ignaros deinde in muris Martemque cientis
Alcandrumque Haliumque Noëmonaque Prytanimque.
Lyncea tendentem contra sociosque vocantem
vibranti gladio conixus ab aggere dexter
occupat: huic uno deiectum comminus ictu
cum galea longe iacuit caput; inde ferarum
vastatorem Amycum, quo non felicior alter
ungere tela manu ferrumque armare veneno,
et Clytium Aeoliden et amicum Crethea Musis,
Crethea Musarum comitem, cui carmina semper
et citharae cordi numerosque intendere nervis,
semper equos atque arma virum pugnasque canebat.
Tandem ductores audita caede suorum
conveniunt Teucri, Mnestheus acerque Serestus,
palantisque vident socios hostemque receptum.
et Mnestheus: 'quo deinde fugam, quo tenditis?' inquit.
quos alios muros, quae iam ultra moenia habetis?
unus homo et vestris, o cives, undique saeptus
aggeribus tantas strages impune per urbem
adiderit? iuvenum primos tot miserit Orco?
non infelicis patriae veterumque deorum
et magni Aeneae, segnes, miseretque pudetque?'
talibus accensi firmantur et agmine denso
consistunt. Turnus paulatim excedere pugna
et fluvium petere ac partem, quae cingitur unda.
acrius hoc Teucri clamore incumbere magno
et glomerare manum, ceu saevum turba leonem
cum telis premit infensis; at territus ille,
asper, acerba tuens, retro redit et neque terga
ira dare aut virtus patitur nec tendere contra
ille quidem hoc cupiens potis est per tela virosque;
haud aliter retro dubius vestigia Turnus
improperata refert et mens exaestuat ira.
quin etiam bis tum medios invaserat hostis,
bis confusa fuga per muros agmina vertit.
Sed manus e castris propere coit omnis in unum
nec contra viris audet Saturnia Iuno sufficere; aëriam caelo nam Iuppiter Irim
773 tingere Bentl. Luc. III 781 fuga P1 789 pugnae PR;
770 desectum y1 Ribb. d- ctum R spargere Peerĺk. 777 Heynio auct. secl. Ribb. 782 quaeve ultra Py1a2c quaeve altera Moret. II. 793 at] ac MR
P. VERGILI MARONIS AENEIDOS LIB. IX.
demisit germanae haud mollia iussa ferentem,
ni Turnus cedat Teucrorum moenibus altis.
ergo nec clipeo iuvenis subsistere tantum
nec dextra valet: iniectis sic undique telis
obruitur. strepit adsiduo cava tempora circum
tinnitu galea et saxis solida aera fatiscunt
discussaeque iubae capiti nec sufficit umbo
ictibus; ingeminant hastis et Troes et ipse
fulmineus Mnestheus. tum toto corpore sudor
liquitur et piceum (nec respirare potestas)
flumen agit, fessos quatit aeger anhelitus artus.
tum demum praeceps saltu sese omnibus armis
in fluvium dedit. ille suo cum gurgite flavo
accepit venientem ac mollibus extulit undis
et laetum sociis abluta caede remisit.
804 dimittit Serv. V 606. 814 acer quidam' ap. Serv. pl. 817 fugientem m 'antiqui plerique' Pier. x
Iovis iussa, auxilia Aeneae; variae ante castra pugnae.
Iuppiter dis convocatis bellum inter Troianos et Italos, quamquam fieri vetuerat, tamen suscitatum indignatur; -15 Venus et Iuno de causa calamitatis Troianorum inter se rixantur. 95 aequatis utrorumque sortibus Troiani vim Rutulorum sustinent. 145
Aeneas foedere cum Tarchone icto triginta navibus devehit socios: 165 praemisso equitatu adsunt Etrusci Ligures Mantuani;
a nymphis marinis de periculo suorum doctus expedit arma, 275 cum magna suorum laetitia, hostium miratione milites exponit, 307 quod facere frustra prohibitus cum Turno acie dimicat. 361
Pallas quamvis equitibus suis ex fuga retractis bene rem gerat, 425 tamen iniquo proelio cum Turno congressus mortem occumbit. 509 id ubi comperit, Aeneas Turnum ferro petit per acies Rutulorum, 542 sed hoc tantum efficit caedibus, ut castra obsidione liberentur: 605 Turnum ut periculo mortis eripiat, Iuno potestate ab love facta 635 vana spe Aeneae feriendi in navem elicit et domum abducit. 688 Mezentius posteaquam cum Etruscis ancipiti diu Marte certavit, 754 ab Aenea vulneratur, Lausus filius patrem protegens necatur; 832 ad quem ulsciscendum equo ille concitato redit mortemque minitans obit.
Panditur interea domus omnipotentis Olympi conciliumque vocat divom pater atque hominum rex sideream in sedem, terras unde arduus omnis castraque Dardanidum aspectat populosque Latinos. considunt tectis bipatentibus, incipit ipse:
caelicolae magni, quianam sententia vobis
versa retro tantumque animis certatis iniquis?
abnueram bello Italiam concurrere Teucris.
quae contra vetitum discordia? quis metus aut hos
aut hos arma sequi ferrumque lacessere suasit?
adveniet iustum pugnae (ne arcessite) tempus,
cum fera Karthago Romanis arcibus olim
exitium magnum atque Alpes immittet apertas:
tum certare odiis, tum res rapuisse licebit.
nunc sinite et placitum laeti componite foedus.'
4 spectat P2y 7 certatur Menag. II inde tantumne a. c. Peerlk.
Iuppiter haec paucis, at non Venus aurea contra pauca refert:
o pater, o hominum rerumque aeterna potestas
(namque aliud quid sit, quod iam implorare queamus?),
cernis, ut insultent Rutuli Turnusque feratur
per medios insignis equis tumidusque secundo
Marte ruat? non clausa tegunt iam moenia Teucros,
quin intra portas atque ipsis proelia miscent
aggeribus murorum et inundant sanguine fossae.
Aeneas ignarus abest. numquamne levari
obsidione sines? muris iterum imminet hostis
nascentis Troiae nec non exercitus alter,
atque iterum in Teucros Aetolis surgit ab Arpis
Tydides. equidem credo, mea volnera restant
et tua progenies mortalia demoror arma!
si sine pace tua atque invito numine Troes Italiam petiere, luant peccata neque illos iuveris auxilio; sin tot responsa secuti,
quae superi manesque dabant, cur nunc tua quisquam
vertere iussa potest aut cur nova condere fata?
quid repetam exustas Erycino in litore classis,
quid tempestatum regem ventosque furentis
Aeolia excitos? aut actam nubibus Irim?
nunc etiam manis (haec intemptata manebat
sors rerum) movet, et superis immissa repente
Allecto medias Italum bacchata per urbes.
nil super imperio moveor: speravimus ista,
dum fortuna fuit; vincant, quos vincere mavis.
si nulla est regio, Teucris quam det tua coniunx
dura, per eversae, genitor, fumantia Troiae
excidia obtestor, liceat dimittere ab armis
incolumem Ascanium, liceat superesse nepotem:
Aeneas sane ignotis iactetur in undis
et, quamcumque viam dederit Fortuna, sequatur;
hunc tegere et dirae valeam subducere pugnae.
est Amathus, est celsa mihi Paphus atque Cythera
20/1 feratur. . tumidusque om. M1 (aberravit a nomine Turnusque ad tumidusque), secl. Ribb. 22 claustra M1 inde non claustra t., non m. T. Wak. 24 merorum c2 moerorum P1b2 Serv. Ribb.; cf. 144 et XI 382. fossas PRVyb Serv. Ribb.
alter damn. 51 mihi om. %
28 surget Myb Lad. 49 quacunque P
atque alta Cythera P2Ry'a1, unde c. P. a. a. C. Wagn. et Lad.
Idaliaeque domus: positis inglorius armis
exigat hic aevum. magna dicione, iubeto,
Karthago premat Ausoniam; nihil urbibus inde
obstabit Tyriis. quid pestem evadere belli
iuvit et Argolicos medium fugisse per ignis
totque maris vastaeque exhausta pericula terrae,
dum Latium Teucri recidivaque Pergama quaerunt?
non satius cineres patriae insedisse supremos
atque solum, quo Troia fuit? Xanthum et Simoenta
redde, oro, miseris iterumque revolvere casus
da, pater, Iliacos Teucris.' tum regia Iuno
acta furore gravi: 'quid me alta silentia cogis
rumpere et obductum verbis volgare dolorem?
Aenean hominum quisquam divomque subegit
bella sequi aut hostem regi se inferre Latino?
Italiam petiit fatis auctoribus, esto,
Cassandrae impulsus furiis: num linquere castra
hortati sumus aut vitam committere ventis?
num puero summam belli, num credere muros?
Tyrrhenamque fidem aut gentis agitare quietas?
quis deus in fraudem, quae dura potentia nostri
egit? ubi hic Iuno demissave nubibus Iris?
indignum est Italos Troiam circumdare flammis
nascentem et patria Turnum consistere terra,
cui Pilumnus avus, cui diva Venilia mater:
quid face Troianos atra vim ferre Latinis,
arva aliena iugo premere atque avertere praedas?
quid soceros legere et gremiis abducere pactas,
pacem orare manu, praefigere puppibus arma?
tu potes Aenean manibus subducere Graium
proque viro nebulam et ventos obtendere inanis
et potes in totidem classem convertere nymphas :
nos aliquid Rutulos contra iuvisse nefandum est?
"Aeneas ignarus abest." ignarus et absit!
est Paphus Idaliumque tibi, sunt alta Cythera:
quid gravidam bellis urbem et corda aspera temptas?
nosne tibi fluxas Phrygiae res vertere fundo
conamur? nos? an miseros qui Troas Achivis
67 fatis petiit 'nonnulli admodum vetusti' Pierii, Haupt auct. Lachm. Lucr. 208. 72 nostri M1; cf. IV 237. VIII 514.
nostra cet. I. 79 socios Hoffm. 20. gremiis] generis 0. Müller Herm. 83 et] tu Markl. Stat. S. III 2, 81; Ribb.
|