρὼς ἐπὶ χρωτὶ πεπαίνετο, καὶ τὰ πρόσωπα θερμότερ ̓ ἧς ἢ πρόσθε καὶ ἐψι· θυρίσδομες ἁδύ. 27, 66: ὡς οἱ μὲν χλοεροῖσιν ἰαινόμενοι μελέεσσιν ἀλλήλοις ψιθύριζον, ἄνυστο δὲ φώριος εὐνή.

694, lustra vgl. Hor. carm. II 4, 22: fuge suspicari, cuius octavum trepidavit aetas claudere lustrum. Vgl. unten III 15.

696. Man schrieb bekanntlich die Namen der Consuln, in deren Jahr der Wein gewonnen war, zur Bezeichnung des Jahrgangs auf die Krüge. Vgl. Galen. XIV p. 25: τῶν οἴνων τῶν Φαλεφίνων ἑκάστου τὴν ἡλικίαν ἀναγιγνώστ κων ἐπιγεγραμμένην τοῖς κεραμίοις. Hor. carm. III 21, 1: o nata mecum consule Manlio... pia testa. epod. 13, 6: tu vina Torquato move consule pressa meo. Tib. II 1, 27: nunc mihi fumosos veteris proferte Falernos consulis et Chio solvite vincla cado.

Das sind die litteratae fictiles epistulae pice signatae, wie Plautus hübsch sagt (Poen. IV 2, 14 = 835). Mehr über diese amphorae litteratae s. bei Marquardt, Privataltertümer, 2. Aufl. von Mau I p. 462 f., wo auch Nachweise über derartige Funde angegeben sind.

700

Nec platanus, nisi sera, potest obsistere Phoebo,
Et laedunt nudos prata novella pedes.
Scilicet Hermionen Helenae praeponere posses,

Et melior Gorge quam sua mater erat?
At Venerem quicumque voles adtingere seram,
Si modo duraris, praemia digna feres.

Conscius, ecce, duos accepit lectus amantes:
Ad thalami clausas, Musa, resiste fores!

705 Sponte sua sine te celeberrima verba loquentur,

avitum vgl. auch Ov. fast. V 517: quaeque puer quondam primis diffuderat annis, promit fumoso condita vina cado. Mart. XI 26. 3: basia da nobis vetulo, puer, uda Falerno.

=

697. Ueber Phoebus Sol vgl. Preller-Jordan RM3 I 307. II 372. Hier metonymisch für Sonnenglut, vgl. zu I 401. Hor. carm. III 21, 24: dum rediens fugat astra Phoebus; auch im carmen saeculare werden beide identificiert. Ov. rem. am. 256: nec subito Phoebi pallidus orbis erit. met. II 110.

698. Aehnlich ist Theokr. 4, 50: θᾶσαι μ' ὦ Κορύδων πὸτ τῷ Διός· ὁ γὰρ ἄκανθα άρμοι μ ̓ ὧδ ̓ ἐπάταξ ̓ ὑπὸ τὸ σφυρόν κτλ.

699. Scilicet steht wie meist mit leiser Ironie: solltest du indessen wirklich die Hermione und Gorge ihren Müttern vorziehen können nun gut denn aber (701) vorzuziehen ist die Venus sera, die dir vollen Lohn gewährt, falls du nur ausharrst.

[ocr errors]

Ueber Hermione, die Tochter der Helena, vgl. oben zu I 745.

700. Ein schwieriger Vers. Gorge ist bei Ov. her. 9, 165 Schwester der Deianira, demnach die Tochter des Oineus und der Althaia. Vgl. Apoll. Ι 64: Οἰνεὺς δὲ βασιλεύων Καλυδώνος

...

...

γήμας δὲ Ἀλθαίαν τὴν Θεστίου γεννά καὶ θυγατέρα Γόργην, ἣν ̓Ανδραίμων ἔγημε, καὶ Δηιάνειραν. Ihr und des Andraemon Grab erwähnt Paus. X 38, 5. So oft Althaea und Gorge auch erwähnt werden, näheren Aufschluss über unseren Ovidvers gewährt keine Stelle. Vgl. Aristoteles im ninhos (append. anth. 9, 42 Jacobs II 752, Cougny ΠΙ 104): υἱὸν ὑπερθύμου Αν δραίμονος ἠδὲ θυγατρὸς Γόργης τῆς Οἰνέως ἥδε κόνις κατέχει, Nonn. XXXV 84. Lycophr. Alex. 1013. Diod. Sic. IV 34. Schol. II. IX 584. Vgl. dazu Rohde Gr. R. 81, 1.

701. seram vgl. zu V. 667.

703-732. Siebzehnte Anweisung. Erotische Einzelvorschriften erteilt Ovids Muse seinem mit der Geliebten auf dem gemeinschaftlichen Lager vereinten Zögling (-704). Liebesgeflüster und erotisches Spiel der Hand (-708), wie es Hektor mit Andromache that (-710) und Achilles mit der Briseis (-716). Aber nicht zu grosse Eile bei dem Werke der Liebe sondern langsames Auskosten aller erotischen Einzelgenüsse (-724). Gleichzeitig ist das Ziel zu erreichen, dann erst ist die Wollust vollkommen (-732). Vgl. den Anhang.

703. conscius mit neckischer Personifikation des Lagers, wie auch sonst, vgl. Philodemos AP. V 3, 5: où 8' φιλεράστρια κοίτη, ἤδη τῆς Παφίης ἴσθι τὰ λειπόμενα. Prop. Π 15, 1: o me felicem, o nox mihi candida, et o tu, lectule, deliciis facte beate meis. Mart. X 38, 6: o quae proelia, quas utrimque pugnas felix lectulus et lucerna vidit.

Aehnlich ist die Personifikation der Lampe im fünften Buch der Anthologie (z. B. 3. 4. 127) und bei Musaeus etc. Vgl. auch Mart. XIV 39: [lucerna cubicularis] dulcis conscia lectuli lucerna und zu I 245.

704. Ovids Muse macht an der Thür des Schlafgemachs Halt, um dem Jüngling durch ihre Einflüsterungen Unterweisungen in der erotischen Technik zu geben: so gestaltet sich das Folgende scherzhaft zu einer Art Epithalamium.

clausas fores neckisch und mit Laune, man denkt unwillkürlich an den Hochzeitsscherz bei Theokrit 15, 77: ἔνδον πᾶσαι ὁ τὴν νυὸν εἶπ ̓ ἀποκλάξας.

705. Vgl. oben I 610: sponte disertus eris. Zur Sache vgl. Ov. am. II 19, 17. III 7, 11: et mihi blanditias

710

Nec manus in lecto laeva iacebit iners;
Invenient digiti, quod agant in partibus illis,
In quibus occulte spicula tingit Amor.

Fecit in Andromache prius hoc fortissimus Hector,
Nec solum bellis utilis ille fuit;

Fecit et in capta Lyrneside magnus Achilles,
Cum premeret mollem lassus ab hoste torum:
Illis te manibus tangi, Brisei, sinebas,

Inbutae Phrygia quae nece semper erant;
715 An fuit hoc ipsum, quod te, lasciva, iuvaret,
Ad tua victrices membra venire manus?
Crede mihi, non est Veneris properanda voluptas,
Sed sensim tarda prolicienda mora.

720

Cum loca reppereris, quae tangi femina gaudet, Non obstet, tangas quo minus illa, pudor; Adspicies oculos tremulo fulgore micantes,

Ut sol a liquida saepe refulget aqua;

dixit, dominumque vocavit, et quae praeterea publica verba (vgl. ars I 144) iuvant. III 14, 25: illic nec voces nec verba iuvantia cessent, spondaque_lasciva mobilitate tremat. Juven. II 6, 196: quod enim non excitat inguen vox blanda et nequam? Prop. II 15, 3: quam multa apposita narramus verba lucerna.. 7: illa meos somno lapsos patefecit ocellos ore suo et dixit ‘sicine lente iaces'? Mart. XI 29, 3: nam cum me murem, cum me tua lumina dicis.

706. Die manus laeva (vgl. auch V. 614) wird bei solcher Thätigkeit mit Vorliebe verwendet. Vgl. Lucil. VIII 270 Lachm. (VII Müll.): tum latu' componit lateri et cum pectore pectus. laeva manu lacrimas mutoni abstergit amica (so ist zu lesen nach Marx, studia Luciliana Bonn 1882 p. 2 f.). Petron. 86. Ov. am. III 7, 74. Mart. XI 58, 11.

Sie heisst daher auch manus fututrix (Mart. XI 22, 4) und erscheint auch noch in anderer, noch bedenklicherer Thätigkeit; vgl. Mart. II 43, 14: at mihi succurrit pro Ganymede manus. IX 41, 1: Pontice, quod nunquam futuis, sed pellice laeva uteris et Veneri servit amica manus etc. XI 73, 3: cum frustra iacui longa prurigine tentus, succurrit pro te saepe sinistra mihi. Zu allen diesen Stellen vgl. noch carm, Priap. 33, 5: turpe quidem factu, sed ne tentigine rumpar, falce mihi posita fiet amica manus. Eubul. fr. 120, 5 (Fr.

Com. Gr. II p. 207 Kock). Aristoph. equ. 24.

708. Ueber die spicula vgl. oben V. 520. Ov. am. I 1, 22: Prop. II 13, 2: spicula quot nostro pectore fixit Amor.

709 fr. Ueber die Antithesen vgl. zu I 13 und die Einleitung p. XXI.

709. Umgekehrt Ov. am. I 9, 35: Hector ab Andromaches complexibus ibat ad arma, et galeam capiti quae daret, uxor erat.

710. bellis mit neckischem Wortspiel, da auch die hier gemeinte Thätigkeit oft als ein bellum bezeichnet wird, vgl. z. B. Catull. 66, 13: dulcia nocturnae portans vestigia rixae, quam de virgineis gesserat eruviis. Prop. II 15, 4: quantaque sublato lumine rixa fuit; nam modo nudatis mecumst luctata papillis. Hor. carm. I 6, 17: proelia virginum sectis in iuvenes unguibus acrium. Tib. I 3, 64.

711. capta Lyrneside d. i. Briseis: vgl. zu II 403. Zur Sache vgl. Ov. am. I 9, 33: ardet in abducta Briseide magnus Achilles. II 8, 11. her. 3, 137.

714. Phrygia zu I 54.

717f. Diese Anweisung sehen wir z. B. Properz bestätigt, II 15, 6: interdum tunica duxit operta moram.

719 f. Vgl. amor. I 5, 19: quos umeros, quales vidi tetigique lacertos, forma papillarum quam fuit apta premi. 721. Vgl. oben V. 691f. und Achill. Tat. II 37.

« AnteriorContinuar »