Emathiam et latos Hæmi pinguescere campos.
Scilicet et tempus veniet, cum finibus illis
Agricola, incurvo terram molitus aratro,
Exesa inveniet scabra robigine pila,

495

Aut gravibus rastris galeas pulsabit inanes,
Grandiaque effossis mirabitur ossa sepulcris.

Di patrii, Indigetes, et Romule, Vestaque mater,
Quæ Tuscum Tiberim et Romana Palatia servas,
Hunc saltem everso juvenem succurrere sæclo
Ne prohibete! Satis jam pridem sanguine nostro
Laomedonteæ luimus perjuria Trojë.

Jam pridem nobis cœli te regia, Cæsar,

500

Invidet, atque hominum queritur curare triumphos :
Quippe ubi fas versum atque nefas, tot bella per orbem,
Tam multæ scelerum facies; non ullus aratro
Dignus honos; squalent abductis arva colonis,
Et curvæ rigidum falces conflantur in ensem.

506

Hinc movet Euphrates, illinc Germania bellum;
Vicinæ ruptis inter se legibus urbes

510

Arma ferunt; sævit toto Mars impius orbe:
Ut, cum carceribus sese effudere quadrigæ,
Addunt in spatia, et frustra retinacula tendens
Fertur equis auriga, neque audit currus habenas.

LIBRI SECUNDI ARGUMENTUM.

"PROPOSITIO cum invocatione Bacchi (v. 1-8). De arborum imprimisque vitium et olearum cultura acturus, primo loco varios arborum proventus, alios a natura alios ab arte profectos, exponit. Aliæ arbores sponte nascuntur (9-21); aliæ arte parantur: et quidem avulsione (22, 23), infossione (24, 25), propagine (26, 27), surculo (28, 29), concisione (30, 31), insitione (32-34). Nunc edocturus, studium esse adhibendum et suam cuique arbori pro generis et soli natura culturam, Mæcenatis propitiam voluntatem implorat (35—46). Arbores, quæ sponte proveniunt, cultu emendari possunt (47-56); quæ satu nascuntur, feliciora habent incrementa transplantatione aliisque artificialis culturæ generibus (57-72); imprimis inoculatione et insitione proprie dicta (73-82). Deligendæ quoque arborum ejusdem generis species præstantiores (83—108). Cœlum præterea naturæ cujusque arboris idoneum est circumspiciendum; nam magna in hoc est varietas (109-135). Sic aditum sibi parat ad laudes Italiæ, omnium rerum proventu felicissimæ (136-176). Denique soli natura est exploranda, cui proventus generi illa conveniat (177-225); subjiciuntur criteria soli cognoscendi et judicandi (226–258), et viæ ac rationes soli tractandi et naturæ ejus emendandæ; hinc ipsa cultura quum omnino arborum, tum in primis vitium. Primum enim docetur, quæ in plantatione observanda sint (259-314), simul de tempore plantationis faciendæ (315–345), de cura post illam adhibenda, inque hac de plantatione (362-370), et de avertendis iis, quæ nocere possint novellis arboribus (371— 379); quumque in his caper sit, excurrit in morem mactandi hirci in sacro Bacchi (380-396). In vitibus tamen imprimis assidua est cura per totum annum adhibenda (397-419). Minus operosa est olearum cultura (420-425), et pomorum (426-428); exigua aut omnino nulla arborum sativarum (429-457). Inde excursus in laudes vitæ rusticæ, pars carminis felicissima (458542)." H.

LIBER SECUNDUS.

HACTENUS arvorum cultus et sidera cœli ;
Nunc te, Bacche, canam, nec non silvestria tecum
Virgulta, et prolem tarde crescentis olivæ.
Huc, pater o Lenæe; tuis hic omnia plena
Muneribus; tibi pampineo gravidus auctumno

Floret ager, spumat plenis vindemia labris;
Huc, pater o Lenæe, veni, nudataque musto
Tingue novo mecum dereptis crura cothurnis.

Principio arboribus varia est natura creandis.
Namque aliæ, nullis hominum cogentibus, ipsæ
Sponte sua veniunt, camposque et flumina late
Curva tenent, ut molle siler lentæque genestæ,
Populus et glauca canentia fronde salicta;

5

10

Pars autem posito surgunt de semine, ut altæ
Castaneæ, nemorumque Jovi quæ maxuma frondet 15
Æsculus, atque habitæ Graiis oracula quercus.
Pullulat ab radice aliis densissima silva,

Ut cerasis ulmisque; etiam Parnasia laurus
Parva sub ingenti matris se subjicit umbra.

Hos natura modos primum dedit; his genus omne 20
Silvarum fruticumque viret nemorumque sacrorum.
Sunt alii, quos ipse via sibi reperit usus.
Hic plantas tenero abscindens de corpore matrum
Deposuit sulcis; hic stirpes obruit arvo
Quadrifidasque sudes et acuto robore vallos;

Silvarumque aliæ pressos propaginis arcus

Exspectant et viva sua plantaria terra;

25