Care magis; nate, Iliacis exercite fatis :
Imperio Jovis huc venio, qui classibus ignem.
Depulit, et cælo tandem miseratus ab alto est.
Consiliis pare quæ nunc pulcherrima Nautes
Dat senior lectos juvenes, fortissima corda,
Defer in Italiam: gens dura atque aspera cultu
Debellanda tibi Latio est. Ditis tamen ante
Infernas accede domos, et Averna per alta

725

730

Congressus pete, nate, meos. Non me impia namque
Tartara habent tristesque umbræ; sed amœna piorum
Concilia Elysiumque colo. Huc casta Sibylla
Nigrantum multo pecudum te sanguine ducet.

735

Tum genus omne tuum et quæ dentur monia, disces.
Jamque vale torquet medios nox humida cursus,
Et me sævus equis Oriens afflavit anhelis. »
Dixerat, et tenues fugit, ceu fumus, in auras.

740

725. Exercite. Vocativo casu. Qui victimis nigro colore immolatis. tantopere agitatus fuisti.

728. Pulcherrima. consilia.

Felicissima

729. Senior, ideoque sapientior. 730. Dura, « endurcies par les travaux, et aspera, « d'une naCultu. Vitæ gcture austère. » nere, habitu, moribus.

731. Debellanda. Bello superanda. Ditis. Plutonis. Descensus Encæ in inferos jam inde Virgilius prima jacit semina.

Nam hostiæ nigræ diis inferis debebantur.

737. Genus, etc. Hæ fuerunt causæ propter quas Eneas descendit ad inferos, ut agnosceret suum genus et civitatem quam esset conditurus. De genere seu posteris Æneæ,

En. VI, 756.

738. Jamque vale. Neque enim umbris permissum est vagari, lucescente die. Torquet medios, « franchit le milieu de sa carrière. » Elegans metaphora e circo translata, ubi quum ad metam aurigæ pervenerunt, circum torquent et reflcctunt ad carceres, unde discesse734. Tartara. Locus est infero-rant; ita et nox, quum ad mediam rum infimus, ubi impiorum umbræ. partem devenit, rursus ad lucem deflectitur.

733. Congressus pete meos. Scilicet meipsum conveni, ut congrediaris mecum, seu colloquaris.

735. Huc. Ad campos Elysios. De Elysio beatorum sede apud inferos, vide En. VI, 638. De Sibylla, et huic debito sacrificio, En. VI, 10 et 243. Ultima syllaba vocis colo elisionem nou patitur. (Prolegomènes, III.)

739. Et me sævus, etc. Sol oriens, inimicus umbris, appropinquat, adeo ut ejus equi jam me veluti afflaverint. Hoc est: sensi orientis solis primos accessus.

740. Tenues fugit, etc. Ex oculis

736. Nigrantum, etc. Multis prius evanuit.

Eneas: « Quo deinde ruis? quo proripis? inquit;
Quem fugis? aut quis te nostris complexibus arcet? »
Hæc memorans, cinerem et sopitos suscitat ignes;
Pergameumque Larem, et canæ penetralia Vestæ
Farre pio, et plena supplex veneratur acerra.

Extemplo socios, primumque arcessit Acesten:
Et Jovis imperium, et cari præcepta parentis
Edocet, et quæ nunc animo sententia constet.
Haud mora consiliis; nec jussa recusat Acestes.
Transcribunt urbi matres, populumque volentem
Deponunt, animos nil magnæ laudis egentes.
Ipsi transtra novant, flammisque ambesa reponunt
Robora navigiis; aptant remosque rudentesque,
Exigui numero, sed bello vivida virtus.

Interea Æneas urbem designat aratro,

745

750

755

741. Deinde, hinc. - Proripis te. aliquam in coloniam, ex vetere in 742. Arcet. Subtrahit.

743. Sopitos. Cinere coopertos, et quasi dormientes. Ita gallice Corneille :

Le feu qui semble éteint dort souvent sous la cendre.

744. Pergameum Larem. TroJanos Lares. Penetralia Vestæ pro ipsa Vesta sumuntur, quæ intima ædium parte, ab hominum adspectu intacta, servabatur. Cane. Antiquæ; vel quod virgines vestales albo induebantur amictu. 745. Acerra, a cassolette dans laquelle on mettait l'encens. D Pauperes turis micam, divites plenam acerram diis offerebant. Colebantur autem Penates et Lares injectis in ignem floribus, vino, ture, libis, e purissimo frumento, quod far appellatur. Pio. Religiose oblato. 748. Constet. Certa sibi sit ac determinata.

749. Haud mora consiliis exsequendis.

750. Transcribunt urbi matres. Mos erat ut qui deducendi essent

novam civitatem transcriberentur. Unde transcribunt idem est atque: addicunt, assignant.

751. Deponunt. Relinquunt quasi onus inutile. Animos. Appositio. Nil magnæ laudis egentes. Magnæ gloriæ minime cupidi.

Sortiturque domos; hoc Ilium, et hæc loca Trojam
Esse jubet. Gaudet regno Trojanus Acestes,
Indicitque forum, et patribus dat jura vocatis.
Tunc vicina astris Erycino in vertice sedes
Fundatur Veneri Idaliæ, tumuloque sacerdos,
Et lucus late sacer additur Anchiseo.

Jamque dies epulata novem gens omnis, et aris
Factus honos placidi straverunt æquora venti,
Creber et adspirans rursus vocat auster in altum.
Exoritur procurva ingens per littora fletus.
Complexi inter se noctemque diemque morantur;
Ipsæ jam matres, ipsi, quibus aspera quondam
Visa maris facies et non tolerabile numen,
Ire volunt, omnemque fugæ perferre laborem.

760

765

757. Regno. Scilicet nova civitate Novem. Novendiale epulum et saregno suo accedente.

crum intelligit, de quo v. 64. Sacrificiis autem sæpius erant adjunctæ epulæ e sacris carnibus. Gens omnis. Utraque, Trojana et Sicula. 763. Straverunt. Complanave

runt.

764. Adspirans creber, id est, valide et sine intermissione.- Auster. Ventus meridionalis, navigantibus e Sicilia in Italiam commodus.

765, 766. Exoritur, etc. Affectus exquisitus.

768. Numen ipsius maris, videlicet Neptunus: vel quorumcumque deorum voluntas.

769. Fuga. Profectionis. Fuga, ut græce quy, dicitur exsilium aut peregrinatio apud exteras gentes. (Hor., II Od. x, 28.)

Quos bonus Æneas dictis solatur amicis,

Et consanguineo lacrimans commendat Acesta.
Tres Eryci vitulos, et Tempestatibus agnam
Cædere deinde jubet, solvique ex ordine funes.
Ipse, caput tonsæ foliis evinctus olivæ,

770

780

Stans procul in prora, pateram tenet, extaque salsos 775
Porricit in fluctus, ac vina liquentia fundit.
Prosequitur surgens a puppi ventus euntes;
Certation socii feriunt mare, et æquora verrunt.
At Venus interea Neptunum exercita curis
Alloquitur, talesque effundit pectore questus:
<< Junonis gravis ira, et inexsaturabile pectus
Cogunt me, Neptune, preces descendere in omnes :
Quam nec longa dies, pietas nec mitigat ulla;
Nec Jovis imperio fatisve infracta quiescit.
Non media de gente Phrygum exedisse nefandis
Urbem odiis satis est, nec pœnam traxe per omnem
Relliquias Trojæ cineres atque ossa peremptæ

785

771. Consanguineo. Ex eadem 778. Verrunt. Remis feriunt. gente Trojana.

Ex

773. Cædere. Immolare. ordine. « Chaque navire l'un après l'autre, selon son rang. »

774. Tonse. Cæsæ, vel frondibus ex oliva cæsis. (Vido supra 556, et Georg. III, 21.)

775. Procul in prora. In parte extrema proræ. Patera poculum est patens, qua utebantur ut libarent diis in mensa.

776. Porricit. Verbum sacrum et rei proprium de qua nunc agitur. Vide quæ supra dicta sunt, de voto Cloanthi, v. 238.

777. A puppi. Pariter gallice dicimus : « avoir le vent en poupe. >>

779. Exercita curis. Trojanis metuens, et pro illis sollicita.

782. In omnes preces, vel humil

Insequitur: causas tanti sciat illa furoris.
Ipse mihi nuper Libycis tu testis in undis,
Quam molem subito excierit: maria omnia cælo
Miscuit, Æoliis nequidquam freta procellis;

In regnis hoc ausa tuis.

Per scelus ecce etiam Trojanis matribus actis,
Exussit fœde puppes, et classe subegit
Amissa socios ignotæ linquere terræ.

Quod superest, oro, liceat dare tuta per undas
Vela tibi; liceat Laurentem attingere Tibrim,
Si concessa peto, si dant ea monia Parcæ. »
Tum Saturnius hæc domitor maris edidit alti :
<< Fas omne est, Cytherea, meis te fidere regnis,
Unde genus ducis; merui quoque : sæpe furores
Compressi et rabiem tantam cælique marisque.
Nec minor in terris, Xanthum Simoentaque testor,
Æneæ mihi cura tui; quum Troia Achilles
Exanimata sequens impingeret agmina muris,

790

795

800

805

788. Sciat illa; ego enim nescio, Laurentinum agrum præterfluit. et omnes ignorant.

789. Libycis in undis. In Libyco mari, circa Africam. Libya vulgo pro tota Africa sumitur.

790. Molem. Gravem tempestatem. Maria omnia cælo miscuit. Audacior locutio, poetis amata.

798. Si concessa peto. Si res quas postulo sunt per fatum concessæ. Mania urbis Lavinii. Ea. Ibi Parcæ hic pro fatis

condenda.
inducuntur.

799. Saturnius. Neptunus, Saturni filius.

801. Unde genus ducis. Fas omnino est, o Venus, meis regnis te confidere, quia genus ducis a mari. Nam Venerem mari ortam fabulæ narrant; unde et nomen 'Aopodity, a voce græca appós, spuma. Merui quoque, ut confideres mihi.

793. Per scelus actis. In scelus fu- Nam sæpe tempestates compressi rore adactis.

794. Subegit. Coegit Eneam. 795. Ignotæ. Alienæ, et præ Italiæ comparatione ignobili.

796. Quod superest. Quod pertinet ad reliqua; saltem deinceps, jam demum.

797. Tibrim Laurentem, seu qui

atque sedavi, quæ fuerant adversus Trojanos excitatæ.