Arma, virumque cano, Trojæ qui primus ab oris
Italiam, fato profugus, Laviniaque venit
Littora multum ille et terris jactatus et alto,
Vi superum, sævæ memorem Junonis ob iram,
Multa quoque et bello passus, dum conderet urbem,
Inferretque deos Latio: genus unde Latinum,
Albanique patres, atque altæ mœnia Romæ.
Musa, mihi causas memora, quo numine læso,

na,

genus.

id est, bucolicum celebravi sards et sur mer et sur terre.»

2. Egressus silvis. Exquisite dicitur, pro eclogas scribere desi

nens.

3. Quamvis. Quantumlibet avido. Coegit ut parerent colono, ut ejus votis responderent. Dictum ornate.

4. Horrentia arma. Proprie, armes qui hérissent les bataillons; deinde: « armes terribles. >> Hic sensus uterque convenit.

5. Arma. Metonymia, pro: bella. Virum Encam, qui venit, etc. In prosa dixeris: adventum viri a Troja profugi in Latium. - Primus. Vox non urgenda, sed, ut apud poetam, paulo liberior. Primus intelligitur quasi primo, primis in temporibus, olim. Antenor ab oris Trojanis Italiam ante Eneam

Is versus præ se fert propositionem sex priorum librorum; et, paulo infra, versus 9: multa quoque et bello passus, sex posteriores libros prænuntiat.

8. Juno, Saturni filia, Jovis soror et conjux. Ob iram memorem, seu ob iram Junonis memoris et ulcisci volentis. Quarum autem rerum hæc dea fuerit memor, videbis infra, 30.

9. Quoque et. Redundans conjunctio, ut nonnunquam alias. Nolim jungas: «Multa quoque passus, et bello. D- Dum. Usque eo donec.Urbem Lavinium.

10. Deos. Penates e Trojæ incendie raptos. A pietate primum, ut par est, notum Eneam facit. Latium. Pars Italiæ. Unde, ex qua re ortum est genus Latinum. Quippe victor Eneas, quum Trojanorum nomen Latinis imponere jure potuisset, ipse Latinum nomen sociis suis imposuit: hoc autem mixto ex genere Albani patres et monta Romæ propagata sunt.

11. Albanique patres. Bene Albam enuntiat a patribus sive regibus aut senatoribus, tanquam a nobiliori populi romani parte.

Alta

7. Ille admodum latine additur cum emphasi. Jactatus, in par-mania Rome. Roma potens et muticipio, non autem quasi dixisset : nitissima. Dictum magnifice. jactatus est. Ea vox, quæ gallice est < ballotté, hic audacter sensu extenditur : « ballotté par mille ha

12. Musa. Calliope, Musa præses heroici carminis. Quo numine. Qua divina majestate offensa, scili

Quidve dolens regina deum, tot volvere casus
Insignem pietate virum, tot adire labores
Impulerit. Tantæne animis cælestibus iræ!

Urbs antiqua fuit, Tyrii tenuere coloni,
Carthago, Italiam contra, Tiberinaque longe
Ostia; dives opum, studiisque asperrima belli :
Quam Juno fertur terris magis omnibus unam
Posthabita coluisse Samo. Hic illius arma,
Hic currus fuit: hoc regnum dea gentibus esse,
Si qua fata sinant, jam tum tenditque fovetque.
Progeniem sed enim Trojano a sanguine duci
Audierat, Tyrias olim quæ verteret arces;

15

20

cet Junone, quod statim explica- sans aucune comparaison. »

--

20. Samos. Insula Icarifi maris, adjacens Ioniæ, contra Ephesum. In ea Juno adolevit, nupsitque Jovi; ibi denique templum habuit nobilissimum. Ultima syllaba vocis Samo, quum sit ad arsim posita, non patitur elisionem; longam tamen servat pronuntiandi quantitatem. Prolégomènes, ш. Arma. Hasta scilicet, huic deæ propria.

21, 22. Currus, quo ad bellum, heroum instar, progrediebatur. Hoc regnum, etc. Jam tum dea contendit ut populis Carthago imperet, eamque tali spe fovet seu protegit, si qua ratione id fata sinant.

23. Sed enim, àλλà yάp, « mais toutefois. D Progeniem Trojano, etc. Audiverat in fatis esse fore ut proles (gens nempe Romana), e Trojanorum stirpe deducta, aliquando moenia a Tyriis condita everteret. Duci ponit, præsenti tempore. Ex lis enim qui nunc vivunt orientur qui Carthaginem evertant. Non autem ductum iri, ut majorem rei certitudinem exprimat.

-

Hinc populum late regem, belloque superbum,
Venturum excidio Libyæ; sic volvere Parcas.
Id metuens, veterisque memor Saturnia belli,`·
Prima quod ad Trojam pro caris gesserat Argis:
Necdum etiam causæ irarum sævique dolores
Exciderant animo. Manet alta mente repostum
Judicium Paridis, spretæque injuria formæ,
Et genus invisum, et rapti Ganymedis honores;
His accensa super, jactatos æquore toto

Troas, reliquias Danaum atque immitis Achillei,
Arcebat longe Latio; multosque per annos
Errabant acti fatis maria omnia circum.
Tantæ molis erat romanam condere gentem!
Vix e conspectu Siculæ telluris in altum

25. Hinc ortum, id est Trojano Forma. Suæ pulchritudinis. sanguine ortum populum, Romanum

25

30

35

32. Et genus invisum. Trojanos scilicet. Rapti Ganymedis honores. Ganymedes fuit Trois, Trojanorum regis, filius. Hunc ob formæ dignitatem Jupiter ad cœlum sustulit, et instituit pincernam deorum ad infundendum nectar diis epulantibus; sic Heben, Junonis filiam, quæ prius nectar diis miscebat, officio privavit.

33. His accensa super. Id, inquam, metuens, memorque..., et insuper his irritata.

34. Relliquias Danaum, e Trojano bello superstites. Danai, a Danao, Argivorum rege. -Achillei. Fuit Achilles Pelei Thetidisque filius. Hoc nomen habet genitivo casu Achillis, Achillei, vel etiam Achilli.

37. Tanta molis seu difficultatis erat, etc. Per hoc celeberrimum epiphonema lectoribus innotescit Eneidis argumentum pertinere ad Romanorum originem, quæ res in mente poetæ maximi erat momenti.

38. E conspectu Siciliæ. Inde solvit Æneas mense julio finiente.

Vela dabant læti, et spumas salis ære ruebant;
Quum Juno, æternum servans sub pectore vulnus,
Hæc secum: « Mene incepto desistere victam!
Nec posse Italia Teucrorum avertere regem!
Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem
Argivum, atque ipsos potuit submergere ponto,
Unius ob noxam et furias Ajacis Oilei!
Ipsa, Jovis rapidum jaculata e nubibus ignem,
Disjecitque rates, evertitque æquora ventis:
Illum exspirantem transfixo pectore flammas
Turbine corripuit, scopuloque infixit acuto.
Ast ego, quæ divum incedo regina, Jovisque
Et soror et conjux, una cum gente tot annos
Bella gero! et quisquam numen Junonis adoret
Præterea, aut supplex aris imponat honorem? »
Talia flammato secum dea corde volutans,

40

45

50

39. Læti, ob vicinitatem Italiæ.Sal, græce as, áλós, « l'onde salée. >> Ere, seu prora navium

ærata.

duo fuerunt: hic Oilei, Locrensium regis, alter Telamonis, Salaminis regis, filius.

47. Ratis, proprie « radeau »; 41. Mene desistere ! Nota locutio: extenso deinde sensu « vaisseau,

« Faut-il donc que...! »

42. Regem. Eneam, quem invidiose regem appellat.

43. Quippe, « c'est que. » Ironice. Et inducit argumentum a minori ad majus. Quasi vero fata debuerint ultionem injuriæ permittere Palladi, mihi negare.

44. Argivum. Græcorum. Ab Argo, urbe Græciæ clarissima.

45. Ajacis Oilei. Ajax, "Atas, cui pater Oileus; 'Oλús, in Troja excidio, Cassandram ab adytis Minervæ abduxerat. Indignans Minerva tempestatem in Græcos ex Asia redeuntes excitavit, et fulmen a Jove mutuata classem exussit, Ajacem ipsum fulmine tetigit, et transfixo pectore flammas exspirantem, ad Caphaream rupem, Eubææ promontorium, allisit. Ajaces

navire ».

48. Illum. Ajacem.

49. Turbine, « dans un tourbillon. >> Infixit. Nota vim propriam hujus verbi: « le précipita sur la pointe d'un rocher, où il demeura transpercé. >>

50. Ast ego, etc. Mira elucet hoc versu majestas, imo animi ferocia, quæ Junonem decet. Dignitas non parum incessu declaratur, unde ait: divum incedo regina. Quod si posueris : sum divum regina, quam friget! Hunc locum imitatur gallicus poeta, quum in tragœdia cui titulus « Athalie », ait Mathan :

Je ceignis la tiare, et marchai son égal.

52. Et quisquam præterea...? Ad litteram : « Et après cela, qui que ce soit adorerait-il encore...? >

Nimborum in patriam, loca feta furentibus austris,
Eoliam venit. Hic vasto rex Eolus antro
Luctantes ventos tempestatesque sonoras
Imperio premit, ac vinclis et carcere frenat.
Illi indignantes magno cum murmure montis
Circum claustra fremunt. Celsa sedet Æolus arce,
Sceptra tenens, mollitque animos, et temperat iras.
Ni faciat, maria ac terras cælumque profundum
Quippe ferant rapidi secum, verrantque per auras.
Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris,
Hoc metuens: molemque et montes insuper altos
Imposuit; regemque dedit, qui fœdere certo
Et premere, et laxas sciret dare jussus habenas.
Ad quem tum Juno supplex his vocibus usa est :

55

« Eole (namque tibi divum pater atque hominum rex Et mulcere dedit fluctus, et tollere vento), Gens inimica mihi Tyrrhenum navigat æquor,

70

65. Molemque et montes (mon-minare præ contemptu dedignatur.