Pœna placet diversa: genus mortale sub undis
Perdere, et ex omni nimbos dimittere cœlo.
Protinus Æoliis Aquilonem claudit in antris,
Et quæcunque fugant inductas flamina nubes :
Emittitque Notum. Madidis Notus evolat alis,
Terribilem piceâ tectus caligine vultum.
Barba gravis nimbis; canis fluit unda capillis ;
Fronte sedent nebulæ ; rorant pennæque, sinusque.
Utque manu latâ pendentia nubila pressit,
Fit fragor: hinc densi funduntur ab æthere nimbi.
Nuncia Junonis varios induta colores
Concipit Iris aquas, alimentaque nubibus adfert.
Sternuntur segetes, et deplorata coloni

Vota jacent; longique labor perit irritus anni. 1

Nec cœlo contenta suo Jovis ira; sed illum
Cæruleus frater juvat auxiliaribus undis.
Convocat hic amnes. Qui, postquam tecta tyranni
Intravêre sui, Non est hortamine longo

Nunc, ait, utendum: vires effundite vestras.
Sic opus est. Aperite domos

ac mole remotâ

Fluminibus vestris totas immittite habenas.

Jusserat. Hi redeunt, ac fontibus ora relaxant :
Et defrænato volvuntur in æquora cursu.
Ipse tridente suo terram percussit : at illa

que Jovis indignatio expleta suo calo sed illi frater Neptunus aquas suas in auxilium accommodat. Hic arcessit fluvios; qui post

quam subierunt domum sui regis, Nunc, inquit non est opus prolixa hortatione; exhaurite opes vestras. Ita expedit. Reserate domos: et sublatis impedimentis laxate tota fræna vestris fiuriis. Imperavit. Illi revertuntur, et resolvunt ora ecaturiginibus: et ruunt in campos cursu indomito: Ipse impulit terram suo tridente: et illa.

NOTE.

260. Diversa.]Omnino, siquidem non igne, sed aquâ genus mortale delere destinat Jupiter. Quod diluvium, regnante Deucalione, in Thessaliâ, anno mundi 1437, 219 ante universale Noëticum accidit, ut quibusdam placet; nisi, quod probabilius est, per Deucalionem Noam ipsum intelligas, siquidem Lucianus in libro de deâ Syriâ et Deucalionis arcam, et ejus uxorem, et filios, et columbam nunciam, et bina animalia ex omni genere memoret; quæ omnia vix quisquam de diluvio aliquo particulari possit exponere.

261. Nimbos. Eo nomine appellatur pluvia cum impetu ruens.

262. Eoliis. Eoli ventorum regis, Jovis filii.

Ib. Glaudit.] Quia nubes depellit, cœlumque serenat ventus ab axe septentrionali furens. 264. Notum.] Ventum meridionalem Italis, et iis, qui ex illorum parte Mediterraneo mari sunt subjecti; aquæ nuncium.

265. Tectus vultum.] Phrasis Græca pro teetum habetis vultum.

268. Pressit.] Hoc verbum aquarum descendentium copiam exprimit. Nubes enim; veluti spongia ebria compressa, aquam effundebant.

269. Fragor.] Ex præcipitatis aquis, aut nubibus.

270. Nuncia.] Pluvias siquidem dununciat, quæ in aëre, quem Juno suo nomine designat, concipiuntur: seu quoniam è nubibus fiunt, quibus Juno præest, ut Servius ait.

279. Mole.] Obice quocunque.

Ib. Domos.] Fontes, ubi habitant fluviorum Diî.

280 Habenas.] Metaphora ab equis quâ, ut rapidissimo cursu in terras sæviant, fiumina hortatur Neptunus.

282 Equora.] Camporum planitiem.

283. Tridente. Est tridens Neptuni sævum gestamen, quo sceptri vice utitur, potesta. Quà etiam tertemque suam exercet. ram concutia, unde apud Homerum dicitur iwcoiyans et irricly bar.

Intremit

concursa est, ct mota aperuit recessus aquarum. Fluvii vagi impetum faciunt in vastos campos; et auferunt arbusta unà cum segetibus, et pecudes et homines. et domos, et penetralia cum suis sacris. Si qua domus stetit, et valuit obniti non obrutu

tanta calamitate; nihil ominus aqua altior occulit ejus fastigium, et turres submer. se vacillant sub aquarum congerie. Jamque nulla erat differentia inter aquor mare, et mare carebat littoribus. Hic invadit coliem, alter sedet in curvo navigio, et ibi movet remos, ubi nupèr araverat. Ille navigat supra sata, aut fastigia ville absorpte: hic invenit piscem in suprema uimo. Anchora forte jacitur in prato virente : aut naves adunca radunt vineta subjccta. Et quâ parte macilenta capella nuper carpse. runt gramen, nunc ibi turpes phoca demittunt sua corpora. Nereïdes admirantur lucos sub aquâ et oppida, et domos: et delphines possident nemora et fe

et terram. Omnia erant

runtur in excelsos ramos, et impingunt in quercus concussas. Lupus natat inter

Intremuit, motuque sinus patefecit aquarum.
Expatiata ruunt per apertos flumina campos ;
Cumque satis arbusta simul, pecudesque, virosque,
Tectaque, cumque suis rapiunt penetralia sacris.
Si qua domus mansit, potuitque resistere tanto
Indejecta malo; culmen tamen altior hujus
Unda tegit, pressæque labant sub gurgite turres.
Jamque mare et tellus nullum discrimen habebant.

Omnia pontus erant. Deerant quoque littora ponto.
Occupat hic collem: cymbâ sedet alter aduncâ,
Et ducit remos illic, ubi nupèr arârat.
Ille supra segetes, aut mersæ culmina villæ,
Navigat: hic summâ piscem deprêndit in ulmo.
Figitur in viridi (si Fors tulit) anchora prato :
Aut subjecta terunt curvæ vineta carina.
Et, modò quà graciles gramen carpsêre capellæ,
Nunc ibi deformes ponunt sua corpora phoca.
Mirantur sub aquâ lucos, urbesque, domosque,
Nereides: silvasque tenent delphines, et altis
Incursant ramis, agitataque robora pulsant.
Nat lupus inter oves: fulvos vehit unda leones:
Unda vehit tigres. Nec vires fulminis apro,
Crura nec ablato prosunt velocia cervo.
Quæsitisque diu terris, ubi sidere detur,
In mare lassatis volucris vaga decidit alis.
Obruerat tumulos immensa licentia ponti,
Pulsabantque novi montana cacumina fluctus.

285

290

295

300

305

310

oves: aqua rapit rufos leones: aqua rapit tigres. Nec dentes fulminei juvant aprum, nec pedes celeres cervum undarum impetu abreptum. Atque avis vaga labitur in mare, alis defessis postquam diu lustravit terras, ubi liceat quiescere." Immoderata licentia maris texerat colles, et inusitate unde alluebat fastigiu mantium.

NOTE.

286. Satis.] Sata dicuntur frumenta, præsertim postquam in herbam eorum germen erupit.

287 Sacris.] Penatibus, quos suprà in penetralibus coli diximus.

292. Omnia pontus erant.] Egregiè et pro rei magnitudine dixit, inquit Seneca. Malè autem, redundat altera pars carminis, minùs enim dicit quàm priùs dictum est.

300. Phoca Vituli sunt marini. 302. Nereides.] Maris nymphæ, Nerei filiæ, 304. Nat lupus.] Hic pro more suo in diluvii descriptione nimiùm moratur: id tamen iniquè reprehendit Seneca, quod ingenio suo lascivè et pueriliter indulgeat: non enim, ut illi visum est, nugatur, et quod oves et Lupi faciant, curat, sed seriò dicit fupum

Neque astus maris durat et moderator ponti mitigat aquas, remoto telo trisulco: et arcessit glaucum Tritonem eminentem super mare, et obductos habentem humeros conchis congenitis; et Concham personantem.

Ib. Numina montis.] Deos topicos adorare advenis moris erat.

321.Fatidicamque Themin.]Arcana fatorum prædicentem. Themis Caeli Terræque fuit filia, quam Jupiter nuptias suas fugientem in Macedoniâ assecutus compressit, Minervamque sustulit. Dea fuit, quæ præcipiebat hominibus, ut à diis peterent quod fas esset, unde etiam nomen accepit. Nam eius fas, ac justum significat. Oracula ante Apollinem Delphis edidit, ut patet ex Sidonio, et Am, Marcellino.

332. Murice.] Est murex concha ex cujus sanguine purpureus color conficitur, qui sæpe per muricem intelligendus: Tritonis autem humeris ingenitas conchas volunt, pro squamis honoris causa.

333. Tritona.] Erat Triton Neptuni filius, comes ejusdem, et tubicen, ore hominem, cauda piscem referens.

imperat inflare et confes.
tim recovare undas et fluvios
signo dato. Ille corripit cor-
uu cavum et intortum, quod
auctum est in amplitudinem
ab infimo orbe: quod qui-
dem, ut spiritu inflatum est
in medio mari, pervadit so-
nitu littora porrecta sub
utroque sole.
Tum etiam,
postquam admotum est ad
ora dei madida barba still.
anti et inflatum indicavit
jussos regressus, pervasit
ad ommes fluctus terræ et
maris; et repressit omnes,
ad quos penetravit. Nunc
mare habet littus: fossa con-
tinet fluvios cumulatos, am
nes deprimuntur; clivi vi-
dentur prodire: Terra ap-
paret: loca augentur aquis
defluentibus: Postque dies
aliquot, arbores exhibent fa-
stigia spoliata, et habent lu.
tum adhærens ramis. Mun-
dus restitutus erat. Quem
et terras afflictas latè silere,
hoc modo alloquitur Pyrr-
ham lachrymis prorumpenti
Dus: O soror, & uxor, û
mulier sola superstes, quam
sanguis idem cum meo, et
origo patruelis, deinde lec-
tus consciavit; nunc ipsa
pericula consociant: nos duo
sumus frequentia terrarum,
quascunque oriens et occi-
dens aspicit. Mare absor

ut Deucalion vidit vacuum,

335

340

Inspirare jubet; fluctusque et flumina signo
Jam revocare dato. Cava buccina sumitur illi
Tortilis, in latum quæ turbine crescit ab imo:
Buccina, quæ medio concepit ut aëra ponto,
Littora voce replet sub utroque jacentia Phoebo,
Tum quoque, ut ora dei madidâ rorantia barbâ
Contigit, et cecinit jussos inflata receptus,
Omnibus audita est telluris et æquoris undis :
Et quibus est undis audita, coërcuit omnes.
Jam mare littus habet; plenos capit alveus amnes :
Flumina subsidunt: colles exire videntur :
Surgit humus: crescunt loca decrescentibus undis: 345
Postque diem longam nudata cacumina silvæ
Ostendunt, limumque tenent in fronde relictum.
Redditus orbis erat. Quem postquam vidit inanem,
Et desolatas agere alta silentia terras,
Deucalion lachrymis ita Pyrrham affatur obortis : 350
O soror, ô conjux, ô fœmina sola superstes,
Quam commune mihi genus, et patruelis origo,
Deinde torus junxit ; nunc ipsa pericula jungunt :
Terrarum, quascunque vident occasus et ortus,
Nos duo turba sumus. Possedit cætera pontus.
Nunc quoque adhuc vitæ non est fiducia nostræ
Certa satis: terrent etiamnum nubila mentem.
Quid tibi, si sine me fatis erepta fuisses,

Nunc animi, miseranda, foret ? quo sola timorem
Ferre modo posses? quo consolante dolores?
Namque ego,crede mihi, si te modò pontus haberet,
Te sequerer, conjux, et me quoque pontus haberet.

355

360

buit reliqua. Nunc etiam nondum satis est tuta vita mostra : nubes etiamnum concutiunt animum. Quis nunc tibi sensus esset ô misera, si fuisses liberata fatis sine me? Quomodo posses tolerare metum sola? quo leniente dolores? Namque ego, fidem mihi habe, siquidem jam marete temeret, t comitarer, et mare me quoque haberet.

O utinam possem populos reparare paternis
Artibus; atque animas formatæ infandere terræ !
Nunc genus in nobis restat mortale duobus.

365

:

O utinam mihi liceret renovare humanum genus calliditate patris ; atque immittere animas luto efficto! Nunc gens humana superest in nobis duobus: Sic diis placitum et sumus exemplaria hominum. Absolverat, et lachrymabantur. Libuit orare potentiam divinam; et opem petere per sacra oracula. Sine cunc tatione descendunt simul ad aquas Cephisidas, quemadmodum nondum purus, sic tamen nunc pervadentes no375 tum alveum. Tum postquam

370

Sic visum Superis hominumque exempla manemus.
Dixerat, et flebant. Placuit coeleste precari
Numen; et auxilium per sacras quærere sortes.
Nulla mora est; adeunt pariter Cephisidas undas,
Ut nondum liquidas, sic jam vada nota secantes.
Inde ubi libatos irroravêre liquores
Vestibus, et capiti; flectunt vestigia sanctæ
Ad delubra Deæ ; quorum fastigia turpi
Squallebant musco; stabantque sine ignibus aræ.
Ut templi tetigêre gradus, procumbit uterque
Pronus humi, gelidoque pavens dedit oscula saxo.
Atque ita, Si precibus, dixerunt, numina justis
Victa remollescunt, si flectitur ira deorum ;
Dic, Themi, quâ generis damnum reparabile nostri
Arte sit, et mersis fer opem, mitissima, rebus.
Mota Dea est; sortemque dedit: Discedite templo;
Et velate caput; cinctasque resolvite vestes ;
Ossaque post tergum magnæ jactate parentis.
Obstupuêre diu: rumpitque silentia voce
Pyrrha prior: jussisque Deæ parere recusat :
Detque sibi veniam, pavido rogat ore: pavetque

380

infuderunt aquas delibatas Destimentis et cupiti, iter instituunt ad templum sacræ dee; cujus cacumina tur piter mucescebant ; et foc erant sine ignibus. Ut tetigerunt gradus templi, uter que pronus humi sternitur, et timidus deosculatus est petram frigidam. Atque ita locuti sunt: Si di superati flectuntur æquis precibus, 385 si ira eorum temperatur ; dic. Theni, quomodo exitium nostræ gentis sit medicabile, et suavissima, succurre rebus obrutis. Dea victa est; et responsum dedit: Amolimini vos à templo; et tegite caput; et discingite amictus adstrictos; et mittite post dorsum ossa magnæ matris." Diu admirati sunt : et Pyrrha prior locuta est: et negat se obsecuturam mandatis dea: et precatur ore timido, sibi ig

noscat: et veretur.

NOTE.

363. Paternis.] Promethei, quem antea hominem ex luto finxisse, eumque igne cœlitus surrepto animâsse vidimus.

368. Sortes.] Oracula et deorum responsa. Turneb. lib. V. cap. 21.

369. Cephisidas.] Cephisi amnis, ex Parnasso manantis, et præterfluentis Delphos. bucan, lib. III. v. 177.

Quos impiger ambit
Fatidica Cephisas aquâ-

370. Nondum liquidas.] Imò limo turbidas. Ib. Vada nota secantes.] Quia intra alveum continebantur.

371. Irroratêre.] Solemni sacra facientium more, aquæ viva, id est, fluentis, et Themidi sacra aspergine sese lustraverunt. Antiqui enim templum ingressuri, deosque precaturi, priùs se aquâ aspergebant, et lavabant.

373. Dea.] Themidis, chi sacer Gephisus.

376. Pavens.] Præsentis numinis horrore correpti sunt.

381. Templo.] Templum est locus Auguris manu vel lituo designatus.

Ib. Discedite.]Istud ex veteribus ritibus curiosiùs exponunt nonnulli, quod simpliciter accipiendum arbitror.

382. Velate caput.] Istud jam ex disciplinâ veteri: Nempe velato capite deos adorabant, humiles se et indignos confessi, aut viriti, ne quid mali ominis sacra interturbaret, id docente Plutarcho. Unde Helenus Æneid. III. ad Æneam.

Purpureo velare comas adopertus amictu,
Ne qua inter sactos ignes in honore deorum
Hostilis facies occurrat; et omina turbet.
Hunc socii morem sacrorum, hunc ipse teneta:
Hâc casti maneant in religione nepotes.

Tb. Cinctasque.] Piaculum enim in sacrificio erat aliquid esse religatum.

Lædere